ब्राझीलची शोकांतिका आणि लोकशाही समोरील प्रश्न

प्रचारानंतर आणि दोन महिन्यांपूर्वी अपेक्षेपेक्षा जवळच्या निवडणुकीच्या निकालानंतर, ब्राझीलमध्ये गोष्टी शांत झाल्याचं दिसत होतं.

लुईझ इनासिओ ‘लुला’ दा सिल्वा यांनी या महिन्याच्या सुरुवातीला तिसर्‍या टर्मसाठी नवीन अध्यक्ष म्हणून शपथ घेतली तेव्हा त्यांनी “लोकांसह” ब्राझीलची “पुनर्बांधणी” करण्याचे वचन दिले होते.

“आशा आणि पुनर्बांधणी” बद्दल बोलत असताना, त्यांनी असे सुचवले होते की “हक्क, सार्वभौमत्व आणि विकासाची मोठी इमारत अलिकडच्या वर्षांत पद्धतशीरपणे पाडली गेली आहे”. त्यांनी अप्रत्यक्षपणे त्यांचे पूर्ववर्ती जैर बोल्सोनारो यांनाही टोला लगावला, जेव्हा ते म्हणाले की, “ज्यांनी राष्ट्राला त्यांच्या वैयक्तिक आणि वैचारिक योजनांच्या अधीन करण्याचा प्रयत्न केला त्यांच्याविरुद्ध आम्ही सूडाची भावना बाळगत नाही, परंतु आम्ही कायद्याच्या राज्याची हमी देऊ”, अधोरेखित केले. की “ज्यांनी चूक केली ते त्यांच्या चुकांना उत्तर देतील”. बोल्सोनारोच्या समर्थकांकडून हिंसाचाराबद्दल चिंता व्यक्त केली जात असली तरी, तेव्हा काहीही झाले नाही.पण ती वादळापूर्वीची शांतता ठरली, ज्याने ब्राझीलच्या नाजूक लोकशाही संस्थांच्या असुरक्षा पुन्हा एकदा दाखवल्या आहेत. त्यानुसार अनेक अभ्यासकांनी दावे केले आहेत .

लुला यांच्या शपथविधीनंतर एका आठवड्यानंतर, हजारो बोलसोनारो समर्थक, ब्राझीलच्या ध्वजाच्या चमकदार पिवळ्या आणि हिरव्या रंगात शर्ट परिधान करून, ब्राझीलियामध्ये ब्राझिलियन लोकशाहीच्या प्रतीकांवर वादळ घालण्यासाठी एकत्र आले – देशाची काँग्रेस, सर्वोच्च न्यायालय आणि राष्ट्रपती राजवाडा परिस्थिती इतकी गंभीर झाली की सरकारला ब्राझिलिया केंद्र २४ तास बंद ठेवण्याचे आदेश द्यावे लागले आणि सामान्य स्थिती पूर्ववत करण्यासाठी राष्ट्रपतींच्या आपत्कालीन अधिकारांतर्गत नॅशनल गार्ड तैनात करावे लागले. काँग्रेसमध्ये प्रवेश करण्यापूर्वी निदर्शकांना लगाम घालण्यात अयशस्वी झाल्याबद्दल लुला यांनी सुरक्षा दलांवर “अक्षमता, वाईट विश्वास किंवा द्वेष” असा आरोप केला आहे. ब्राझिलियाचे माजी सार्वजनिक सुरक्षा प्रमुख अँडरसन टोरेस यांच्यासह अनेक वरिष्ठ सार्वजनिक अधिकार्‍यांना अटक करण्यात आली आहे कारण राष्ट्र दावे आणि प्रतिदावे यांच्यापासून दूर आहे.

परिस्थिती इतकी गंभीर झाली की सरकारला ब्राझिलिया केंद्र २४ तास बंद ठेवण्याचे आदेश द्यावे लागले आणि सामान्य स्थिती पूर्ववत करण्यासाठी राष्ट्रपतींच्या आपत्कालीन अधिकारांतर्गत नॅशनल गार्ड तैनात करावे लागले.

 ऑक्टोबर २०२२ ची कडवट निवडणूक या संकटाची नांदी होती, कारण ध्रुवीकरण झालेल्या देशाने भूपृष्ठाखालील राजकीय तणाव निवळण्यात खरोखरच यश मिळवले नाही.

लुलाने बोल्सोनारोचा पराभव केला असला तरी, ही निवडणूक अगदी जवळची होती, लूला यांनी त्यांच्या प्रतिस्पर्ध्याला ४९.२% मतांच्या तुलनेत ५०.८% मते मिळवून दिली. ही ब्राझीलची सर्वात ध्रुवीकरण करणारी निवडणूक होती आणि बोलसोनारो यांनी कधीही औपचारिकपणे आपला पराभव मान्य केला नाही. यापूर्वीही त्यांनी मतदान व्यवस्थेबाबत शंका उपस्थित केल्या होत्या. त्यांच्या पराभवाशी त्यांचे अनेक समर्थक समेट झाले नाहीत आणि त्यांचा असा विश्वास आहे की व्यवस्थेत हेराफेरी झाली आहे.

ब्राझीलमधील विभाजनाला डावीकडे आणि उजवीकडे एक म्हणून पाहणे सोपे आहे. आज मूलभूत फॉल्ट लाइन अशी दिसते आहे जिथे जवळजवळ अर्धा देश लुलाच्या विजयाने प्रभावित नाही आणि ब्राझीलच्या लोकशाही संस्था यापुढे त्यांचे प्रतिनिधित्व करत नाहीत असा विश्वास आहे. हे एका व्यापक सांस्कृतिक विभाजनाने गुंतलेले आहे, जिथे बोल्सोनारोचे अनेक समर्थक त्यांना “देव, पितृभूमी, कुटुंब” सारख्या मूल्यांचे श्रेय देतात.

नेतृत्वाने ही फूट आणखी वाढवली आहे. बोल्सोनारो यांनी दंगलीचा निषेध केला आणि ट्विटरवर निदर्शकांना प्रोत्साहन देण्याची जबाबदारी नाकारली असली तरी उघड्यावर येण्यासाठी त्यांना सहा तास लागले. लुला, त्यांच्या भागासाठी, बोल्सोनारोवर असे सुचवून आरोप केले की “प्रत्येकाला माहित आहे की माजी राष्ट्रपतींची विविध भाषणे याला प्रोत्साहन देतात”. गेल्या वर्षी निवडणूक प्रचाराला ज्या प्रकारे आकार आला होता, त्यावरून ही विभागणी दिसून आली. अपेक्षेपेक्षा जवळ असलेल्या निवडणुकीच्या निकालाने अनेक विभागांमध्ये हा विश्वास आणखी दृढ केला की लुलाचा विजय हा एकप्रकारे लबाडीचा होता आणि ही भरती रोखण्यासाठी सर्वकाही केले पाहिजे.

दोन वर्षांपूर्वी अमेरिकेत जे घडले होते त्याची आठवण करून देणारी ही परिस्थिती आहे की काही ट्रम्प समर्थकांनीही चुकीची माहिती पसरवण्यात आणि ब्राझीलमधील संकट आणखी वाढवण्यात भूमिका बजावली होती. ब्राझीलच्या लोकशाहीसाठी हा हिशोबाचा क्षण आहे. संस्था मुळातच नाजूक असतात आणि त्यांना सतत दक्ष राहण्याची गरज असते. राजकीय लोकशाही ही तंतोतंत टिकून राहण्यासाठी सर्वात कठीण संस्थात्मक चौकट आहे कारण तिला भावनिक जोड आवश्यक आहे. निरंकुशता माणसांपासून डिस्कनेक्ट केली जाते आणि त्यामुळे त्यांना व्यवस्थापित करण्यासाठी यांत्रिक नोकरशाही पुरेशी असते. चीनची कम्युनिस्ट पार्टी ही अशीच एक नोकरशाही आहे जी गेल्या अनेक दशकांमध्ये अधिक कार्यक्षम बनली आहे आणि अशा अराजक लोकशाही जगात बर्‍याच जणांना त्या व्यवस्थेची कार्यक्षमता आकर्षक वाटते. पण लोकशाही आणि तिच्या संस्था कठोर परिश्रम आहेत. त्यांना विश्वासाच्या मानवी मूल्यांनी जोपासले पाहिजे.

राजकीय लोकशाही ही तंतोतंत टिकून राहण्यासाठी सर्वात कठीण संस्थात्मक चौकट आहे कारण तिला भावनिक जोड आवश्यक आहे.

या आठवड्याच्या हिंसाचारानंतर, ब्राझीलला एकत्र येण्याची गरज आहे असे सुचवणे सोपे आहे परंतु मूलभूत दोष-रेषा लक्षात घेता ते कसे शक्य आहे हे शोधणे अधिक कठीण आहे. बंडखोरांना नक्कीच न्याय मिळवून द्यावा लागेल, परंतु जवळजवळ अर्ध्या राष्ट्राच्या बोल्सोनारोच्या व्यापक समर्थन बेसपर्यंत पोहोचण्यासाठी लुलाला काहीतरी अधिक ठोस आवश्यक असेल. या आठवड्यात प्रदर्शित होणार्‍या दंगलखोरांच्या शेननिगन्समुळे त्यांच्यापैकी बहुतेकांना परावृत्त केले जाऊ शकते परंतु ते लवकरच लुलाला तारणहार म्हणून पाहण्याची शक्यता नाही.

त्यांच्या विजयानंतर लगेचच, लुलाने देशाला एकत्र आणण्याचे वचन दिले होते की ते “२१५ दशलक्ष ब्राझिलियन लोकांसाठी शासन करतील, आणि केवळ मला मत देणार्‍यांसाठी नाही” आणि “दोन ब्राझील नाहीत… आम्ही एक देश आहोत, एक लोक, एक महान राष्ट्र. या आठवड्यात दाखवल्याप्रमाणे, हे पूर्ण करण्यापेक्षा सोपे आहे. ब्राझीलचे केवळ राजकीय ध्रुवीकरण झालेले नाही, तर एक मूलभूत सामाजिक ध्रुवीकरण आहे जे धोरणात दिसून येत आहे. त्यामुळे लुलाचे कार्य अधिक कठीण आहे, जवळजवळ एक राष्ट्र नव्याने उभारणे.

या घडामोडींमुळे इतर लोकशाहीनेही त्यांचे यश गृहित धरू नये. लोकशाही टिकवणे आणि लोकशाही संस्थांवर विश्वास ठेवणे हे रोजचे काम आहे आणि त्यासाठी कठीण आहे. परंतु अशा प्रकारच्या गुंतवणुकीशिवाय, अपेक्षेपेक्षा लवकर ब्राझीलसारखी परिस्थिती उद्भवण्याचा धोका नेहमीच असेल.

हे भाष्य मूळतः  BQ Prime मध्ये प्रसिद्ध झाले आहे.