हा लेख रायसीना फाइल्स २०२३ या मालिकेचा भाग आहे.
____________________________________________________________________________
Metaverse ची व्याख्या काय नाही यावरून करणे सोपे आहे.[1] Metaverse हे AR/VR नाही, कारण वापरकर्ते इतर इंटरफेस (स्मार्टफोन किंवा संगणक) सह देखील संवाद साधू शकतात; मेटाव्हर्स गेमिंगमधून येत नाही, आणि हे स्वतः आभासी गेम प्लॅटफॉर्मद्वारे प्रदर्शित केले जाते, जे इतर बाजार किंवा व्यवसायांकडे वळत आहेत; Metaverse वेब 3.0 नाही, ज्यामध्ये पूर्वीच्या विपरीत, केवळ विकेंद्रित जगाचा समावेश आहे; आणि 2022 मध्ये 400 दशलक्ष मासिक सक्रिय वापरकर्ते नोंदवले गेले हे लक्षात घेता मेटाव्हर्स हे वाळवंट नाही.[2]
निश्चितपणे, ‘मेटाव्हर्स’ च्या काही आकर्षक व्याख्या आहेत, जसे की: “सध्याच्या इंटरनेटची उत्क्रांती एखाद्या गोष्टीपासून ज्यामध्ये आपण अधिक मग्न आहोत अशा गोष्टींकडे आपण प्रामुख्याने निरीक्षण करतो.”[3] अन्यथा, व्हेंचर कॅपिटलिस्ट आणि मेटाव्हर्स म्हणून तज्ञ मॅथ्यू बॉल दाखवून देतात, भविष्यात त्यांची दृष्टी प्रक्षेपित करताना, संभाव्य “रिअल-टाइम प्रस्तुत 3D आभासी जग आणि वातावरणाचे परस्परसंवादी नेटवर्क जे वैयक्तिक उपस्थितीची भावना असलेल्या प्रभावीपणे अमर्यादित वापरकर्त्यांद्वारे समक्रमितपणे आणि सतत अनुभवता येते, आणि डेटाच्या सातत्य सह.”[4]
Metaverse चे अनेक पैलू आहेत जे परिभाषित करणे कठीण असू शकते, परंतु स्पष्ट आहे की फक्त एक Metaverse आहे. यात विविध आभासी जग समाविष्ट आहेत जे भौतिक जगाशी समांतर अस्तित्वात आहेत—जसे की Decentraland, Fortnite, Roblox, Minecraft आणि The Sandbox — परंतु हे सर्व एकाच घटकाचा भाग आहे.
Metaverse ची संकल्पना अधिक समजून घेण्यासाठी, उपमा आणि रूपकांचा वापर करणे उपयुक्त ठरेल. Metaverse चा विचार करण्याचा एक मार्ग म्हणजे शब्दार्थ क्षेत्र किंवा भाषेतील शब्दांचा समूह जो अर्थाच्या विशिष्ट क्षेत्राशी संबंधित आहे. Metaverse च्या बाबतीत, त्यातील प्लॅटफॉर्म त्यांच्या विसर्जनाची पातळी, डेटा सातत्य आणि सातत्य यावर आधारित आहेत. तथापि, सिमेंटिक फील्डच्या विपरीत, या प्लॅटफॉर्ममधील इंटरऑपरेबिलिटीची हमी दिली जात नाही. ते सर्व एकाच संचाचे भाग आहेत परंतु त्यांच्यात सामाईक असलेला डेटा सामायिक किंवा वापरणे आवश्यक नाही. जणू काही कोशाच्या क्षेत्रातील वैयक्तिक शब्दांनी सामायिक अर्थाविरुद्ध बंड केले आहे आणि ते आता वर्चस्वासाठी स्पर्धा करत आहेत. मेटाव्हर्समध्ये या प्लॅटफॉर्ममध्ये कोणतीही युती किंवा इंटरऑपरेबिलिटी नाही.
Metaverse च्या स्पर्धात्मक लँडस्केपमध्ये, प्लॅटफॉर्म त्यांच्या प्रतिस्पर्ध्यांवर फायदा मिळवण्यासाठी सतत धोरणे आखत असतात. ते बाह्य धोक्यांपासून स्वतःचे संरक्षण करतात आणि वापरकर्त्यांना आकर्षित करण्यासाठी आणि टिकवून ठेवण्यासाठी सिस्टम तयार करतात. हे इतर कोणत्याही लढाईसारखेच आहे, जिथे प्रत्येक बाजू त्यांच्या प्रतिस्पर्ध्याच्या हालचालींचा अंदाज घेण्याचा, त्यांचे बचाव मजबूत करण्याचा आणि संघर्षात थेट सहभागी नसलेल्यांवर विजय मिळविण्याचा प्रयत्न करते.
खालील काही उदाहरणे आहेत.
अनुमान काढा, विजय शक्य तितक्या नेत्रगोलकांना आकर्षित केल्याने येतो. प्रतिबद्धता दराप्रमाणेच—सामग्रीच्या भागातून मिळवलेल्या प्रतिबद्धतेवर अवलंबून—आयबॉल ड्रायव्हन ही वेबसाइट, सोशल मीडिया किंवा स्ट्रीमिंग सेवांद्वारे अवलंबलेली एक विपणन धोरण आहे,[10] आणि मेटाव्हर्समध्ये वारशाने मिळालेली आहे, ज्याचा नफा केवळ संख्येवरूनच मिळतो. प्राप्त दृश्यांची. जितके जास्त वापरकर्ते प्लॅटफॉर्मवर प्रवेश करतात तितकी प्लॅटफॉर्मची दृश्यता अधिक वाढते. जितके अधिक अनुभव आणि सेवा जोडल्या जातील तितके अधिक वापरकर्ते असतील. हे मेटाव्हर्समध्ये देखील महत्त्वाचे आहे, जेथे प्लॅटफॉर्म प्रथम वापरकर्त्यांद्वारे “ज्ञात” आणि “प्रयत्न” केले पाहिजेत. आणि मग एंगेजमेंट रेट सारख्या इतर प्रमुख कार्यप्रदर्शन निर्देशकांकडे पाहू शकता.
खिळे ठोकल्यास, प्लॅटफॉर्मसाठी नफा (आणि अपरिहार्यपणे, “विंडोमध्ये” प्रदर्शित केलेल्या ब्रँडसाठी) खूप मोठा असू शकतो. 18 डिसेंबर रोजी, Twitter ने इतर सोशल नेटवर्क्सवर त्यांच्या उपस्थितीचा प्रचार करणार्‍या वापरकर्त्यांवर बंदी का जाहीर केली – हे धोरण वापरकर्त्यांच्या आक्षेपांनंतर त्वरित मागे घेण्यात आले का हे देखील स्पष्ट होऊ शकते.[11] हे देखील Metaverse मधील प्लॅटफॉर्मच्या वाढत्या ध्रुवीकरण आणि स्पेशलायझेशनचे कारण आहे जे अभ्यागतांच्या आभासी पदचिन्हांची कमाई करण्यास सक्षम आहेत.
2016 मध्ये, क्लेटन क्रिस्टेनसेनने McDonald’s वर अधिक मिल्कशेक विकण्यासाठी धोरण विकसित करण्यासाठी ग्राहकांच्या वर्तनाचा अभ्यास केला. जर सकाळच्या वेळी, घरापासून कामावर जाण्याच्या वेळी, मिल्कशेकचा सर्वाधिक वापर होत असेल, तर पेय अधिक काळ टिकून राहण्यासाठी अधिक चिकट का बनवू नये, ड्राईव्ह-इनमध्ये सेल्फ-सर्व्हिस डिस्पेंसर तयार करा आणि अधिक मजबूत पॅकेजिंग का करू नये? हार्वर्डच्या प्रोफेसरने ‘जॉब टू बी डू’, [१२] ही संकल्पना मांडली, जे सुचविते की ग्राहक विशिष्ट उद्देश पूर्ण करण्यासाठी उत्पादन खरेदी करतात. जर तो उद्देश पूर्ण झाला तर ते ते उत्पादन निवडत राहतील. ही संकल्पना कंपन्यांसाठी केवळ ते काय विकत आहेत आणि त्यांचे ग्राहक कोण आहेत याचा विचार करणे आवश्यक नाही तर त्यांचे उत्पादन का आवश्यक आहे याचे कारण देखील यावर जोर देते. ‘का’ समजून घेतल्याने कंपन्यांना त्यांच्या ग्राहकांच्या गरजा प्रभावीपणे पूर्ण करण्यात आणि त्यांची निष्ठा राखण्यात मदत होऊ शकते.
पोकेमॉन गोच्या निर्मात्यांना कदाचित असा विश्वास आहे की मिल्कशेक फक्त मिल्कशेक आहे. Pokémon Go चे विलक्षण सुरुवातीचे यश असूनही, काही महिन्यांतच, संवर्धित रिअॅलिटी गेम – मेटाव्हर्सचा खरा अग्रदूत – एका प्रमुख नावीन्यपूर्णतेमध्ये अयशस्वी प्रयोग असल्याचे सिद्ध झाले कारण त्यात विजयासाठी आवश्यक ‘का’ नाही.[13]
खरंच, क्रिस्टेनसेनचा मंत्र मेटाव्हर्सच्या सर्वात महत्त्वाच्या प्लॅटफॉर्ममध्ये प्रतिध्वनी करतो. फोर्टनाइट हा फ्री-टू-प्ले गेमचा विचार करतो, ज्याने व्हर्च्युअल प्लेअर विरुद्ध प्लेअर (PvP) लढतीतील संभाव्य यशाची जाणीव करून मूळ प्लेअर विरुद्ध पर्यावरण (PvE) प्रोटोटाइपमध्ये बदल केला आणि प्रचंड लोकप्रियता मिळवली. प्रसिद्ध ब्रँड्ससोबत सहयोग करण्याच्या आणि मोठ्या कार्यक्रमांचे आयोजन करण्याच्या धोरणामुळे पूर्णपणे पूर्ण झालेले काम पूर्ण झाले आहे. खरंच, सर्व मोठ्या प्लॅटफॉर्मने (मेटा, डेसेंट्रालँड, झेपेटो, द सँडबॉक्स) हे लक्षात घेतले आहे की जेटीबीडी क्रियाकलाप अधिक कार्यक्षम बनवून, मनोरंजनावर लक्ष केंद्रित करून आणि सामाजिक परस्परसंवादांना मूल्य जोडून साध्य केले जाऊ शकते, जे तथापि – आणि हा केंद्रबिंदू आहे – त्यांच्या कार्यक्षेत्राच्या पलीकडे कधीही जाऊ नये.
कल्पना करा की तुम्ही ते विकत घेतलेल्या शहरात किंवा स्टोअरमध्ये फक्त शूजची जोडी घालण्यापुरती मर्यादित राहा किंवा एका देशात श्रीमंत आहात पण तुमचे चलन दुसर्‍या देशात वापरता किंवा बदलू शकत नाही. हे Metaverse मधील वास्तव आहे, जिथे तुम्ही आभासी प्लॅटफॉर्मवर जाताना मालमत्ता, डेटा, माहिती किंवा अगदी तुमची ओळख तुमच्यासोबत आणणे शक्य नाही. उदाहरणार्थ, तुम्ही Roblox वर शूजची विशिष्ट आभासी जोडी खरेदी करण्यास सक्षम असाल, परंतु Decentraland वरील तुमच्या अवताराला वेगळी जोडी घालावी लागेल आणि वापरलेल्या चलनाऐवजी वेगळ्या, अपरिवर्तनीय चलनाने (MANA) पैसे द्यावे लागतील. Roblox (Robux) वर.
एखादा अंदाज लावू शकतो की, संरक्षण, अप्रत्यक्ष आक्रमण आणि वर्चस्व यासाठी प्लॅटफॉर्मद्वारे निर्माण केलेले प्रवेश आणि बाहेर पडण्याचे अडथळे वापरकर्त्यांसाठी सहजपणे मर्यादा बनू शकतात. हे कंपन्यांसाठी नफ्याची गमावलेली संधी देखील दर्शवू शकते.
म्हणून, काही बाह्य खेळाडूंनी, आंतरकार्यक्षमतेच्या अनुपस्थितीमुळे संभाव्य नुकसानाची जाणीव ठेवून, “युती” करार लागू करण्यासाठी पावले उचलली आहेत. रेडी प्लेयर मी[१४] बाबत असेच आहे, जे वापरकर्त्यांना सानुकूल अवतार तयार करण्यास आणि वेगवेगळ्या गेमिंग प्लॅटफॉर्मवर वापरण्यास अनुमती देते. हे लुईस सोबत देखील केले गेले: लुई व्हिटॉनने तयार केलेला गेम ज्यामध्ये ब्रँड ग्राहकांना ग्राहक निष्ठा प्रकल्पाचा एक भाग म्हणून विविध प्लॅटफॉर्मवर विविध प्रकारचे लुक्स गोळा करण्याची आणि वाहतूक करण्याची संधी देते.[15]
‘जर आपण युद्ध संपवले नाही तर युद्ध आपल्याला संपवेल.'[16]
असे म्हटले जाते की प्रेम आणि युद्धात सर्व काही न्याय्य आहे, परंतु दोन्ही महत्त्वपूर्ण जोखीम घेऊन येऊ शकतात. मेटाव्हर्समध्ये इंटरऑपरेबिलिटी आणि मानकीकरणाचा अभाव एक सामान्य अराजकता निर्माण करतो, कारण त्यांच्या स्वतःच्या कायद्यांद्वारे शासित स्वतंत्र स्वतंत्र वास्तविकता सह-अस्तित्वात असते.
हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की मेटाव्हर्समधील प्लॅटफॉर्ममधील समन्वयाचा अभाव अतिरेकी हालचालींच्या प्रसारास हातभार लावतो, मनी लाँड्रिंग सुलभ करतो आणि दहशतवादाचा सामना करणे अधिक कठीण बनवते. भौतिक शक्तीच्या कायदेशीर वापराची मक्तेदारी हे आधुनिक राज्याच्या मुख्य वैशिष्ट्यांपैकी एक असल्याने, Metaverse ला आभासी शक्तीच्या वापराची मक्तेदारी असलेली एक स्थापित संस्था आवश्यक आहे. संस्थांच्या सध्याच्या अनुपस्थितीमुळे दहशतवादी कारवाया करणे सोपे होईल: उदाहरणार्थ, वर्धित वास्तव आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेद्वारे भरती सुलभ केली जाईल, संभाव्य उद्दिष्टांच्या 3D पुनर्रचनाद्वारे समन्वय आणि प्रशिक्षण गतिमान होईल आणि मेटाव्हर्सचे अस्तित्व अतिरेक्यांसाठी नवीन संभाव्य लक्ष्य तयार करा – जसे की आभासी जागा आणि इमारती.[17] वास्तविक जगाप्रमाणेच, मेटाव्हर्समध्ये एका सुपरनॅशनल संस्थेची आवश्यकता आहे जी सर्व सहभागींसाठी नियमांच्या प्रणालीचा भाग बनलेल्या सामान्य आणि वैयक्तिक उपाययोजना जारी करण्यासाठी सक्षम आहे, पर्यायी असण्याऐवजी. या प्रकारच्या संघटनेशिवाय, मेटाव्हर्समध्ये एकसंध आणि सुव्यवस्थित समाज स्थापित करणे अधिक कठीण आहे.
बौद्धिकदृष्ट्या प्रामाणिक असणे आणि मान्य करणे महत्वाचे आहे.
आंतरकार्यक्षमतेमुळे वापरकर्त्याच्या वर्तनावर आणि निवडींवर प्रभाव टाकण्यासाठी डेटाच्या अयोग्य वापराचा धोका वाढू शकतो, परंतु ते गोपनीयता, सुरक्षितता आणि डेटा संरक्षणाचे चांगले नियमन साध्य करण्याचे साधन देखील असू शकते. अनुपालनासाठी उच्च प्रोटोकॉल वास्तविक जगामध्ये एक यूटोपियन उपाय असू शकतो, परंतु असे समाधान मेटाव्हर्समधील यूटोपियाच्या आभासी जगात लागू केले जाऊ शकते.
Metaverse मध्ये समतोल राखण्यासाठी, वैयक्तिक प्लॅटफॉर्म आणि क्षैतिज एकात्मिक इकोसिस्टमची उपस्थिती तसेच या नवीन क्षेत्रात गुंतवणूक करणाऱ्या बिग टेक कंपन्यांचे वर्चस्व नियंत्रित करणे महत्त्वाचे आहे. उदाहरणार्थ, Apple ने 2023 मध्ये VR हेडसेट लॉन्च करण्याची घोषणा केली आणि आधीच हार्डवेअरपासून मार्केटिंगपर्यंत मार्केट सेगमेंटसाठी संपूर्ण मूल्य साखळी नियंत्रित करते. Google भविष्यातील सेवा सध्याच्या सेवांसोबत समाकलित करण्याची देखील योजना आखत आहे आणि मायक्रोसॉफ्टने जानेवारी 2022 मध्ये ब्लिझार्ड विकत घेतले.[18] हस्तक्षेपाशिवाय, मेटाव्हर्स हे आतून काही कलाकारांद्वारे तसेच बाहेरील मोठ्या तंत्रज्ञान कंपन्यांच्या ऑलिगोपॉलीद्वारे नियंत्रित बाजार बनू शकते, ज्याने भौतिक जगामध्ये केंद्रीकरणाद्वारे आधीच महत्त्वपूर्ण बाजार शक्ती प्राप्त केली आहे.
मेटाव्हर्स स्पेसचे वितरण प्रमुख ‘शक्ती’ आणि उदयोन्मुख, स्वतंत्र खेळाडूंमध्ये न्याय्य रीतीने करण्यासाठी कोणते ‘शांतता करार’ करणे आवश्यक आहे? इष्ट इंटरऑपरेबिलिटी वाढवण्यासाठी आणि उत्तेजित करण्यासाठी सरकार आणि संस्था काय करू शकतात?
तंत्रज्ञानात गुंतवणूक. Metaverse सुधारण्यासाठी, एक सुरक्षित, पारदर्शक आणि सर्वत्र पडताळणी करण्यायोग्य यंत्रणा म्हणून ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानाचा लाभ घेण्यावर विशेष भर देऊन, एकत्रीकरण आणि कनेक्टिव्हिटी प्रणाली वाढवणे आवश्यक आहे.
मानकांचे अनेक स्तर तयार करणे. इंटरऑपरेबिलिटीचा प्रत्येक स्तंभ तयार करणे आवश्यक आहे: एक मानक मॉडेल, गुणधर्म, मालमत्ता आणि आभासी वातावरणाच्या भूमितींचे पुनरुत्पादन करण्यासाठी; एक प्रोटोकॉल मानक, वापरकर्ता आणि सर्व्हर दरम्यान परस्पर आणि व्यवहार करार सुलभ करण्यासाठी; एक ओळख मानक, अनन्य क्रेडेन्शियल प्रदान करण्यासाठी जे एकाधिक जगात वापरले जाऊ शकते; एक स्थान मानक, आभासी जगात ठिकाणे आणि खुणा शोधण्यासाठी (URL ची उत्क्रांती); आणि चलनांचे व्यापार आणि देवाणघेवाण सुलभ करण्यासाठी चलन मानक.
मेटाव्हर्ससह, डिजिटल मार्केटचे अधिकृतपणे नियमन करणे. अविश्वास, स्पर्धा, डेटा संरक्षण आणि GDPR अंमलबजावणी यासंबंधी बिग टेक आणि प्लॅटफॉर्मच्या नियमनासाठी कायद्यांचा मसुदा तयार करणे आवश्यक आहे. युरोपियन संसदेने जुलै 2022 मध्ये मंजूर केलेला डिजिटल मार्केट्स कायदा आणि डिजिटल सेवा कायदा[19] आधीच या दिशेने वाटचाल करत आहेत.
ओपन मेटाव्हर्स प्रकल्प मजबूत करा. विद्यमान मानकीकरण उपक्रमांना समर्थन देणे आणि ती तीव्र करणे महत्त्वाचे आहे. एक उदाहरण म्हणजे वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमचे मेटाव्हर्स परिभाषित करणे आणि बांधणे,[20] जे सुरक्षित आणि आर्थिकदृष्ट्या व्यवहार्य इंटरऑपरेबिलिटीसाठी आर्थिक आणि प्रशासन फ्रेमवर्क तयार करण्याचा प्रयत्न करते. मेटाव्हर्स स्टँडर्ड्स फोरम देखील आहे, [२१] मेटा, गुगल आणि मायक्रोसॉफ्ट सारख्या कंपन्यांद्वारे समर्थित, जे या प्रकल्पाच्या विकासाला गती देण्यासाठी संस्था आणि व्यवसायांची सहकारी संस्था म्हणून काम करते.
एक महत्त्वाचा प्रश्न हा आहे की मेटाव्हर्स बंद जागा राहील, ज्यावर काही खेळाडूंचे वर्चस्व असेल (आता इंटरनेट आणि सोशल मीडियावर तेच बिग टेक) किंवा छोट्या कंपन्यांच्या सक्रिय सहभागासाठी खुले होईल.
हेनिंग स्टीन, इन्व्हेस्को येथील थॉट लीडरशिप अँड मार्केट स्ट्रॅटेजीचे ग्लोबल हेड यांनी निरीक्षण केले आहे की गुंतवणूकदार स्वत: अधिक स्थिर विश्वाचा लाभ घेऊ इच्छितात जेथे “दिग्गज त्यांचे शासन कायम ठेवण्यास सक्षम आहेत.”[22] त्याच वेळी, हे मान्य केले पाहिजे की एकल बोली प्रबळ होण्याच्या शक्यतेमुळे ओपन स्पेस कोसळण्याची अधिक शक्यता असते. तथापि, दीर्घकाळात, ही परिस्थिती नवकल्पना नष्ट करू शकते – संघर्ष किंवा सहकार्याशिवाय अशक्य, परंतु आभासी जगात आवश्यकतेपेक्षा अधिक.
उपरोक्त मानकीकरण उपक्रम प्रगतीसाठी सुपीक मैदान, मेटाव्हर्स उघडण्याच्या बाजूने पुढे ढकलतात; ते केवळ नियमन करण्यासाठीच नव्हे तर कंपन्यांना जोडण्यासाठी देखील सेवा देतात. याहूनही अधिक सहाय्यक अविश्वास एजन्सी आहेत, जे डिजिटल विश्वासाठी कोणत्याही क्षेत्रात वापरले जाणारे समान नियम लागू करतात. युरोपियन संसदेने जुलै 2022 मध्ये मंजूर केलेल्या डिजिटल मार्केट्स कायदा आणि डिजिटल सेवा कायदा[23] सह, EU आधीच या दिशेने वाटचाल करत आहे. बिग टेकच्या शक्तीचे संतुलन पुन्हा संतुलित करण्याचा त्याचा हेतू आहे. सर्वसमावेशकता, पारदर्शकता आणि वापरकर्ता संरक्षणाच्या हितासाठी हे उदाहरण इतर राष्ट्रे अनुसरू शकतात.
सिमेंटिक फील्डचे रूपक लक्षात ठेवून, वैयक्तिक प्लॅटफॉर्मने एकत्र काम केले पाहिजे आणि मेटाव्हर्ससाठी सामायिक अर्थ तयार करण्यासाठी सहयोग केले पाहिजे. असे संघटन लवकरच एक आशेपेक्षा जास्त असेल, परंतु एक गरज असेल. हे मेटाव्हर्सला अशी जागा बनवण्यास अनुमती देईल जिथे अनेक विभाग असूनही, माणूस नेहमी आणि सर्वत्र अक्षरशः स्वतः असू शकतो.
[१] मॅकिन्से अँड कंपनी, व्हॅल्यू क्रिएशन इन द मेटाव्हर्स: द रिअल बिझनेस ऑफ द व्हर्च्युअल वर्ल्ड, जून २०२२, .
[२] “मेटाव्हर्स युनिव्हर्स,” मेटाव्हर्स्ड.
[३] मॅकिन्से अँड कंपनी, व्हॅल्यू क्रिएशन इन द मेटाव्हर्स: द रिअल बिझनेस ऑफ द व्हर्च्युअल वर्ल्ड.
[४]मॅथ्यू बॉल, “मेटाव्हर्ससाठी फ्रेमवर्क,” जून २०२१.
[५] सारा घेरघेलस, “मेटाव्हर्स रिपोर्ट #2: क्रिप्टो गोंधळाच्या दरम्यान मेटाव्हर्सची मागणी राहिली,” दप्परदर, 20 ऑक्टोबर 2022.
[६] जेड गाओ, “बोरड एप मेटाव्हर्स इज हिअर: सी यू ऑन द अदरसाइड,” दप्परदर, मार्च २०२२.
[७] सारा पेरेझ, “रोब्लॉक्स स्टॉक कमी होत असताना तिसर्‍या तिमाहीत तोटा वाढला, परंतु इतर ग्रोथ मेट्रिक्स मजबूत राहतील,” टेकक्रंच, नोव्हेंबर २०२२.
[८] रोब्लॉक्स, “रोब्लॉक्सने तिसरे तिमाही २०२२ आर्थिक परिणामांचा अहवाल दिला,” सप्टेंबर २०२२.
[९] घेरघेलस, “मेटाव्हर्स रिपोर्ट #2. क्रिप्टो गोंधळात मेटाव्हर्सची मागणी कायम आहे”
[१०] फिल पियर्सन, “आयबॉल वि एंगेजमेंट: द स्ट्रगल ऑफ डिजिटल अॅडव्हर्टायझिंग,” मीडियम, मे 2015; सायमन पी. अँडरसन, Øystein Foros आणि Hans Jarle Kind, “जाहिरातदारांसाठी आणि मीडिया मार्केट्समधील दर्शकांसाठी स्पर्धा,” द इकॉनॉमिक जर्नल (सप्टेंबर 2016); Gina Keating, Netflixed: The Epic Battle for America’s Eyeballs (लंडन: पेंग्विन ग्रुप, 2013).
[११] ब्रायन फंग, “एलोन मस्क म्हणतो की ट्विटर इतर सोशल मीडिया साइट्सच्या काही लिंक्सवर बंदी घालेल, स्पार्किंग बॅकलॅश!,” CNN बिझनेस, डिसेंबर 2022.
[१२] क्लेटन एम. क्रिस्टेनसेन, टॅडी हॉल, कॅरेन डिलन आणि डेव्हिस एस. डंकन, “तुमच्या ग्राहकांना जाणून घ्या’ ‘जॉब टू बी डन’,” हार्वर्ड बिझनेस रिव्ह्यू 94 (सप्टेंबर 2016).
[१३] ख्रिस लार्सन, “पोकेमॉन्स्टर: ए जॉब टू बी डन?” बिझनेस इनसाइट्स ब्लॉग, 12 जुलै 2016.
[१४] रेनर सेल्व्हेट, “मेटाव्हर्ससाठी इंटरऑपरेबिलिटी लेयर. अवतार API ची घोषणा करत आहे,” रेडी प्लेयर मी ब्लॉग, ऑक्टोबर 2022.
[१५] मॅघन मॅकडॉवेल आणि मलीहा शोएब, “नवीन NFTs जारी करणार लुई व्हिटॉन,” वोगबिझनेस, एप्रिल २०२२.
[१६] एच. जी. वेल्स, द वॉर ऑफ द वर्ल्ड्स (विलियम हेनेमॅन लि., १८९८).
[१७] जोएल एस. एल्सन, ऑस्टिन सी. डॉक्टर आणि सॅम हंटर, “द मेटाव्हर्स ऑफर मच पोटेंशियल – दहशतवादी आणि अतिरेकींसाठी,” संभाषण, जानेवारी २०२२.
[१८] Gian M. Volpicelli, “Big Tech Need to Stop Trying To Make their Metaverse Happen,” वायर्ड, 31 जानेवारी 2022.
[१९] “डिजिटल सेवा कायदा पॅकेज,” युरोपियन कमिशन.
[२०] “मेटाव्हर्सची व्याख्या आणि बिल्डिंग,” वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरम.
[२१] मेटाव्हर्स स्टँडर्ड्स फोरम.
[२२] हेनिंग स्टीन, “गुंतवणूकदारांनी ओपन मेटाव्हर्सचे समर्थन का करावे,” लिंक्डइन, जुलै २०२२.
[२३] युरोपियन कमिशन, “डिजिटल सेवा कायदा पॅकेज”
हे लेखकाचे वैयक्तिक विचार आहेत
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
Nicolo Andreula is the Scientific Director of the Master in Digital Entrepreneurship at H-Farm. He holds MBA courses and seminars in leading business schools around ...
Read More +
PREV
