बायडेन यांच्या नेतृत्वाखाली यूएस नेव्हीला मिळाली पहिली महिला प्रमुख

21 जुलै रोजी युनायटेड स्टेट्स (यूएस) चे अध्यक्ष जो बिडेन यांनी अ‍ॅडमिरल लिसा फ्रँचेट्टी यांना यूएस नौदल प्रमुख म्हणून नियुक्त केले. नौदल ऑपरेशन्सचे सध्याचे उपप्रमुख Adm Franchetti यांची कारकीर्द 38 वर्षांची आहे. त्यांची ही नियुक्ती म्हणजे यूएस सशस्त्र दलांमध्ये महिलांच्या समावेशाचे प्रतिबिंबच आहे. 1985 मध्ये त्यांनी नौदलात प्रवेश मिळवला होता. त्यांनी अशा वेळी नऊ दलात प्रवेश घेतला तेव्हा महिलांना युद्ध क्षेत्रांमध्ये सहभागी होण्याची परवानगी सहज मिळत नव्हती. मात्र त्यांच्या नियुक्तीनंतर लवकरच यूएस काँग्रेसने नौदलातील महिलांना भूपृष्ठावरील लढाऊ जहाजे आणि युद्धविमानांवर सेवा देण्याचा आपला विरोध सोडला. Adm Franchetti यांनी यूएसएस रॉस आणि नंतर एक स्क्वॉड्रनचे नेतृत्व करत एकाधिक विनाशकांवर देखील काम केले आहे. अॅडमिरल या नात्याने त्यांनी भूमध्यसागरातील US सहाव्या फ्लीट दोन वेगवेगळ्या विमानवाहू वाहक स्ट्राइक गटांचे नेतृत्व केले आहे. नौदलाचे उपप्रमुख होण्यापूर्वी त्यांनी जॉइंट स्टाफमध्ये रणनीती योजना आणि धोरण संचालक म्हणून काम केले आहे. राष्ट्राध्यक्ष बायडेन यांच्या घोषणेने त्यांच्या दीर्घ कारकीर्दीकडे मागे वळून पाहिले असता त्यांच्या ऑपरेशनल आणि पॉलिसी या दोन्ही क्षेत्रातील अनुभवावर प्रकाश टाकण्याचा येथे प्रयत्न केला आहे.

त्यांच्या घोषणेची पुष्टी झाल्यावर यूएस नेव्हीचे नेतृत्व करणाऱ्या त्या पहिल्या महिला ठरल्या आहेत. त्याबरोबरच जॉइंट चीफ्स ऑफ स्टाफची कायमस्वरूपी सदस्य म्हणून काम करणाऱ्या पहिल्या महिला असतील. Adm Franchetti, तथापि अमेरिकन सशस्त्र दलाच्या शाखेचे नेतृत्व करणारी पहिली महिला नाही. त्यांच्या आधीप्रथम Adm लिंडा L. Fagan, कोस्ट गार्डच्या कमांडंट आहेत (यूएस कोस्ट गार्ड होमलँड सुरक्षा अंतर्गत येते, संयुक्त कर्मचारी नाही). महिलांनी राजकीय नियुक्तीद्वारे लष्करी सेक्रेटरी म्हणून काम केले आहे. तर Adm Fagan पर्यंत कोणत्याही महिलेने सर्वोच्च गणवेशधारी अधिकारी म्हणून Adm Franchetti पर्यंत, जॉइंट चीफ ऑफ स्टाफच्या कायम सदस्या म्हणून काम केले नव्हते.

पितृसत्ताक संस्थेचा अडथळा

परंतु Adm Franchetti आणि लष्करी इतिहास यांच्यामध्ये पितृसत्ताक संस्थेचा अडथळा नेहमीच पाहायला मिळतो. सिनेट, आणि विशेषतः, एक रिपब्लिकन सिनेटर अलाबामाचे सिनेटर टॉमी ट्युबरविले सध्या पेंटागॉनच्या अलीकडेच जारी केलेल्या गर्भपात धोरणावर 270 हून अधिक लष्करी जाहिराती अवरोधित करत आहेत जे सेवा सदस्यांना आणि अवलंबितांना अतिरिक्त समर्थन प्रदान करत आहे. ज्यांना गर्भपात प्राप्त करण्यासाठी राज्याबाहेर प्रवास करणे आवश्यक आहे. यूएस सिनेटसह—जे सर्वानुमते संमतीच्या संकल्पनेवर आधारित आहे. पक्षाच्या नेत्यांनी सर्वात मोठ्या प्रकरणांसाठी वाटाघाटी केलेल्या करारांवर अवलंबून आहे—सेनेटर Tuberville चे एकत्रितपणे ‘नाही’ बाकीच्या घराच्या ‘होय’पेक्षा जास्त आहे. या कारवाईमुळे 260 हून अधिक वरिष्ठ अधिकारी पुष्टीकरणे रखडली आहेत. वर्षाच्या अखेरीस ही संख्या 650 पर्यंत वाढण्याची भीती आहे. अॅडएम फ्रँचेट्टी हे संयुक्त चीफ ऑफ स्टाफचे अध्यक्ष यूएस मरीन कॉर्प्सचे कमांडंट (शेवटच्या वेळी कमांडंटशिवाय 100 वर्षांपूर्वीचे कॉर्प्स) यांच्यासह पुष्टीकरणाच्या प्रतीक्षेत असलेल्यांच्या यादीत सामील झाले आहेत. युनायटेड स्टेट्स आर्मीचे नवीन चीफ ऑफ स्टाफ, वर्तमान चीफचा कार्यकाळ ऑगस्टमध्ये संपल्यानंतर या यादीमध्ये समाविष्ट होतील.

सैन्यात महिला

जागतिक स्तरावर अलीकडे महिलांना सर्वसाधारणपणे लष्करात त्यातही विशिष्टपणे नौदलात सेवा देण्याच्या संधी हळूहळू विस्तारल्या जात आहेत. काही देशातील सैन्याने महिलांना निर्णय घेण्याच्या सर्वोच्च पदापर्यंत पोहोचवले आहे; आपल्याला माहित आहेच की स्त्रिया पूर्वी वैद्यकीय सेवा आणि प्रशासकीय भूमिकांपुरत्या मर्यादित होत्या. युनायटेड स्टेट्स सैन्यात सर्वोच्च पदावर पोहोचणारी महिला निःसंशयपणे सैन्यात महिलांच्या वाढत्या प्रतिनिधित्वाचे प्रतिबिंबच असल्याचे म्हणावे लागणार आहे. 2022 च्या यूएस संरक्षणाबद्दलच्या आकडेवारीकडे पाहिले असता आकडेवारीवरून असे दिसून येते की प्रत्येक सहा सक्रिय-कर्तव्य सेवा देणाऱ्या अधिकाऱ्यांमध्ये एका महिलेचा समावेश आहे.

Source: US Department of Defense

गेल्या काही वर्षात अमेरिकेने या दिशेने लक्षणीय प्रगती केली आहे ते पाहिल्यानंतर भारतातही असेच ट्रेंड दिसून येत आहे. भारतीय सशस्त्र दलांमध्ये लिंग-तटस्थ सेवा अटी व शर्ती लागू करणारा भारतीय सर्वोच्च न्यायालयाचा फेब्रुवारी 2020 चा निकाल ही एक निर्णायक घटना म्हणून पाहिली जाते आहे. ज्याने सशस्त्र दलांमधील लिंग समावेशकतेचे वर्णन बदलले आहे. हा निकाल महिलांना शाळेबाहेरच सैन्यात प्रवेश करण्याची परवानगी देणारा आहेच. त्याबरोबरच महिलांना वरिष्ठ पदे आणि त्यांना लढाऊ क्षेत्रामध्ये देखील समान प्रवेश देण्याचा अधिकार देत आहे. भारतीय सैन्यात विविध पदांवर 7,093 महिला आहेत. भारतीय नौदलात वैद्यकीय आणि दंत अधिकाऱ्यांसह 748 महिला अधिकारी आहेत. भारतीय हवाई दलात 1,636 महिला अधिकारी आहेत (वैद्यकीय आणि दंत शाखा वगळता).

संख्या आणि महिला अधिकारी घेऊ शकतील अशा भूमिका या दोन्हीमध्ये सुधारणा झाली आहे. उदाहरणार्थ, काही वर्षांपूर्वी अशक्य मानले जाणारे महिला अधिकारी नॅशनल डिफेन्स अकादमी (भारतातील प्रमुख लष्करी अकादमी ज्याने 27 सेवा प्रमुख आणि अनेक शौर्य पुरस्कार प्राप्त केले आहेत) येथे अभ्यास करू शकतात. या वर्षी जानेवारीमध्ये महिला अधिकार्‍यांना भारतीय सैन्यात कमांड रोल मिळाले-त्यांना युनिट्स आणि सैन्यदलांना कमांड देण्यासाठी पात्र बनवले आहे. अधिक वरिष्ठ भूमिकांकडे जाण्यासाठी पुढील पायरीवर पाय ठेवण्यासाठी तयार केले आहे. भारतीय सशस्त्र सैन्य दलामध्ये लिंग समानता ही अजूनही चालणारी दीर्घ प्रक्रिया आहे, परंतु निःसंशयपणे हे स्वागतार्ह पाऊल म्हणता येईल.

निष्कर्ष

अमेरिकन नौदलाच्या सर्वोच्च पदावर Adm Franchetti यांना नामनिर्देशित करताना, बायडेन प्रशासनाने अधिक वैविध्यपूर्ण आणि सामाजिकदृष्ट्या प्रतिनिधी अमेरिकन सैन्यासाठी प्रयत्न करणे सुरू ठेवले आहे. परंतु सिनेटचा निर्णय आपल्याला एका गोष्टीची अत्यंत महत्त्वाची आठवण करून देतो – ते म्हणजे खरोखरच सर्वसमावेशक लष्करासाठी, केवळ महिलांना अधिकारपदावर असणे महत्त्वाचे नाही. तर सहायक धोरणे आणि उपाययोजनांद्वारे स्त्रियांना परवानगी देणाऱ्या प्रणालींना पाठिंबा देणे अत्यावश्यक आहे. सैन्यात प्रवेश करा, दलात टिकून राहा आणि शक्तीच्या पदांवर पोहोचा असे केल्याशिवाय, नेतृत्वाची भूमिका केवळ सैन्यातील महिलांचे प्रतीक म्हणूनच राहण्याची शक्यता आहे.

• Gender
• Admiral Lisa Franchetti
• Biden Administration
• gender gap
• Glass Ceiling
• US Navy

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.