चीनमध्ये शी जिनपिंग यांचा नव्या युगाचा वारसा

द चायना क्रॉनिकल्स या मालिकेतील हा १३४ वा लेख आहे.

_____________________________________________________________________

20 व्या पार्टी काँग्रेसच्या आधी, त्यांच्या संबंधित प्रांतीय कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ चायना (CPC) काँग्रेस (2021-2022 चक्र) मधील अनेक पक्ष सचिवांनी चीनला ‘नव्या युगात’ नेण्यासाठी सरचिटणीस शी जिनपिंग यांच्यावर विश्वास व्यक्त केला – शी यांनी सादर केलेली एक शब्दावली 2017 मध्ये 19 व्या पार्टी काँग्रेसमध्ये. त्यांनी असे प्रतिपादन केले की 2012 मध्ये झालेल्या 18 व्या पक्ष काँग्रेसनंतर – ज्या वर्षी त्यांनी CPC चे सरचिटणीस म्हणून कार्यभार स्वीकारला त्या वर्षी चिनी वैशिष्ट्यांसह चिनी राष्ट्र आणि समाजवाद ‘नव्या युगात’ प्रवेश करत आहेत.

सीपीसी, त्याच्या मार्क्सवादी मुळापासून, इतिहासाच्या हालचालीकडे शाश्वत विरोधाभास आणि त्याच्या निराकरणासाठी सतत संघर्षाच्या दृष्टीने पाहते.

त्याच्या स्थापनेपासून, शब्दावली ही सीपीसी कम्युनिकेशन्सची एक वारंवार वैशिष्ट्य बनली आहे ज्याचे वर्णन शी यांनी चीनच्या ‘राष्ट्रीय कायाकल्प’ च्या प्रवासाचा तिसरा टप्पा म्हणून केला आहे – गमावलेले वैभव पुनर्संचयित करण्याचे चीनी स्वप्न. पहिल्या टप्प्यात चीनचे ‘उभे राहणे’, ज्याने साम्राज्यवादी, सरंजामशाही आणि भांडवलशाही संरचनांपासून मुक्ती दर्शविली, तर दुसरा टप्पा-‘उत्कर्ष संपन्न’-ने तुलनेने मागासलेल्या अर्थव्यवस्थेतून जगातील दुसऱ्या-सर्वात मोठ्या अर्थव्यवस्थेत त्याचे परिवर्तन दर्शवले.

‘नवीन युगा’कडे: याचा अर्थ काय?

या प्रवासाचा तिसरा टप्पा, जसे शी यांनी नमूद केले आहे, त्यात ‘बलवान बनणे’ समाविष्ट आहे. या प्रवासात, त्यांनी चिनी समाजासमोरील नवीन विरोधाभास ओळखले आहेत, ज्यात नवीन ध्येये निश्चित करणे आणि नवीन मार्गदर्शक तत्त्वज्ञान स्वीकारणे आवश्यक आहे.

सीपीसी, त्याच्या मार्क्सवादी मुळापासून, इतिहासाच्या हालचालीकडे शाश्वत विरोधाभास आणि त्याच्या निराकरणासाठी सतत संघर्षाच्या दृष्टीने पाहते. शी यांचे म्हणणे आहे की चिनी समाज जसजसा विकसित झाला आहे, तसतसा त्याच्यासमोरील प्रमुख विरोधाभासही विकसित झाला आहे. त्यानुसार, असंतुलित आणि अपुरा विकास आणि चांगल्या जीवनासाठी लोकांची सतत वाढत जाणारी गरज या आजच्या काळातील विरोधाभास आहे.

नवीन मुख्य विरोधाभासानुसार ठरवलेली ‘दुहेरी ध्येये’ हे नव्या युगाचे आणखी एक वैशिष्ट्य आहे. 2019 पार्टी काँग्रेसच्या अहवालात मध्यम समृद्ध समाज आणि आधुनिक समाजवादी देशाची उभारणी ही नवीन युगाची दोन शताब्दी उद्दिष्टे म्हणून ओळखली गेली आहेत—सीपीसी (2021) आणि PRC ची निर्मिती (2049) च्या शताब्दीद्वारे पूर्ण केली जातील. शी यांनी सीपीसीच्या 100 व्या वर्धापनदिनानिमित्त दिलेल्या त्यांच्या जुलै 2021 च्या भाषणात पहिले शताब्दीचे उद्दिष्ट पूर्ण करण्याची घोषणा केली आहे, जिथे त्यांनी असे तर्क केले की पक्षाने दारिद्र्य यशस्वीपणे दूर केले आहे, दुसरे शताब्दीचे उद्दिष्ट जिंकणे बाकी आहे.

दुस-या शताब्दीच्या उद्दिष्टात चीन संयुक्त राष्ट्रीय सामर्थ्य आणि आंतरराष्ट्रीय प्रभावाच्या दृष्टीने जागतिक नेता बनण्याची आणि 2049 पर्यंत सर्वांसाठी समान समृद्धी साध्य करण्याची कल्पना करते. या उद्दिष्टात 2035 मध्ये मध्यमार्गी थांबा देखील आहे, जेव्हा चीन समाजवादी आधुनिकीकरण पूर्ण करेल अशी अपेक्षा आहे. , म्हणजे मोठ्या मध्यम-उत्पन्न गटासह आणि लक्षणीयरीत्या कमी झालेल्या शहरी-ग्रामीण विभाजनासह नवकल्पना आणि मजबूत सांस्कृतिक सॉफ्ट पॉवरमध्ये जागतिक नेता बनणे.

शी जिनपिंग विचारांचे काटेकोर पालन सुनिश्चित करण्यासाठी, राजकीय, वैचारिक आणि संघटनात्मक दृष्टीने पक्ष बांधणीची बांधिलकी हे ‘नव्या युगाचे’ आणखी एक प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणून उदयास आले आहे.

अंतर्गत विरोधाभासांव्यतिरिक्त, शी एका अनिश्चित बाह्य वातावरणाबद्दल देखील बोलतात ज्यामध्ये आंतरराष्ट्रीय शक्ती संतुलन, वाढता एकपक्षीयता, वर्चस्ववाद, अधिक शक्तीचे राजकारण आणि जागतिकीकरण विरोधी ट्रेंडमध्ये गंभीर बदल होत आहेत. एकत्रितपणे, या घडामोडींनी जगाला “अशांत आणि परिवर्तनाच्या काळात” ढकलले आहे. याच्या बदल्यात, चीनने आपल्या प्रमुख देशांच्या मुत्सद्देगिरीला आकार देणे आवश्यक आहे – प्रमुख आंतरराष्ट्रीय खेळाडूंसोबत राजनैतिक संबंधांचे आचरण.

वरील आव्हानांचे स्वरूप अधोरेखित करून, शी एक नवीन मार्गदर्शक सिद्धांत मांडतात जे नमूद केलेली उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी धोरण तयार करेल. त्यानुसार, त्यांनी नवीन युगात चीनला मार्गक्रमण करण्यास मदत करण्यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वज्ञान म्हणून नवीन युगासाठी चिनी वैशिष्ट्यांसह समाजवादावरील शी जिनपिंग विचारांचा प्रसार केला आहे.

शी जिनपिंग विचारांचे काटेकोर पालन सुनिश्चित करण्यासाठी, राजकीय, वैचारिक आणि संघटनात्मक दृष्टीने पक्ष बांधणीची बांधिलकी हे ‘नव्या युगाचे’ आणखी एक प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणून उदयास आले आहे. विशेष म्हणजे, पक्ष आणि सदस्यांना लोकांच्या कल्याणासाठी काम करत राहण्याची आज्ञा देते.

अंतर्निहित राजकारण

उदात्त उद्दिष्टांचे अनावरण हा झी यांच्या पूर्ववर्ती काळापासून गुणात्मकरीत्या फरक करण्याचा प्रयत्नच नाही तर चीनच्या अलीकडच्या इतिहासात ते अतुलनीय बनवण्याचा प्रयत्न आहे. हा प्रयत्न त्यांच्या 1921 पासूनच्या चीनच्या प्रवासाचे तीन टप्प्यांत वर्गीकरण करताना स्पष्ट होते, ते म्हणजे ‘उभे राहणे’, ‘उत्पन्न होणे’ आणि ‘सशक्त होणे. हे त्यांना प्रभावीपणे चीनच्या इतिहासातील ‘युग-परिभाषित’ आणि ‘परिवर्तनात्मक’ भूमिका बहाल करते आणि त्यांना माओ आणि डेंग यांच्या श्रेणींमध्ये स्थान देते. या टप्प्याच्या महत्त्वावर आणखी जोर देण्यासाठी, शी यांनी अधोरेखित केले की चीन राष्ट्रीय पुनरुज्जीवनाचे ध्येय पूर्ण करण्यासाठी पूर्वीपेक्षा जवळ आणि अधिक सक्षम असताना, प्रवासाचा शेवटचा टप्पा केवळ अर्धा बिंदू चिन्हांकित करतो आणि “याला ड्रमपेक्षा जास्त वेळ लागेल. तेथे जाण्यासाठी मारहाण आणि गोंगाट करत आहे.”

त्याचप्रमाणे, नवीन युगातील चीनच्या नियुक्त मार्गदर्शक तत्त्वज्ञानाचा थेट परिणाम- शी जिनपिंग विचार, पक्षाचा गाभा म्हणून शी यांच्या स्थानाचे कायदेशीरकरण आहे, ज्यामध्ये त्यांना 2016 मध्ये उन्नत करण्यात आले. सहाव्या वेळी स्वीकारण्यात आलेली ‘दोन स्थापना’ 2021 मधील 19 व्या पक्ष काँग्रेसच्या पूर्णांकाने पक्षाचे कर्नल म्हणून शी आणि त्यांचे तत्त्वज्ञान आणखीनच जोडले आहे आणि यापैकी कोणत्याही एकाला विरोध करणे हे कायदेशीर उल्लंघन आहे.

सखोल स्तरावर, ‘नवीन युगा’च्या सभोवतालची कथा शी यांच्याभोवती केंद्रित मजबूत नेतृत्वासाठी एक आकर्षक पाया तयार करण्यासाठी तयार केलेली दिसते. अभूतपूर्व काळ आणि आव्हाने चीनला अंतर्गत आणि बाह्य दोन्ही बाजूंनी वेढा घालत आहेत यावर जोर देऊन, शी विलक्षण उपायांसाठी एक केस तयार करत आहेत, ज्याचा अर्थ या प्रकरणात अनिश्चित काळासाठी त्यांचे व्यक्तिमत्व-हुकूमशाही शासन आहे.

अभूतपूर्व काळ आणि आव्हाने चीनला अंतर्गत आणि बाह्य दोन्ही बाजूंनी वेढा घालत आहेत यावर जोर देऊन, शी विलक्षण उपायांसाठी एक केस तयार करत आहेत, ज्याचा अर्थ या प्रकरणात अनिश्चित काळासाठी त्यांचे व्यक्तिमत्व-हुकूमशाही शासन आहे.

शेवटी, पक्ष बांधणीवर नूतनीकरणाचा भर, 2012 मध्ये शीच्या प्रवेशानंतर पक्षाचे मुख्य प्राधान्य, हे शी यांच्या पसंती आणि विश्वासांनुसार कार्यकर्त्यांचे मजबूत राजकीय, वैचारिक आणि संघटनात्मक संरेखन लागू करणे आहे. हे सुनिश्चित करण्यासाठी, शी यांनी सदस्यांवर नियामक आणि राजकीय देखरेख मजबूत केली आहे आणि कठोर स्व-शासन, स्व-टीका आणि स्वयं-सुधारणा पाळण्याचे आवाहन केले आहे. 2012 पासून हजारो पक्ष, सरकार आणि लष्करी अधिकार्‍यांची चौकशी आणि शिक्षा या सरावाचा शेवट झाला आहे.

वरील सर्व घटक शी यांनी स्वत:भोवती असलेल्या प्रचंड शक्तीला हातभार लावला आहे. आणि हे विचार करायला भाग पाडले तरी चालेल की बळजबरी हीच मुख्यत्वे निरपेक्ष राजवट टिकवून ठेवते, त्याचा पाया नेहमी प्रेरक कथनावर बांधला जातो. या प्रकाशात, ‘नवीन युग’ हे मेटा-कथन आहे जे नैतिक, बौद्धिक आणि मूलभूत औचित्य म्हणून काम करते ज्याच्या आधारावर शी यांनी हुकूमशाही शासनाच्या त्यांच्या कायदेशीर अधिकाराचा आधार घेतला.

प्रगतीचे मूल्यांकन

नवीन युगाच्या सभोवतालच्या कथनाने शीच्या उदयाला माओ नंतरचे सर्वात अधिकृत नेते बनण्यास मदत केली असली तरी, त्याची प्रभावीता आणि टिकाव हे या कालावधीसाठी निश्चित केलेली उदात्त उद्दिष्टे आणि मिशन पूर्ण करण्याच्या त्याच्या क्षमतेवर अवलंबून आहे. तथापि, नवीन युगासाठी निश्चित केलेल्या देशांतर्गत आणि जागतिक आकांक्षांच्या विरोधात शीच्या प्रगतीचे मूल्यांकन करताना, धोरणे परस्परविरोधी आणि उद्दिष्टांसाठी हानिकारक असल्याचे आढळून आले.

राष्ट्रीय स्तरावर, खाजगी उद्योग आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रावरील त्यांच्या क्रॅकडाउनमुळे त्यांच्या संबंधित मार्केट कॅपमध्ये घसरण झाली आहे, ज्याचा इनोव्हेशन क्षेत्रावर विपरित परिणाम होणार आहे. त्याचप्रमाणे, शून्य-COVID धोरणाने 2021 मध्ये पक्षाच्या 100 व्या वर्धापन दिनानिमित्त शी यांनी बढाई मारलेल्या गरिबी निर्मूलनातील नफ्यावर उलट झाल्याचे नोंदवले गेले. यामुळे शी यांच्या ‘सामान्य समृद्धी’ या बहुप्रतिष्ठित उद्दिष्टाला विलंब होण्याची भीती आहे.

कारणांमध्ये त्याच्या शेजाऱ्यांविरुद्धची प्रादेशिक आक्रमकता, कोविडच्या उत्पत्तीबाबत गुप्तता, शिनजियांग आणि तिबेटमधील मानवी हक्कांचे उल्लंघन आणि इतरांच्या घरगुती बाबींमध्ये हस्तक्षेप यांचा समावेश आहे.

आंतरराष्‍ट्रीय आघाडीवर, Xi ने सर्व प्रमुख खेळाडूंचे वैर – युनायटेड स्टेट्स (यूएस), भारत, जपान, ऑस्ट्रेलिया आणि कॅनडा – या सर्वांचे एकाच वेळी वैर निर्माण केले आहे. अमेरिका, जपान, कॅनडा, ऑस्ट्रेलिया, जर्मनी, यूके, फ्रान्स, इटली आणि दक्षिण कोरिया या 19 देशांमध्ये चीनबद्दलचा प्रतिकूल दृष्टिकोन कठोर झाला आहे, असे प्यू रिसर्च सेंटरने प्रसिद्ध केलेल्या अहवालात नमूद करण्यात आले आहे. कारणांमध्ये त्याच्या शेजाऱ्यांविरुद्धची प्रादेशिक आक्रमकता, कोविडच्या उत्पत्तीबाबत गुप्तता, शिनजियांग आणि तिबेटमधील मानवी हक्कांचे उल्लंघन आणि इतरांच्या घरगुती बाबींमध्ये हस्तक्षेप यांचा समावेश आहे. यामुळे युरोपियन युनियनला चीनशी संलग्नतेबाबतचे आपले धोरण पुन्हा मोजण्यास भाग पाडले आहे. निश्चितपणे, या घडामोडी चीनी प्रमुख-सत्ता मुत्सद्देगिरीचे यश दर्शवत नाहीत.

शिवाय, शस्त्रास्त्र व्यापार आणि आर्थिक बळजबरीमध्ये गुंतण्याच्या चीनच्या इच्छेच्या भीतीने चीनवर कठोरपणे अवलंबून नसलेली एक लवचिक आणि पर्यायी जागतिक पुरवठा साखळी तयार करण्यावर गंभीर चिंतन करण्यास भाग पाडले आहे. चीनला गंभीर आणि उदयोन्मुख तंत्रज्ञान, विशेषत: 5G स्पेसमधील सहकार्यातून वगळण्याच्या वाढत्या अभिसरणातून हा हेतू स्पष्ट होतो. चीनवरील अवलंबित्व कमी करण्याचा कोणताही प्रयत्न, लक्षात आल्यास, चीनच्या अर्थव्यवस्थेला हानी पोहोचेल जी निर्यातीवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहे, विशेषत: अशा वेळी जेव्हा ती आधीच मंदावली आहे. सुरुवातीच्या दिवसांमध्ये कोविड हाताळण्याबाबत चीनची गुप्तता आणि मानवी हक्कांवरील रेकॉर्डचाही फायदा झाला नाही.

शी यांच्या कृती, विशेषत: त्यांच्या दुसर्‍या कार्यकाळात, चीनच्या आजूबाजूला जाणीवपूर्वक प्रतिकूल वातावरण निर्माण करण्यासाठी जबाबदार आहे. जरी हे वैधता जमा करण्यासाठी एक उपयुक्त साधन म्हणून काम करू शकते, परंतु सतत राजकीय धोरण म्हणून त्याचा अवलंब करणे टिकाऊ नाही, कारण ते पूर्वीसारखेच परिणाम क्वचितच देईल. पर्यायाने, ‘नव्या युगाची’ दृष्टी यशस्वी होण्यासाठी, समृद्ध अर्थव्यवस्था ही पूर्वअट आहे. कोणत्याही प्रकारे, आता जेव्हा शी अभूतपूर्व तिसर्‍यांदा कार्यकाळ मिळविण्याचे ठरले आहे, तेव्हा ‘नव्या युगाच्या’ उद्दिष्टांच्या अनुषंगाने धोरणात्मक बदलाची अपेक्षा केली जाईल.