स्पेनमधील राष्ट्रीय निवडणुकांचा परराष्ट्र धोरणावर परिणाम होईल का?

सध्या ‘स्पॅनिश सेमेस्टर’ येथे आहे. 1 जुलै रोजी स्पेनने पाचव्यांदा युरोपियन युनियन (EU) परिषदेचे अध्यक्षपद स्वीकारले. याचा अर्थ असा की वर्षाच्या अखेरीपर्यंत स्पेन युनियनमधील सर्व वादविवादांचे नेतृत्व करेल. अजेंडा सेट करेल, वाटाघाटी चालवेल आणि युरोपीय अजेंडामध्ये स्वतःचे हितसंबंध ठेवण्याचा प्रयत्न करेल.

लिस्बन कराराच्या संस्थात्मक सुधारणांचा परिचय झाल्यानंतर 2010 मध्ये स्पेनने शेवटच्या वेळी EU परिषदेचे अध्यक्षपद भूषवले होते. त्यानंतर तब्बल 13 वर्षांनी राष्ट्रीय स्तरावर तीव्र राजकीय क्रिया क्रियाकलापांच्यामध्ये स्पॅनिश अध्यक्षपद आंतरराष्ट्रीय घडामोडींच्या गंभीर टप्प्यावर देखील येत आहे. युक्रेनमधील प्रदीर्घ युद्ध, चलनवाढीची उच्च पातळी, व्यापार संबंधांचे शस्त्रीकरण आणि उच्च शक्तीची गतिशीलता हे घटक महत्त्वाचे ठरणार आहे.

स्पॅनिश अध्यक्षपदासाठीचे प्राधान्य क्षेत्र

स्पेनने अध्यक्षपदासाठी अशी अनेक प्राधान्य क्षेत्रे ओळखून ठेवली आहेत.

EU चे पुनर्औद्योगीकरण आणि त्याची ‘खुली धोरणात्मक स्वायत्तता’ मजबूत करणे ही सर्वोच्च प्राथमिकता यावेळी आहे. कोविड महामारी आणि रशिया युक्रेन संघर्ष दरम्यान ही संकल्पना पुढे आली आहे. प्रामुख्याने एकतर्फा अवलंबित्व कमी करणे, पुरवठा साखळी सुरक्षित ठेवणे, युरोपमध्ये धोरणात्मक उद्योग आणि तंत्रज्ञान विकसित करणे, नवीन कंपन्यांना या खंडामध्ये आकर्षित करण्याचे प्रयत्न करणे हे होय. EU स्तरावरील दृष्टीकोनातील हा बदल – संरक्षणवाद टाळताना आर्थिक परस्परावलंबनाच्या जोखीम आणि संधींमधील संतुलन शोधण्यासाठी – अन्न, आरोग्य, सुरक्षा, ऊर्जा आणि तंत्रज्ञान या क्षेत्रांचा समावेश करेल. ज्याचा पुरावा अलीकडे प्रकाशित युरोपियन आर्थिक धोरणाने दिला आहे. 2021 मध्ये नेदरलँडसह संयुक्त प्रस्तावाद्वारे पुराव्यांनुसार, स्पेनने EU च्या खुल्या धोरणात्मक स्वायत्ततेवरील चर्चेचे नेतृत्व करण्याची तयारी दर्शविली आहे.

या दृष्टिकोनाचा एक भाग म्हणून EU जगभरातील धोरणात्मक भागीदारांसह आपले व्यावसायिक संबंध वाढवण्याच्या आणि चीनवरील अवलंबित्व कमी करण्याच्या प्रक्रियेत आहे. या संदर्भात स्पेन लॅटिन अमेरिकेच्या दिशेने विशेष प्रयत्न करणार आहे. जे त्याच्या स्वत: च्या परराष्ट्र धोरणाचे प्रमुख क्षेत्र मानले गेले आहे.

जुलैच्या मध्यात EU-CELAC (कम्युनिटी ऑफ लॅटिन अमेरिकन अँड कॅरिबियन स्टेट्स) होणाऱ्या आगामी शिखर परिषदेला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे. जेथे EU Mercosur व्यापार करार जो दोन दशकांपासून अडचणीत आला आहे. याबरोबरच पर्यावरणीय चिंता, मेक्सिको आणि चिली बरोबरचे व्यापार करार देखील मंजुरीच्या प्रतीक्षेत आहेत. EU आणि लॅटिन अमेरिका यांच्यातील महत्त्वाचा दुवा म्हणून स्पेनची पारंपारिक स्थिती या सौद्यांवर महत्वाची कामगिरी बजावू शकते. दुसरीकडे युरोपने ग्लोबल साउथमधील इतर देशांशी आपले संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न केल्यामुळे लॅटिन अमेरिकेशी जवळचे संबंधही उपयोगी पडतील.

युक्रेनमधील संघर्षामुळे ऊर्जेच्या किमती वाढल्यामुळे विजेच्या बाजारातील सुधारणांवर विशेष भर देऊन, हरित क्षेत्राला प्राधान्य देऊन पुढे नेण्याचे स्पेनचे उद्दिष्ट आहे. नवीकरणीय ऊर्जेच्या क्षेत्रामध्ये देशांतर्गत यशामुळे स्पेन या संक्रमणाचे नेतृत्व करण्यासाठी योग्य स्थितीत आहे. स्पेनचे पंतप्रधान पेड्रो सांचेझ यांनी दावा केला आहे की संक्रमणामुळे 2030 पर्यंत जीवाश्म इंधन आयातीमध्ये युरोपची 133 अब्ज यूरोची बचत होईल. ज्याच्या परिणाम स्वरूप एक दशलक्ष नोकऱ्या निर्माण होतील.

2020 मध्ये प्रस्तावित केलेल्या EU च्या नवीन स्थलांतर आणि आश्रय करारावर शिक्कामोर्तब करणे हा देखील प्राधान्यक्रमाचा भाग आहे. 2015 पासून स्थलांतर ही EU मधील विद्युतगतीने पसरणारी समस्या आहे. नवीन येणाऱ्या वर्षांसह स्थलांतरितांच्या गरजा लक्षात घेऊन त्यांना सोडवण्यासाठी प्राधान्य देणे आवश्यक आहे. अनेक शोकांतिका अलीकडेच युरोपियन युनियनच्या मंत्र्यांनी युरोपमध्ये स्थलांतरितांची जबाबदारी वाटून घेण्याच्या योजनेवर सहमती दर्शवली आहे.

EU देखील जागतिक स्तरावर कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) चे नियमन करण्यासाठी त्याच्या प्रस्तावित AI कायद्याद्वारे प्रयत्नशील आहे. स्पेनला त्यांच्या अध्यक्षपदाच्या काळात हा कायदा मंजूर होण्याची आशा आहे. ChatGPT सारख्या नव्याने उदयास आलेल्या तंत्रज्ञानाच्या पार्श्वभूमीवर इतर अनेक मुद्दे देखील अजेंडावर वर्चस्व गाजवतील. ज्यात लोक आणि कॉर्पोरेशन या दोघांद्वारे कर चुकवेगिरी करून मोठ्या सामाजिक आणि आर्थिक न्यायाचा प्रचार करणे, ज्याचा खर्च EU च्या GDP च्या 1.5 टक्के आहे.

आणखी एक वादग्रस्त विषय म्हणजे 2021-2027 साठी बहु-वार्षिक आर्थिक फ्रेमवर्कचे पुनरावलोकन, दुसऱ्या शब्दांत युरोपियन अर्थसंकल्प, ज्याला युक्रेनला पाठिंबा देण्यासाठी मोठ्या खर्चानंतर टॉप अप करणे आवश्यक आहे. याव्यतिरिक्त ब्लॉकच्या वित्तीय नियमांमध्ये सुधारणा करणे तसेच बँकिंग युनियन आणि कॅपिटल मार्केट्स युनियनच्या माध्यमातून अंतर्गत बाजारपेठ अधिक सखोल करणे, यावर देखील लक्ष केंद्रित केले जाईल. शेवटी रशियाच्या विरोधात युक्रेनला सतत पाठिंबा देऊन स्पेन युरोपियन ऐक्याला बळकट करेल. युक्रेनचा एक मजबूत समर्थक म्हणून स्पेन आश्चर्यकारकपणे उदयास आला आहे.

सामान्यतः, अध्यक्षपद हा स्पेनचा सूर्यप्रकाशाचा क्षण ठरला असता. युरोपियन युनियनच्या चौथ्या-सर्वात मोठ्या अर्थव्यवस्थेसाठी आंतरराष्ट्रीय विश्वासार्हता आणि उंची वाढवण्याची एक मोठी संधी यानिमित्ताने निर्माण झाली आहे. या सर्व क्षेत्रांवर लक्ष केंद्रित केल्याने, स्पेन साठी महत्वाकांक्षेची कमतरता नाही हे स्पष्ट आहे.

या सगळ्या गोष्टी होत असल्या तरी सुद्धा एक मोठा इशारा समोर येत आहे आणि तो म्हणजे, 23 जुलै रोजी विद्यमान सांचेझ यांनी बोलावलेल्या स्नॅप निवडणुकीत स्पेन मतदानाला जात आहे. ज्यांच्या सत्ताधारी युतीला अलीकडील प्रादेशिक आणि नगरपालिका निवडणुकांमध्ये नुकसान सहन करावे लागले होते. स्पेनचे अध्यक्षपद एका गंभीर क्षणी आले आहे. जून 2024 मध्ये युरोपियन संसदेच्या निवडणुकीपूर्वी हे शेवटचे पूर्ण अध्यक्षपद असेल.

नवीन युरोपियन कमिशनने पदभार स्वीकारला आहे. प्रलंबित फायली आणि कायद्याचे प्रस्ताव अंतिम करण्याची ही शेवटचीसंधी आहे. EU मोहिमेच्या मोडमध्ये असेल त्यावेळी बेल्जियमचे अध्यक्षपद असेल. अशावेळी लक्ष देण्याची गरज असलेल्या अनेक डॉसियरपासून विचलित होण्याची शक्यता आहे. EU विरोधी हंगेरी अध्यक्षपदाच्या 18
महिन्यांच्या त्रिकुटातील शेवटचे असतील, जे 2024 च्या उत्तरार्धात पदभार स्वीकारतील. अध्यक्षपदाच्या निवडणुकांमुळे स्पॅनिश राजकारणी त्यांची उद्दिष्टे बिघडतील अशी भीती व्यक्त करण्यात व्यस्त असले तरी देखील सहा महिन्यांच्या अध्यक्षपदाच्या मध्यावर गार्ड बदलल्याने गतीवर परिणाम होणार नाही याची कल्पना करणे सर्वांनाच कठीण आहे. 2021 च्या पहिल्या सहामाहीत फ्रान्सच्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीच्या दोन फेऱ्यांकडे स्पॅनिश लोकांनी लक्ष वेधले आहे. तरीसुद्धा, निवडणुका विचलित होतील आणि दुसरीकडे EU अजेंडा मंदावेल. कंझर्व्हेटिव्ह पार्टीडो पॉप्युलर पक्ष आणि अतिउजव्या वोक्स यांच्यातील युतीसह उजव्या विचारसरणीचे युतीचे सरकार येण्याच्या शक्यतेमुळे ही भीती आणखी वाढली आहे. तथापि, हे खात्रीशीर आहे की स्पेन सर्वात जास्त EU-समर्थक देशांपैकी एक आहे, कोणताही राजकीय पक्ष युरोसेप्टिझमकडे झुकत नाही.

2007 मध्ये स्वाक्षरी केलेला लिस्बन करार हा विचारात घेण्याजोगा आणखी एक घटक आहे. ज्याने कौन्सिलच्या फिरत्या अध्यक्षपदामध्ये महत्त्वपूर्ण बदल केले. ज्यामुळे धारक देशाची शक्ती आणि प्रभाव कमी झाला आहे. अशाप्रकारे स्पेनच्या राष्ट्रीय निवडणुकांचा प्रभाव किरकोळ असेल कारण कौन्सिलचे अध्यक्षपद ही मुख्यत्वे तांत्रिक भूमिका आहे आणि ती त्रिकूट प्रणालीद्वारे सुनिश्चित केलेल्या निरंतरतेद्वारे निर्धारित केली जात आहे. प्रत्येक प्रेसिडेन्सीने आधीच्या अध्यक्षपदाच्या कार्यावर प्रणाली उभारणे आवश्यक आहे हे सुनिश्चित करून 18 महिन्यात सातत्यपूर्ण प्रयत्न करावे लागणार आहेत.

सांचेझने देशाच्या तुलनेने स्थिर अर्थव्यवस्थेचा तसेच इटलीच्या युरोसेप्टिक सत्ताधारी युती आणि ब्रेक्झिटद्वारे प्रदान केलेल्या ओपनिंगचा फायदा घेऊन EU आणि जागतिक स्तरावर स्पेनच्या भूमिकेचा फायदा घेण्याचा प्रयत्न केला आहे. आर्थिक संकटे, राजकीय अडथळे आणि कॅटलान फुटीरतावादी चळवळी यासह घरातील विविध आव्हानांमुळे परराष्ट्र धोरणाच्या क्षेत्रात स्पेनने पारंपारिकपणे आपल्या क्षमतेपेक्षा कमी मजल मारली आहे. अलिकडच्या वर्षांत सांचेझने देशाच्या तुलनेने स्थिर अर्थव्यवस्थेचा तसेच इटलीच्या युरोसेप्टिक सत्ताधारी युती आणि ब्रेक्झिटद्वारे प्रदान केलेल्या ओपनिंगचा फायदा घेऊन EU आणि जागतिक स्तरावर स्पेनच्या भूमिकेचा फायदा घेण्याचा प्रयत्न केला आहे. याव्यतिरिक्त, सांचेझने जर्मनी आणि फ्रान्सशी घनिष्ठ संबंध राखले आहेत. युरोपियन युनियनमधील दोन्ही शक्ती तरीही देशांतर्गत राजकीय आव्हानांसह, स्पेन आपल्या अध्यक्षपदाच्या अपेक्षा पूर्ण करेल की नाही हे पाहणे बाकी आहे. 27 EU सदस्य देशांमधील एकमत साध्य कठीण आहे. ब्रुसेल्स ऐवजी, माद्रिदसह संभाव्य अध्यक्षपदाखाली हे आणखी कठीण काम असू शकते.

पॅट्रिझिया कोगो मोरालेस ब्रुसेल्समधील एल्कानो रॉयल इन्स्टिट्यूटच्या कार्यालयात प्रकल्प व्यवस्थापक आणि संशोधन सहाय्यक आहेत.

शायरी मल्होत्रा ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनच्या स्ट्रॅटेजिक स्टडीज प्रोग्रामची असोसिएट फेलो आहेत.