चीनचे अंतराळ तंत्रज्ञान हे खरे आव्हान

फेब्रुवारी 2023 मध्ये दक्षिण कॅरोलीनाच्या किनाऱ्यावर युनायटेड स्टेटस एअर फोर्स(USAF) च्या लढाऊ विमानाने चीनच्या गुप्तचर फुग्यावर गोळीबार केल्याने, चीनच्या गुप्तचर संग्रहाच्या पद्धतीला एक नवीन वळण लागलेले आहे. यु एस मधील गुप्तचरांनी या घटनेचा असा निष्कर्ष काढला आहे की, चीनच्या स्पाय फुग्याने हे सर्व केले आहे. संपूर्ण महाद्वीपीय, मुख्य भूमी युनायटेड स्टेट्स (यूएस) वरील लष्करी प्रतिष्ठानांवर कोणतीही महत्त्वपूर्ण माहिती गोळा करू नका असा महत्वपूर्ण सल्ला देखील देण्यात आलेला आहे.  असे असले तरी, गुप्तचर फुगे, मानवरहित हवाई वाहने (UAV) तसेच एरोस्टॅट तंत्रज्ञानाची संपूर्ण श्रेणी पीपल्स रिपब्लिक ऑफ चायना (PRC) रीकॉनिसन्स स्ट्राइक कॉम्प्लेक्स (RSC) चा एक भाग आहे. आरएससीच्या उद्दिष्टासाठी पीपल्स लिबरेशन आर्मी (पीएलए) “शत्रू शोधा, शत्रूला मारा आणि शत्रूला ठार करा,” असे जणू निर्देशक देण्यात आलेले दिसतात.

PRC च्या टोही स्ट्राइक कॉम्प्लेक्समध्ये सिग्नल इंटेलिजन्स (SIGINT), इमेजरी इंटेलिजन्स (IMINT), कम्युनिकेशन्स इंटेलिजन्स (COMINT) आणि इलेक्ट्रॉनिक इंटेलिजन्स (ELINT) क्षमतांचा समावेश आहे. ज्यामध्ये अंतराळ-जनित, वायु-जनित, टोपण (ISR).  आणि जमिनीवर आधारित गुप्तचर बुद्धिमत्ता या गोष्टींचा समाविष्ट आहे.  निअर स्पेस फ्लाइट व्हेइकल्स (NSFV) किंवा निअर स्पेस टेक्नॉलॉजीज (NST) हे विशेषत: चिनी लोकांसाठी आणि जगभरातील लोकांसाठी लक्षणीय प्रमाणात वाढत आहेत. बीजिंगच्या प्रतिस्पर्ध्यांविरुद्ध पारंपारिक युद्धात, NST रणांगणातील परिस्थितीजन्य जागरूकता, विखुरलेल्या लढाऊ दलांमधील संप्रेषण सुधारण्यास, सेन्सर-टू-शूटर क्षमता सुधारण्यास आणि फील्डमधील कमांडर्सद्वारे चांगले निर्णय घेण्यास सक्षम करण्यात मदत करणार आहे. बीजिंगने NSFV मध्ये केलेली गुंतवणूक देशासमोरील लष्करी आव्हानांची श्रेणी पाहता आश्चर्यकारकच म्हणावी लागणार आहे. ज्याला एक प्रकारे विडंबनात्मकपणे PRC भारत, तैवान, फिलीपिन्स किंवा युएस विरुद्ध आपल्या आक्रमक वर्तनाच्या माध्यमातून आमंत्रित केले गेले आहे. एअरबोर्न एनएसटीचा विकास, एकीकरण आणि कार्यप्रणाली PLA च्या माहितीकरण धोरणाशी सुसंगत आहे. ज्यामध्ये एनएसटीच्या प्रभावी ऑपरेशनल वापरासाठी समर्थन-संबंधित अनुप्रयोगांसाठी सायबर, स्पेस आणि इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक डोमेनचे वर्चस्व समाविष्ट करण्यात आले आहे.

NST चा चीनचा पाठपुरावा, ज्यात अंतराळातून जाणारी आणि हवेतून जाणारी वाहने समाविष्ट आहेत. ती वैविध्यपूर्ण, विकसित आणि अत्याधुनिक आहे. लो अर्थ ऑर्बिटमधील अंतराळयान (LEO) चीनच्या RSC चा अवकाश विभाग तयार करतो. स्पेस-बोर्न एनएसटीच्या अपुरेपणाने पीपल्स लिबरेशन आर्मी स्ट्रॅटेजिक सपोर्ट फोर्स (PLASSF) ला गुप्तचर फुगे, एरोस्टॅट्स आणि यूएव्ही विकसित करण्यास भाग पाडले आहेत.  खरंच, चिनी लोकांचा शोध किंवा उद्दिष्ट म्हणजे रिडंडंसी निर्माण करणे आहे. रिडंडंसी निर्माण केल्याने PRC ला पर्यायी एअरबोर्न ISR प्लॅटफॉर्मवर स्थलांतरित करण्यास सक्षम करेल जर PLASSF ची स्पेस-बोर्न जवळ-स्पेस संपत्ती युद्धाच्या दरम्यान नष्ट झाली किंवा लक्षणीयरीत्या कमी झाली आहे. बीजिंगच्या अनेक प्रतिस्पर्ध्यांकडे काउंटर स्पेस विषयक क्षमता आहे जी बीजिंगच्या अंतराळ-जनित ISR क्षमतांच्या वापराला मर्यादित करणारी आहे. NSFVs हे रणांगणावर अत्यंत प्रभावी असू शकतात कारण ते चपळ, युक्ती करण्यास सोपे, लवचिक आणि स्टिल्थ वैशिष्ट्ये धारण करण्यासाठी महत्वाची भूमिका बजावतात.

चीन सध्या वापरत असलेल्या एअरबोर्न एनएसटी क्षमतांमध्ये तांत्रिकदृष्ट्या आधुनिकतेचे वेगवेगळे स्तर आहेत असे म्हणावे लागेल. अर्थातच, बर्‍यापैकी संपूर्ण आहे. NSFV च्या संचापर्यंत मर्यादित ठेवणारे आहेत, जे त्यांनी विकसित केले आहेत, ते तैनात करत आहेत. खालच्या टोकाला फुगे आणि UAV आणि वरच्या टोकाला हायपरसॉनिक वाहने लावलेली दिसत आहेत. लोअर-एंड एअरबोर्न आयएसआर प्लॅटफॉर्म हे उच्च सहनशक्ती असलेल्या सौर उर्जेवर चालणारे ड्रोन आहेत—व्हीनस-50. या UAV ची पहिली उड्डाण चाचणी सप्टेंबर 2022 च्या सुरुवातीला करण्यात आली होती. हे एव्हिएशन इन्स्टिट्यूट फर्स्ट फ्लाइट रिसर्च इन्स्टिट्यूटने तयार केले होते. त्याच्या पहिल्याच उड्डाणात ते “संपूर्ण यशस्वी” म्हणून घोषित करण्यात आले आहे. हे ड्युअल फ्यूजलेजसह बर्‍याच कालावधीसाठी उड्डाण करण्यास सक्षम आहेत. त्यास उर्जा देण्यासाठी केवळ सौर उर्जेचा वापर केला जात आहे. व्हीनस -50 त्याच्या विकसकांच्या मते, टोपण,मॅपिंग, संप्रेषण, वातावरणातील हवामानाच्या नमुन्यांचे निरीक्षण करण्यास सक्षम आहे. सहन करण्याची उच्च क्षमता UAV साठी व्हीनस-50 च्या यशावर चीनचे लोक प्रचंड आशावादी दिसत आहेत. नवीन ऊर्जा स्रोत, संमिश्र सामग्री तसेच उड्डाण नियंत्रण या क्षेत्रामध्ये चीनला प्रगती करण्याच्या अनेक संधी दिसत आहेत.

या लो-एंड ISR UAVs किंवा NSFVs व्यतिरिक्त, चिनी लोकांकडे वरच्या टोकाला क्षमता देखील आहेत. त्यामध्ये टॉप-एंड ISR मिशन-सक्षम NSFVs तसेच स्ट्राइक मिशन-सक्षम NSFVs समाविष्ट आहेत. UAV चा नंतरचा संच उच्च उंचीवरील बलून-ड्रॉप हायपरसोनिक ग्लाइड बूस्ट वाहने आहेत. जी अद्याप विकसित किंवा पूर्णत्वाच्या जवळ आहेत. तर NSFV किंवा हाय-एंड UAV च्या पूर्वीच्या संचामध्ये वुझेन-8 (WZ-8) समाविष्ट आहे. जे एव्हिएशन इंडस्ट्री कॉर्पोरेशन चायना (AVIC) द्वारे तयार करण्यात आले आहे. हे UAV शोध मोहिमेसाठी डिझाइन केले गेले आहे.  2019 मध्ये त्याचे प्रथम सार्वजनिक स्वरूप समोर आले. WZ-8 ड्रोन प्रगत इलेक्ट्रो-ऑप्टिकल कॅमेरे आणि सेन्सर्सने सुसज्ज आहेत. हे शक्तिशाली सिंथेटिक अपर्चर रडार (SAR) ने देखील सुसज्ज आहे जे रीअल-टाइममध्ये दाट ढग आणि धुके अंतर्गत भूप्रदेश मॅप करू शकते. हे आधीच दक्षिण कोरिया आणि जपान विरुद्ध टोपण मोहिमांसाठी तैनात केले गेले आहेत. अचूक स्ट्राइक करण्यासाठी पुरेसे सुधारित केले जाण्याची शक्यता आहे. चीनने उघडपणे सांगितले आहे की WZ-8 कार्यरत आणि तैनात आहेत. वुझेन मालिकेतील काहीसे कमी प्रगत ड्रोन, डब्ल्यूझेड-७—जो हाय-अल्टीट्यूड लाँग एन्ड्युरन्स (एचएएलई) यूएव्ही देखील आहे—आधीच चीन-भारत सीमेच्या चीनच्या बाजूने न्यिंगची मेनलिंग विमानतळावर अरुणाचल प्रदेशजवळ तैनात करण्यात आला आहे. WZ-7s देखील गंगटोक, सिक्कीमच्या उत्तरेस 150 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या पीपल्स लिबरेशन आर्मी एअर फोर्स (पीएलएएएफ) शिगात्से एअरबेसवर तैनात करण्यात आले आहेत.

भारतासारख्या जगभरातील अनेक देशांना हे ओळखावे लागेल की येत्या काही वर्षांत केवळ PRCच नव्हे तर भविष्यातील युद्धभूमीसाठी NSFVs मध्ये गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. हे युद्धक्षेत्र UAV किंवा ड्रोन-केंद्रित होणार आहे. युक्रेन आणि रशिया, हमास आणि इस्रायल यांच्यात सुरू असलेली युद्धे, आर्मेनिया आणि अझरबैजानमधील संघर्ष हे सर्व स्पष्टपणे ISR आणि अचूक स्ट्राइक मिशन्ससाठी ड्रोनमध्ये गुंतवणूक करण्याची अत्यावश्यकता दर्शविणारेच आहेत. परंतु यूएव्ही व्यतिरिक्त, एरोस्टॅट्स आणि एअरशिप्सच्या विकास आणि तैनातीमध्ये लक्षणीय गुंतवणूक केली जाईल. हे सर्व हवाई NSTs एकत्रितपणे ISR अंतर भरून काढण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरतील जे उपग्रह पूर्ण करू शकत नाहीत. त्याबरोबरच अचूक स्ट्राइक ऑपरेशन्ससाठी सज्ज असणाऱ्या ड्रोनमध्ये लक्षणीय वाढ होईल. चीनमधील विद्यमान वस्तुस्थितीचा मुकाबला करण्यासाठी PRC ने विकसित केलेली किंवा विकसित करत असलेल्या हायपरसोनिक शस्त्र भारताच्या दृष्टीने खूप महत्त्वपूर्ण ठरणार आहेत.

कार्तिक बोम्मकांती हे ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशन येथे स्ट्रॅटेजिक स्टडीज प्रोग्रामचे वरिष्ठ फेलो आहेत.

• International Affairs
• Neighbourhood
• China
• China
• ISR capabilities
• UAVs
• Wuzhen-8

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.