कोरिया, जपान आणि युएस यांच्यातील वाढत जाणाऱ्या भागीदारीच्या लवचिकतेवर कॅम्प डेव्हिड शिखर परिषदेचे यश अवलंबून असणार आहे.
अमेरिकेचे अध्यक्ष फ्रँकलिन डी. रुझवेल्ट यांनी नॉर्मंडी आक्रमणाची योजना आखण्यासाठी मे 1943 मध्ये विन्स्टन चर्चिल यांच्याशी अध्यक्षीय माघारीच्या वेळी भेट घेतली होती. कॅटोटिन माउंटन पार्क खडकाळ भूदृश्यात स्थित आहे. गेल्या अनेक दशकांपासून मेरीलँडमधील कॅम्प डेव्हिड, युनायटेड स्टेट्स (यूएस) अध्यक्षांसाठी कठीण मुत्सद्देगिरीचे स्थान बनले असून कठीण वाटाघाटीच्या प्रसंगी प्रतिकात्मक प्रतिबिंब यामध्ये दिसून आले आहे. 1978 च्या कॅम्प डेव्हिड अॅकॉर्ड्स या स्थानाशी संबंधित सर्वात प्रतीकात्मक विकास होता. त्यावेळी राष्ट्राध्यक्ष जिमी कार्टर यांनी 13 दिवसांच्या गुप्त वाटाघाटीनंतर इस्रायलचे पंतप्रधान मेनाकेम बेगिन आणि इजिप्शियन राष्ट्राध्यक्ष अन्वर अल-सदात यांच्यात शांतता करार केला होता.
कोरिया, जपान आणि युएस या तिन्ही देशांच्या नेत्यांमधील ही पहिलीच स्वतंत्र शिखर परिषद असल्याने बैठकीचे राजकीय आणि प्रतिकात्मक महत्त्व वाढले आहे.
अमेरिकेचे अध्यक्ष बिडेन यांनी 18 ऑगस्ट रोजी जपान, दक्षिण कोरिया आणि अमेरिका यांच्यात नवीन त्रिपक्षीय करार केला. आशिया-पॅसिफिकमधील सर्वात ऐतिहासिकदृष्ट्या भरभराट असलेल्या दोन राष्ट्रांना त्यांनी एकत्र आणले आहे. महत्त्वाचे करार करण्यासाठी एक महत्त्वाचे ठिकाण म्हणून कॅम्प डेव्हिडकडे जाण्याची वेळ आता आली आहे. कोरिया, जपान आणि युएस या तिन्ही देशांच्या नेत्यांमधील ही पहिलीच स्वतंत्र शिखर परिषद असल्याने बैठकीचे राजकीय आणि प्रतिकात्मक महत्त्व वाढले आहे. या तिन्ही देशांचे अधिकारी 2022 मध्ये 50 पेक्षा जास्त वेळा भेटले आहेत. 2023 मध्ये आतापर्यंत 18 बैठका झाल्या आहेत. कॅम्प डेव्हिड येथे यूएस, जपान आणि दक्षिण कोरिया यांच्यातील पहिल्या स्वतंत्र शिखर परिषदेने उपाय आणि गतीला फायदा करून दिला आहे. इंडो पॅसिफिक आणि ईशान्य आशियाई यांच्यातील भूराजनीती मजबूत करण्याचा अमेरिकेचे प्रशासन प्रयत्न करत आहे.
कोरिया, जपान आणि युएस या तिन्ही देशांच्या नेत्यांमधील त्रिपक्षीय बैठक त्याबरोबरच दक्षिण कोरिया आणि जपानला अमेरिकेच्या नेतृत्वाखाली आणणे ही गोष्ट इंडो पॅसिफिक क्षेत्रासाठी अतिशय महत्त्वपूर्ण मानली जात आहे. या तिन्ही देशांमधील विशिष्ट घटकांबद्दल तसेच मल्टीडोमेन सराव ईशान्य आशियाई मध्ये लष्करी सहकार्य एकत्र करणे, चीन, उत्तर कोरिया आणि रशिया यांच्यासमोर या एकत्रित मार्गाने आघाडीचे सादरीकरण करणे अपेक्षित आहे. या त्रिपक्षीय लष्करी सहकार्यचा मध्यवर्ती स्तंभ आहे, बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र संरक्षण वचनबद्धता, बहु-वर्षीय त्रिपक्षीय सराव योजना, सायबर सुरक्षेवरील त्रिपक्षीय कार्य गट. याबरोबरच या तिन्ही देशा दरम्यान नव्याने स्थापन करण्यात आलेल्या हॉटलाइनद्वारे माहितीची देवाणघेवाण करून वेळेवर प्रतिसाद मिळवणे यावर अवलंबून राहणार आहे.
या बैठकीमध्ये सहभागी होणाऱ्या तिन्ही देशांनी सुरक्षा संरक्षण संबंधातील महत्त्वपूर्ण पैलूंवर जागतिक पुरवठा साखळ्यांमध्ये व्यत्यय आणण्यासाठी पूर्व चेतावणी प्रणाली तयार करण्यास सहमती दर्शवली आहे. त्याबरोबरच बैठकीसाठी मुख्य आदेश देखील तयार केला आहे.
या त्रिपक्षीय सहकार्य कराराचे दुसरे महत्त्वाचे उद्दिष्ट म्हणजे इंडो पॅसिफिक पुरवठा साखळीतील अनिश्चिततेचा सामना दूर करणे आणि आर्थिक सहकार्याला चालना देणे हे आहे. या बैठकीमध्ये सहभागी होणाऱ्या तिन्ही देशांनी सुरक्षा संरक्षण संबंधातील महत्त्वपूर्ण पैलूंवर जागतिक पुरवठा साखळ्यांमध्ये व्यत्यय आणण्यासाठी पूर्व चेतावणी प्रणाली तयार करण्यास सहमती दर्शवली आहे. त्याबरोबरच बैठकीसाठी मुख्य आदेश देखील तयार केला आहे. अर्ली वॉर्निंग सिस्टीम पायलटची स्थापना करून पुरवठा साखळीतील व्यत्यय दूर करण्याचा तिन्ही देशांचा मानस आहे. जो साथीच्या रोगासारख्या संकटाच्या वेळी सक्रिय उपाययोजना करण्यासाठी पुरेसा वेळ देईल अशी अशी तिन्ही देशांना अपेक्षा आहे. तिन्ही देशांमधील हे त्रिपक्षीय सहकार्य म्हणजे G7-नेतृत्वाखालील भागीदारी फॉर ग्लोबल इन्फ्रास्ट्रक्चर अँड इन्व्हेस्टमेंट (PGII) द्वारे विस्तारित करण्याचा वचन दिलेला पाठिंबा आहे. चांगल्या पायाभूत सुविधा आणि विश्वसनीय दळणवळण तंत्रज्ञानासाठी अतिरिक्त निधी गोळा करून प्रादेशिक विकासासाठी वित्तीय संस्थांमध्ये आर्थिक सहकार्य प्रस्थापित करण्याचे PGII चे उद्दिष्ट आहे. हे सहकार्य इंडोपॅसिफिक क्षेत्रात असलेल्या गरीब आणि मध्यम उत्पन्न गाठणाऱ्या देशांना पायाभूत सुविधा, आरोग्यसह विशेषता कर्करोगाशी लढा देण्यासाठी संशोधनाच्या संदर्भात निर्माण होणारी तूट दूर करण्यासाठी आर्थिकदृष्ट्या सक्षमता प्रदान करणार आहे. PGII ची सर्वात महत्वाची बाब म्हणजे दीर्घकालीन इंडो-पॅसिफिक प्रदेशात BRI ला काउंटर करण्याची त्याची क्षमता आहे. उद्योग मूक तंत्रज्ञानावर गंभीरपणे लक्ष केंद्रित करण्यासह वैज्ञानिक ज्ञान आणि तांत्रिक क्षमता एकत्रितपणे वाढवण्यासाठी तीन सदस्य देशांच्या राष्ट्रीय प्रयोगशाळांमध्ये सर्वप्रथम सहकार्य सुरू करण्याची कल्पना मांडण्यात आली आहे. हा उपक्रम म्हणजे जपान दक्षिण कोरिया आणि अमेरिका यांच्यातील त्रिपक्षीय भागीदारीला देशांच्या तर्कांशी जोडणारा आहे. यामुळे दोघांमधील अंतर समूह सहकार्यासाठी पुरेशी संधी या निमित्ताने निर्माण होत आहे.
इंडो पॅसिफिक मध्ये अमेरिकेच्या नेतृत्वाला पुनरुज्जीवीत करण्याचा राष्ट्राध्यक्ष बिडेन प्रयत्न करत आहेत. हे करत असताना या प्रदेशातील आपल्या पॅसिफिक सहयोगींना अस्वस्थ करणे हा त्यांच्या प्रशासनाच्या इंडो पॅसिफिक धोरणाचा एक महत्त्वाचा घटक आहे.
तीन प्रमुख उपक्रमांद्वारे या त्रिपक्षीय सहकार्याने तीन देशांचे इंडो पॅसिफिक हितसंबंध जोडण्याचा प्रयत्न केलेला आहे. ब्लू पॅसिफिकमधील भागीदार, जागतिक पायाभूत सुविधा, गुंतवणूकीसाठी भागीदारी आणि मेकाँगचे मित्र हे तीन प्रमुख उपक्रम आहेत. इंडो पॅसिफिक मध्ये अमेरिकेच्या नेतृत्वाला पुनरुज्जीवीत करण्याचा राष्ट्राध्यक्ष बिडेन प्रयत्न करत आहेत. हे करत असताना या प्रदेशातील आपल्या पॅसिफिक सहयोगींना अस्वस्थ करणे हा त्यांच्या प्रशासनाच्या इंडो पॅसिफिक धोरणाचा एक महत्त्वाचा घटक आहे. चीनच्या विरोधात तंत्रज्ञानाच्या निर्बंधामध्ये मजबूत धोरण आखणे, तैवांच्या धोरणात्मक संरक्षणाचे संकेत देणारी पावले उचलणे आवश्यक आहे. त्याबरोबरच चीनच्या बाजूने बहुक्षेत्रिय ‘गुंतवणूक करा, संरेखित करा आणि स्पर्धा करा’ ही रणनीती आखून अमेरिकेने चीनशी दीर्घकालीन स्पर्धा म्हणून प्रवेश केला आहे. चीन रणनीतीचा एक प्रमुख पैलू म्हणजे यूएसचे इंडो-पॅसिफिकमधील बहु-वेक्टर धोरण आहे जेथे विविध लघुपक्षांसह कार्य करणे अत्यावश्यक आहे. या संदर्भात, वार्षिक त्रिपक्षीय इंडो-पॅसिफिक संवाद स्थापन करण्यासाठी नेत्यांमधील कराराला महत्त्व आहे. संबंधित सहाय्यक सचिवांच्या नेतृत्वाखाली वार्षिक इंडो पॅसिफिक संभाषण सुरू करतील अशी सहमती सदस्य देशांनी दर्शविली आहे. ज्याचा उद्देश इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रासाठी त्यांची वैयक्तिक रणनीती पार पाडण्यासाठी एकत्र काम करणे आहे. ही रणनीती आग्नेय आशिया आणि पॅसिफिक बेटा मधील देशांसोबत भागीदारी निर्माण करण्यावर लक्ष केंद्रित करणार आहे.
टोकियो आणि सोल या दोन्ही देशांच्या दृष्टिकोनातून ही बैठक तीन कारणांमुळे अतिशय महत्त्वाची आहे. ही शिखर परिषद त्रिपक्षीय भागीदारी क्युरेट करण्यासाठी वॉशिंग्टन ने दिलेले संकेतांना महत्त्व दर्शविते. ईशान्य आशियातील शांतता आणि स्थिरतेसाठी तसेच विस्तीर्ण इंडो-पॅसिफिकमध्ये अमेरिकेच्या वचनबद्धतेला अधोरेखित करणारी आहे. कारण अणु क्षेपणास्त्राच्या चाचण्यांच्या वाढत्या पार्श्वभूमीवर येत आहे. अस्थिर असलेले प्योंगयांग, युद्धप्रवण असलेले रशिया, तैवानची सामुद्रधुनी आणि दक्षिण चीन समुद्रामध्ये प्रादेशिक स्थिती एकतर्फी बदलण्यासाठी बीजिंग प्रयत्न करीत आहे. तिन्ही सदस्य देशांमध्ये अद्याप औपचारिक सुरक्षा करार नसला तरीसुद्धा द्विपक्षीय संरक्षण व्यवस्था आधीच अस्तित्वात आहे. या त्रिपक्षीय व्यवस्थेद्वारे अमेरिकेची वाढलेली उपस्थिती ही प्योंगयांगची अस्थिरता, रशियाची अप्रत्याशितता आणि चीनच्या आक्रमक प्रगतीविरुद्ध टोकियो आणि सोलसाठी खात्री आणि सुरक्षिततेचा स्रोत ठरली आहे.
अमेरिकेसह त्रिपक्षीय सहकार्यांच्या प्रगतीमुळे दोन्ही देशांमध्ये असलेल्या द्विपक्षीय संबंधांच्या मजबुतीला आणखी एक प्रकारे बळकटी मिळाली आहे.
ईशान्य आशियातील भूराजनीतीमध्ये जपान आणि दक्षिण कोरिया यांच्यात सातत्याने उलगडत चाललेल्या परस्परसंवादामुळे बदल घडत आहेत. बारा वर्षांच्या अंतरानंतर या वर्षी मार्चमध्ये दोघांनी पहिली संयुक्त शिखर परिषद आयोजित केली होती. द्वीपकल्पावर असलेल्या जपानी कब्जाच्या कठोर इतिहासातून हे द्विपक्षीय संबंध पुढे जाऊ शकतात याची खात्री करण्यासाठी सक्रियपणे काम केले जात आहे. राष्ट्राध्यक्ष यून आणि पंतप्रधान किशिदा यांच्या नेतृत्वाखाली, दोन्ही शेजाऱ्यांनी सहकार्याच्या पारंपारिक माध्यमांचे पुनरुज्जीवन केले आहे. त्याबरोबरच दोन्ही देशांमध्ये भागीदारीची नवीन क्षेत्रे देखील शोधली आहेत. अमेरिकेसह त्रिपक्षीय सहकार्यांच्या प्रगतीमुळे दोन्ही देशांमध्ये असलेल्या द्विपक्षीय संबंधांच्या मजबुतीला आणखी एक प्रकारे बळकटी मिळाली आहे.
ईशान्य आशियातील चीनचा धोरणात्मक फायदा जपान आणि दक्षिण कोरिया यांच्यातील कटुतेवर वर्षानुवर्षे आधारित होता – दोन्ही प्रदेशात अमेरिकेचे अनुक्रमे पहिले आणि दुसरे सर्वात महत्त्वाचे मित्र आहेत. कॅम्प डेव्हिड येथील बैठक, एक प्रकारे, या गतिमानतेत मूलभूतपणे बदल करणारी आहे. पूर्वी निर्माण झालेल्या समीकरणातून एक स्पष्ट निर्गमनाची सुरुवात दर्शवत आहे. ज्यामुळे टोकियो आणि सोल धोरणात्मकपणे संरेखित होऊ शकतात की नाही याबद्दल सर्व शंका दूर करतात. अपेक्षेनुसार बीजिंगने कॅम्प डेव्हिड शिखर परिषदेला नवीन शीतयुद्धाची संभाव्य सुरुवात म्हणून जपान आणि दक्षिण कोरिया या दोघांसाठी वाईट रीतीने समाप्त होणार असल्याचे लेबल आधीच लावले आहे.
कॅम्प डेव्हिड शिखर परिषदेचे खरे यश हे बीजिंग सोबत असलेल्या प्रत्येक देशाच्या गुंतागुंतीच्या संबंधामुळे वाढत्या प्रादेशिक तणावाच्या पार्श्वभूमीवर त्रिपक्षीय भागीदारीची शाश्वत लवचिकता यावर अवलंबून असणार आहे.
आत्तासाठी, कॅम्प डेव्हिडची बैठक तीन सदस्यांमधील वार्षिक प्रकरण असेल अशी अपेक्षा आहे. ज्यामध्ये वॉशिंग्टन मजबूत संरचना आणि भागीदारी संस्थात्मक उद्देश घेऊन आहे. कॅम्प डेव्हिड शिखर परिषदेचे खरे यश हे बीजिंग सोबत असलेल्या प्रत्येक देशाच्या गुंतागुंतीच्या संबंधामुळे वाढत्या प्रादेशिक तणावाच्या पार्श्वभूमीवर त्रिपक्षीय भावीदारीची शाश्वत लवचिकता यावर अवलंबून असणार आहे. चीन रशिया उत्तर कोरिया यांच्यातील अक्षय मजबूत करणे नवीन त्रिपक्षीय फेमवर्कची आश्चर्यकारकपणे चाचणी घेण्याची शक्यता आहे. ईशान्य आशियामधील नवीन त्रिपक्षीय फ्रेमवर्क मजबूत करून यु एस साठी पॅसिफिक मध्ये व्यापक उद्दिष्टांसाठी समन्वय निर्माण करत आहे. हे यूएस इंडो-पॅसिफिक धोरणामध्ये नमूद केलेल्या उद्देशाची पूर्तता करणारे आहे: “आम्ही त्या भूमिकेचा विस्तार आणि आधुनिकीकरण करत आहोत आणि आमच्या हितसंबंधांचे रक्षण करण्यासाठी, यूएस क्षेत्रावर सहयोगी आणि भागीदारांविरुद्ध आक्रमण रोखण्यासाठी आमच्या क्षमता वाढवत आहोत.” दक्षिण पॅसिफिकपासून सुदूर पूर्वेपर्यंत पसरलेल्या पॅसिफिक थिएटरमधील विस्तृत परिघ कव्हर करू शकतील अशा रीतीने जपान आणि दक्षिण कोरिया अमेरिकेच्या विस्तारित प्रतिबंध, सुरक्षा छत्रातून फायदा मिळवण्यासाठी उभे राहिलेले आहेत. चीनकडून दीर्घकालीन धोक्यांवर लक्ष केंद्रित करून AUKUS युतीने पॅसिफिक मध्ये अमेरिकन धोरणात्मक युती केंद्रित केली तर पॅसिफिक क्षेत्रामध्ये कॅम्प डेव्हिड त्रिपक्षीय सुरक्षा भागीदारांच्या विस्तृत श्रेणीमध्ये त्याचा उद्देश पसरवून युतीच्या हब-अँड-स्पोक्स सिस्टमचे नेटवर्क मजबूत करण्याचा प्रयत्न करणार आहे.
विवेक मिश्रा हे ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनचे स्ट्रॅटेजिक स्टडीज प्रोग्रामचे फेलो आहेत.
प्रत्‍नाश्री बसू या ऑब्झव्‍हर रिसर्च फाऊंडेशनच्‍या सेंटर फॉर न्यू इकॉनॉमिक डिप्लोमसीच्‍या असोसिएट फेलो आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
PREV
