PMJAY योजनेने तमिळनाडूमध्ये अपेक्षेपेक्षा जास्त यश मिळविले. तथापि, प्रभावी नफा असूनही, काही आरोग्य सेवा आव्हाने अजूनही आहेत.
आरोग्यसेवा आणि सामाजिक विकासाच्या बाबतीत भारताने गेल्या काही दशकांमध्ये झेप घेतली आहे. समाजातील सर्व वर्गांना आरोग्य सेवा मिळणे हा त्या उद्देशाचा मुख्य उद्देश आहे. तथापि, एक प्रश्न अजूनही कायम आहे की आपण हे उद्दिष्ट साध्य केले आहे का? याचे उत्तर सर्व मंडळांमध्ये आणि लोकसंख्येच्या विभागांमध्ये युनिव्हर्सल हेल्थ कव्हरेज (UHC) मिळवण्यात आहे. राष्ट्रीय आरोग्य धोरण 2017 ने UHC चे ध्येय साध्य करण्यासाठी ‘आयुष्मान भारत’ सुरू करण्याचा सल्ला दिला आहे. आरोग्यसेवेमध्ये फारच कमी निधी गुंतवणाऱ्या राष्ट्रामध्ये, आरोग्यसेवेच्या एकूण खर्चापैकी 64.7 टक्के खर्च एकट्या खिशाबाहेरील खर्चाचा (OOPE) होतो. हे जागतिक सरासरीपेक्षा जास्त आहे, आणि कमी-उत्पन्न श्रेणीतील कुटुंबांना आपत्तीजनक आरोग्य खर्चाचा अनुभव येऊ शकतो (CHE) – देशाच्या गरिबी आणि खराब आरोग्याचा एक महत्त्वाचा निर्धारक. PMJAY कार्यक्रम आपल्या देशातील सर्वात वंचित लोकांना हॉस्पिटलायझेशन विरूद्ध आर्थिक सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी तयार करण्यात आला होता आणि अंशतः जास्त खिशातील (OOP) खर्चाला प्रतिसाद होता. हे 10.74 कोटींहून अधिक असुरक्षित पात्र कुटुंबांना, दुय्यम आणि तृतीयक काळजी हॉस्पिटलायझेशनसाठी प्रति वर्ष INR 5 लाखांपर्यंतचे संरक्षण प्रदान करते. राज्यांमध्ये संशयास्पद वापर असूनही, जगातील सर्वात मोठी सरकारी अनुदानीत आरोग्य विमा योजना काही राज्यांमध्ये, विशेषत: तामिळनाडूमध्ये अपेक्षेपेक्षा जास्त आहे.
PMJAY कार्यक्रम आपल्या देशातील सर्वात वंचित लोकांना हॉस्पिटलायझेशन विरूद्ध आर्थिक सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी तयार करण्यात आला होता आणि अंशतः जास्त खिशातील (OOP) खर्चाला प्रतिसाद होता.
संघवादी भावनेने प्रेरित, PMJAY राज्यांना ते कार्यक्रम कसे चालवतात आणि ते तीन स्वरूपांमध्ये लागू केले जाते – ट्रस्ट मॉडेल, विमा मॉडेल आणि हायब्रिड मॉडेल. ट्रस्ट मॉडेलचे पालन 22 राज्यांमध्ये केले जाते, जेथे सार्वजनिक खरेदीदार (राज्य आरोग्य एजन्सी) पॅनेलमधील रुग्णालये आणि तत्सम प्रदात्यांकडून थेट सेवा घेतात, त्यामुळे ते पूर्णपणे राज्य-अनुदानीत बनते. आठ राज्यांमध्ये, ‘विमा मॉडेल’ पाळले जाते, जेथे राज्य विमा कंपनीला नोंदणी केलेल्या प्रत्येक कुटुंबासाठी (HH) सेवांच्या पूर्वनिर्धारित सूचीसाठी निश्चित प्रीमियम भरते. ‘हायब्रिड मॉडेल’मध्ये, ज्याचे तीन राज्ये अनुसरण करतात, दाव्यांची प्रक्रिया करण्यासाठी विमा कंपन्यांवरील अवलंबित्व अंशतः सरकारी ट्रस्टकडे हस्तांतरित केले जाते.
चांगले आरोग्य आउटपुट मिळविण्यासाठी एक मजबूत आरोग्य सेवा प्रणाली ही एक पूर्व शर्त आहे. सार्वजनिक आरोग्य कायदा अंमलात आणणारे पहिले राज्य असल्याने, तामिळनाडूने नेहमीच धोरणांच्या अंमलबजावणीवर मजबूत पकड ठेवली आहे. 2009 मध्ये, “मुख्यमंत्री कलैग्नारची जीवन बचत उपचारांसाठी विमा योजना” (KHIS) तामिळनाडूमध्ये सुरू करण्यात आली होती जेणेकरून समाजातील कमी उत्पन्न असलेल्या आणि गरीब घटकांना गंभीर आजारांसाठी सार्वजनिक आणि खाजगी रुग्णालयांमध्ये मोफत वैद्यकीय सेवा मिळावी. नंतर, 2011 मध्ये, या कार्यक्रमाचा व्याप्ती वाढला आणि “मुख्यमंत्री सर्वसमावेशक आरोग्य विमा योजना (CMCHIS)” या नावाने पुन्हा सुरू करण्यात आला. तामिळनाडूने 2018 मध्ये CMCHIS सह एकीकरण करून PM-JAY लागू केली, जी एकत्रितपणे “प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना-मुख्यमंत्री सर्वसमावेशक आरोग्य विमा योजना” (PMJAY-CMCHIS) म्हणून ओळखली जाते.
आकडेवारीनुसार, 14 जुलै 2022 पर्यंत, NHA नुसार, 28,923,388 रूग्णालयात दाखलांसह, 176,903,501 आयुष्मान कार्ड देशभरात जारी करण्यात आले आहेत. 31 ऑक्टोबर 2021 पर्यंत 24,727,093 आयुष्मान कार्ड व्युत्पन्न केलेल्या आणि 4,838,210 अधिकृत हॉस्पिटलमध्ये दाखल झाल्यामुळे तामिळनाडूचे आकडे खूपच प्रभावी आहेत. या अधिकृत हॉस्पिटल प्रवेशांचे आर्थिक मूल्य INR 43,528,425,333 ची किंमत आहे.
शिक्षित लोकसंख्येच्या उच्च टक्केवारीने जागरूकता अधिक चांगल्या प्रमाणात सुनिश्चित केली आहे आणि त्यामुळे अशा सेवांचा लाभ घेण्याची इच्छा वाढली आहे.
तामिळनाडूच्या बाबतीत कार्यक्रमाची तरलता कार्यक्षम आणि पारदर्शक आहे. संख्या देखील या विधानास समर्थन देतात. PM-JAY वापर डेटानुसार, दाव्यांचा वाटा, प्रमाणानुसार, तामिळनाडू (28 टक्के) मध्ये सर्वाधिक होता, त्यानंतर गुजरात (17 टक्के) होता. कोविड-19 महामारीच्या काळातही, तामिळनाडूने PM-JAY अंतर्गत उपचारांसाठी INR 393.79 कोटी वितरीत केले, जे प्रति रुग्ण INR 1.16 लाख इतके आहे.
NITI आयोग आरोग्य निर्देशांक 2021 मध्ये राज्य दुसऱ्या क्रमांकावर आहे आणि अनेक महत्त्वाच्या आरोग्य निर्देशकांमध्ये लक्षणीय सुधारणा झाली आहे. NHA द्वारे तामिळनाडू, हरियाणा आणि बिहारच्या केस स्टडीनुसार, PM-JAY बद्दल जागरुकता तामिळनाडूमध्ये 80 टक्के होती, तर बिहारमध्ये अल्प 20 टक्के होती. शिक्षित लोकसंख्येच्या उच्च टक्केवारीने जागरूकता अधिक चांगल्या प्रमाणात सुनिश्चित केली आहे आणि त्यामुळे अशा सेवांचा लाभ घेण्याची इच्छा वाढली आहे.
एक ठोस भागीदारी हा कोणत्याही कार्यक्रमाच्या अंमलबजावणीसाठी आदेश चालढकल पद्धतीने. CMCHIS च्या सहकार्याने प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना (PMJAY) योजना लागू करण्यासाठी, NHA आणि आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण विभाग, तामिळनाडू सरकार यांच्यात 11 सप्टेंबर 2018 रोजी सामंजस्य करार (MoU) स्वाक्षरी करण्यात आला. PM-JAY ने केवळ 77 लाख (अंदाजे 7 दशलक्ष) कुटुंबांना कव्हर केले असताना, CMCHIS ने अंदाजे 1.57 कोटी (15.7 दशलक्ष) कुटुंबांना लाभ दिला.
त्यांची PMJAY-CMCHIS मध्ये नोंदणी झाली असली तरीही, सर्व CMCHIS लाभार्थ्यांना वर्धित कव्हरेज रक्कम मिळाली. CMCHIS अंतर्गत समाविष्ट न झालेल्या लाभार्थ्यांसाठी, कार्यक्रमाने हे सुनिश्चित केले आहे की ते आता सुधारित PMJAY-CMCHIS अंतर्गत समाविष्ट आहेत.
तामिळनाडू PMJAY-CMCHIS अंतर्गत INR 699 च्या प्रीमियमचे योगदान देते. राष्ट्रीय सरकार सर्व पात्र लाभार्थ्यांच्या खर्चाच्या 60 टक्के कव्हर करते, ज्यामध्ये 7 दशलक्ष कुटुंबांचा समावेश आहे. तामिळनाडूमध्ये सध्या PMJAY-CMCHIS योजनेअंतर्गत सार्वजनिक रुग्णालयांसाठी 681 पॅकेजेस आरक्षित आहेत. हे केवळ राज्यात अस्तित्वात असलेल्या मजबूत आरोग्य व्यवस्थेमुळेच शक्य झाले.
PMJAY तामिळनाडूमध्ये हायब्रीड मॉडेल वापरून कार्यान्वित केले जाते.
नॅशनल हेल्थ पोर्टलच्या मते, हायब्रीड मॉडेलने चांगले दावे दिले आहेत आणि प्रवेशासाठी अधिकृत केलेली सरासरी रक्कम इतर मॉडेलच्या तुलनेत लक्षणीयरीत्या जास्त आहे. तामिळनाडू, हायब्रीड मॉडेलचे अनुसरण करून, PMJAY-CMCHIS अंतर्गत हॉस्पिटलायझेशन/10,000 लोकसंख्येच्या सरासरी संख्येनुसार तिसऱ्या क्रमांकावर आहे आणि सर्वात जास्त रक्कम अधिकृत करण्यात दुसऱ्या क्रमांकावर आहे.
प्रति हॉस्पिटल खर्च केलेल्या सरासरी रकमेची तुलना केली असता तामिळनाडू मागे आहे या वस्तुस्थितीकडे दुर्लक्ष करता येणार नाही. तथापि, मोठ्या राज्याच्या मध्यम लोकसंख्येच्या तुलनेत, पॅनेल केलेल्या रुग्णालयांच्या उच्च संख्येला याचे श्रेय दिले जाऊ शकते.
तामिळनाडू हे एक विकसित राज्य आहे ज्याने PM-JAY च्या आगमनापूर्वीच आपल्या आरोग्याच्या प्रयत्नांद्वारे उच्च दर्जाचे उपचार दिले आहेत. तथापि, ग्रामीण भागातील दारिद्र्यरेषेखालील कुटुंबे PMJAY चा लाभ घेऊ शकतात. कार्यक्रमाचे प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणजे प्रत्येक नोंदणीकृत कुटुंबाला INR 5 लाखांचे मोठे वार्षिक पेमेंट. आता, अधिक चांगल्या पध्दतीने, दारिद्र्यरेषेखालील लोकांना सर्वसमावेशक आरोग्य सेवा मिळू शकेल.
मध्यमवर्गीय सध्या या कार्यक्रमात समाविष्ट नाहीत आणि अनपेक्षित वैद्यकीय खर्च या कुटुंबांना दारिद्र्यरेषेखाली ढकलू शकतात.
सार्वजनिक रुग्णालये आणि व्यावसायिक क्षेत्रातील नामांकित संस्थांकडून प्रीमियम काळजी घेण्याची संधी आता व्यवहार्य बनली आहे. हे कोणत्याही अतिरिक्त किंमतीशिवाय येते आणि OOPE देखील कमी करते. CHEs देखील कमी झाले आहेत, कारण कर्करोग आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी विकार व्यवस्थापित करण्यासाठी महागड्या प्रक्रिया आता शुल्काशिवाय प्रदान केल्या जातात.
PMJAY चा सरकारी रुग्णालयांमध्ये यशस्वी होण्याचा प्राथमिक फायदा हा आहे की तो पुढे सार्वजनिक क्षेत्रातील आरोग्य सेवा ऑफरला चालना देत आहे. हे सर्व सार्वत्रिक आरोग्य कव्हरेज (UHC) साध्य करण्याच्या दिशेने देशाच्या प्रगतीमध्ये योगदान देतात. या उपक्रमाने शहरी आणि ग्रामीण लोकांमधील असमानता आणि आरोग्यातील दरी दूर करण्यास सुरुवात केली आहे.
PMJAY हा पुढचा रस्ता देशभरातील लाखो लोकांसाठी वरदान ठरला आहे. तथापि, प्रभावी नफा असूनही, तामिळनाडूमध्ये काही आरोग्यसेवा आव्हाने कायम आहेत, ज्यात काळजीची गुणवत्ता आणि जिल्ह्यांमधील पुनरुत्पादक आणि बाल आरोग्यातील फरक यांचा समावेश आहे. तमिळनाडू देखील एनसीडीच्या वाढत्या ओझ्याला सामोरे जात आहे ज्यात राज्यातील सुमारे 69 टक्के मृत्यू आहेत. मध्यमवर्गीय सध्या या कार्यक्रमात समाविष्ट नाहीत आणि अनपेक्षित वैद्यकीय खर्च या कुटुंबांना दारिद्र्यरेषेखाली ढकलू शकतात. PMJAY दुय्यम आणि तृतीयक आरोग्यसेवेवर लक्ष केंद्रित करण्याच्या बाजूने प्राथमिक काळजीकडे दुर्लक्ष करते. हे राज्य-विशिष्ट आरोग्य सेवा योजना समजून घेणे, उच्च OOPE पातळी कमी करणे आणि प्राथमिक आणि प्रतिबंधात्मक आरोग्य सेवेला प्राधान्य देणे या आवश्यकतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण करते.
हे लेखकाचे वैयक्तिक विचार आहेत
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
PREV
