अमेरिकेतील लोकशाहीची दुर्दशा

युनायटेड स्टेट्स (यूएस) इतिहासातील एका अनोख्या राजकीय क्षणावर आहे कारण यूएस सरकारच्या तीन शाखा, म्हणजे कार्यकारी, कायदेमंडळ आणि न्यायपालिका हे अमेरिकेचे माजी अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या विरोधात न्यायालयीन आणि गुप्तचर चौकशींबाबत वादात आहेत. सध्या, तो मार-ए-लागो गुप्त फायलींच्या तपासासह किमान सहा तपासांना सामोरे जात आहे; 6 जानेवारीच्या कॅपिटल दंगली प्रकरणात यूएस न्याय विभागाच्या नेतृत्वाखालील गुन्हेगारी तपास ; जॉर्जिया निवडणूक निकाल तपासणी ; 6 जानेवारीला निवड समितीची चौकशी ; न्यूयॉर्क आणि त्याच्या वेस्टचेस्टर गोल्फ क्लबमधील त्याच्या व्यवसाय पद्धतींमध्ये गुन्हेगारी आणि दिवाणी चौकशी .

ताज्या तपासात, FBI ने या वर्षी 8 ऑगस्ट रोजी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या फ्लोरिडा येथील निवासस्थानातून तब्बल 100 वर्गीकृत फाइल्स आणि 11,000 अवर्गीकृत कागदपत्रे जप्त केली आहेत. वर्गीकृत फायलींमध्ये ” स्पेशल ऍक्सेस प्रोग्राम (एसएपी) सामग्रीसह वर्गीकरणाच्या सर्वोच्च स्तरावरील ” होत्या. डोनाल्ड ट्रम्प यांनी सर्व ” वर्गीकरण खुणा असलेले दस्तऐवज ” मागवणाऱ्या भव्य ज्युरी सबपोनाकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे आणि राष्ट्रीय अभिलेखागार आणि अभिलेख प्रशासनाकडून सरकारी दस्तऐवज एजन्सींना देण्याच्या अनेक विनंत्यांकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे, यूएस डिपार्टमेंट ऑफ जस्टिसच्या आदेशानुसार यु एस ए मध्ये ही शोधाची हमी देण्यात आली. 

अध्यक्ष ट्रम्प यांच्या मार-ए-लागो निवासस्थानातून जप्त केलेल्या साहित्य आणि कागदपत्रांचे पुनरावलोकन करण्यासाठी विशेष मास्टर प्रदान करण्यासाठी न्यायाधीश आयलीन एम. कॅनन यांनी नुकताच दिलेला निकाल.

डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यावर सुरू असलेल्या अनेक चौकशींसह कायदेमंडळ आणि कार्यकारिणी यांच्यातील भांडणाची सुरुवात आता न्यायव्यवस्थेतही झाली आहे. अध्यक्ष ट्रम्प यांच्या मार-ए-लागो निवासस्थानातून जप्त केलेल्या साहित्य आणि कागदपत्रांचे पुनरावलोकन करण्यासाठी विशेष मास्टर प्रदान करण्यासाठी न्यायाधीश आयलीन एम. कॅनन यांनी नुकताच दिलेला निकाल. राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांचा विजय म्हणून या पाऊलाचे स्वागत करण्यात आले आहे तसेच कायदेशीर तज्ञांनी सदोष असल्याची टीका केली आहे. व्यापकपणे, रिपब्लिकनचा विश्वास आहे की डीओजे ट्रम्पला न्याय्य चाचणी देऊ शकत नाही, ज्यासाठी स्वतंत्र लवादाची आवश्यकता आहे, यूएसमधील पक्षपाती राजकारणाच्या धर्तीवर न्यायालयीन व्यवस्थेवरील अविश्वास दर्शवते.

पुढील चरण काय असू शकतात, विशेष मास्टरचे नाव न्यायाधीश आयलीन एम. कॅनन यांच्याद्वारे दिले जाऊ शकते ज्यामुळे कागदपत्रांच्या मूल्यांकनाची दीर्घ प्रक्रिया होते. वैकल्पिकरित्या, राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांच्या घरातून जप्त केलेल्या कागदपत्रांचे न्याय विभागाचे मूल्यांकन थांबवण्याच्या निर्णयाविरुद्ध न्याय विभाग अपील करू शकतो जोपर्यंत कागदपत्रांचे विशेष मास्टरचे पुनरावलोकन पूर्ण होत नाही किंवा या संदर्भात पुढील कोणताही न्यायालयीन आदेश येईपर्यंत. तथापि, विशेष मास्टरच्या नवीन नियुक्तीमुळे राष्ट्रीय गुप्तचर संचालक कार्यालयाकडून करण्यात येत असलेल्या तपासात अडथळा येणार नाही.

ताजे न्यायालयीन निर्णय विविध कारणांमुळे वादात सापडला आहे. प्रथम, डोनाल्ड ट्रम्प यांना विशेष मास्टर प्रदान करण्याचा निर्णय विस्तृत असू शकतो कारण त्याचा आदेश केवळ वकील-क्लायंट विशेषाधिकाराच्या जागा घेण्यापुरता मर्यादित नाही तर कार्यकारी विशेषाधिकार देखील असेल. दुसरे, फ्लोरिडा येथील अध्यक्ष ट्रम्प यांच्या घरातून एफबीआयने जप्त केलेल्या कागदपत्रांचे निरीक्षण करण्यासाठी आणि त्यांचे मूल्यांकन करण्यासाठी स्वतंत्र लवादाची नियुक्ती करण्याच्या पायरीमुळे चालू असलेल्या कायदेशीर कार्यवाहीस लक्षणीय विलंब होऊ शकतो कारण DOJ ने दावा केला आहे की त्यांच्या “फिल्टर टीम” ने आधीच कागदपत्रे चाळली आहेत. शेवटी, विशेष मास्टर देण्याच्या निर्णयाचा कायदेशीर आधार माजी ऍटर्नी जनरल विल्यम बार यांनी लढविला आहे ज्यांनी त्याला ‘ खोल दोषपूर्ण’ म्हटले आहे.. या निर्णयाच्या समर्थकांनी माजी राष्ट्रपतींना वाजवी संधी देण्याच्या पायरीचा बचाव केला आहे, जेणेकरून त्यांना प्रतिष्ठेची ‘इजा’ होऊ नये, – न्यायाधीश कॅनन यांनी देखील या प्रकरणात  असा युक्तिवाद केला होता.

कार्यकारी विशेषाधिकाराच्या मर्यादा

यूएस राज्यघटनेतील कार्यकारी विशेषाधिकार कलम पुन्हा एकदा अमेरिकेतील उदयोन्मुख राजकीय वादाचे केंद्र बनले आहे. न्यायाधीश कॅननचे नवीनतम पाऊल ट्रम्पच्या व्हाईट हाऊस नंतरच्या अधिकारांच्या मर्यादा पुन्हा रेखाटण्याचा प्रयत्न करीत माजी अध्यक्षांच्या कार्यकारी विशेषाधिकाराची चाचणी घेते. राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांच्याविरुद्ध सुरू असलेल्या तपासाचा मार्ग जर आरोपाच्या दिशेने वळला तर ते कार्यकारी विशेषाधिकार मागू शकतात, असे जोरदार मूल्यांकन आहे. जर त्याने खरोखरच कार्यकारी विशेषाधिकारांतर्गत रेलिंग लावले, तर त्याचे परिणाम काय होतील हे स्पष्ट नाही कारण ज्युरी माजी राष्ट्रपतींना प्रदान केलेल्या कार्यकारी विशेषाधिकाराच्या मर्यादेवर आहे, विशेषत: जेव्हा नंतरचे वेगळे राजकीय पक्षाचे असतात. यामध्ये न्यायपालिकेची भूमिका महत्त्वाची असेल कारण कार्यकारी विशेषाधिकाराचा सिद्धांत अमेरिकेच्या राज्यघटनेत अंतर्भूत आहे.न्यायिक पुनरावलोकनाच्या तत्त्वाद्वारे त्याच्या अंमलबजावणीमध्ये बांधील आहे. दुसऱ्या शब्दांत, कार्यकारी विशेषाधिकार वेगवेगळ्या परिस्थितींमध्ये भिन्न विचार दर्शवू शकतात.

या निर्णयाच्या समर्थकांनी माजी राष्ट्रपतींना वाजवी संधी देण्याच्या पायरीचा बचाव केला आहे, जेणेकरून त्यांना प्रतिष्ठेची ‘इजा’ होऊ नये, न्यायाधीश कॅनन यांनी देखील या प्रकरणात युक्तिवाद केला होता.

ऐतिहासिक उदाहरण म्हणजे निक्सन विरुद्ध जनरल सर्व्हिसेसचे प्रशासक प्रकरण ज्यामध्ये यूएस सुप्रीम कोर्टाने नॅशनल आर्काइव्ह्जसह दस्तऐवज सामायिक करण्यापासून रोखण्याचा राष्ट्राध्यक्ष निक्सन यांचा प्रयत्न नाकारला. जरी निक्सनच्या काळात सर्वोच्च न्यायालयाने असा निर्णय दिला होता की विद्यमान अध्यक्षांचे कार्यकारी विशेषाधिकार माजी राष्ट्रपतींपेक्षा जास्त असेल कारण “ ज्या कार्यकारी शाखेच्या नावावर विशेषाधिकाराचा वापर केला जातो त्या कार्यकारी शाखेच्या विरुद्ध विशेषाधिकाराचा दावा केला जातो.,” अशी काही अपेक्षा आहे की 6 जानेवारीपासून सुरू असलेल्या समितीवर ट्रम्प यांच्या कायदेशीर लढाया आणि एफबीआयच्या तपासांमुळे कार्यकारी विशेषाधिकाराच्या मर्यादा आणखी वाढू शकतात आणि आगामी काळासाठी कायदेशीर आणि कार्यकारी उदाहरणे सोडू शकतात. राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांच्या विरुद्धच्या चौकशीचे स्वरूप राष्ट्रीय सुरक्षेच्या मुद्द्यांशी संबंधित असल्याने, कार्यकारी विशेषाधिकार धारण करण्याच्या त्यांच्या प्रतिपादनाच्या विरोधातील शक्यता जास्त आहेत. उदाहरणार्थ, कार्यकारी विशेषाधिकाराचा ट्रम्पचा दावा असूनही , सर्वोच्च न्यायालयाने आदेश दिला की 6 जानेवारीची समिती नॅशनल आर्काइव्हजमधून ट्रम्पच्या व्हाईट हाऊसच्या नोंदींमध्ये प्रवेश करू शकते.

डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यावरील तपास कशाप्रकारे उलगडला, याची पर्वा न करता, नोव्हेंबरमधील मध्यावधी निवडणुकीपूर्वीच ते तापत आहे. राजकीय प्रचाराच्या मैदानात, राष्ट्राध्यक्ष बिडेन यांनी 1 सप्टेंबर रोजी लोकशाहीवर हल्ला केल्याबद्दल त्यांच्या पूर्ववर्तींवर हल्ला केला. ते म्हणाले , “डोनाल्ड ट्रम्प आणि MAGA रिपब्लिकन एका अतिरेकीपणाचे प्रतिनिधित्व करतात जे आपल्या प्रजासत्ताकाच्या पायाला धोका निर्माण करतात,”. या भाषणात यूएस राज्यघटना आणि यूएसच्या स्वातंत्र्याची घोषणा या दोन्हींचा उद्धृत करून, त्यांनी आपल्या मध्यावधी मोहिमेचा टोन सेट केला जो उदारमतवादी लोकशाहीच्या स्वरूपाभोवती असेल ज्याचे अमेरिकेने प्रतिनिधित्व केले पाहिजे. त्याचे मतदान रेटिंग 40 च्या खाली आहे, 57 टक्के अमेरिकन लोकांनी विद्यमान यूएस अध्यक्षांना नापसंती दर्शविली आहे.

नोव्हेंबरमध्ये आगामी मध्यावधी निवडणुकांसह यूएस राजकीयदृष्ट्या भारित वातावरणाच्या जवळ येत असताना, डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यावरील तपासणीचे निकाल देशातील मतदानाची पद्धत आणि डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या समर्थकांमधील संघटनात्मक वर्तन बदलण्यासाठी गंभीर असू शकतात. राष्ट्राध्यक्ष बिडेन यांचे मतदान रेटिंग उत्साहवर्धक राहिले असले तरी, चौकशीमुळे ट्रम्प यांच्या समर्थनात सहानुभूती वाढू शकते. फिलाडेल्फियामधील बिडेनच्या ताज्या प्रचार रॅलीतील ट्रम्प समर्थकांची झलक डोनाल्ड ट्रम्प एकत्रित करू शकणार्‍या मोठ्या राजकीय एकत्रीकरणाचा अग्रदूत असू शकते. गेल्या अध्यक्षीय निवडणुकीत डोनाल्ड ट्रम्प यांचे 74 दशलक्ष मतदार होते आणि त्यांना रिपब्लिकन पक्षात भरीव पाठिंबा असल्याचे दिसते , 2024 मध्ये अध्यक्षपदासाठी उभे राहण्याची त्यांची शक्यता वाढली आहे. 

या भाषणात यूएस राज्यघटना आणि यूएसच्या स्वातंत्र्याची घोषणा या दोन्हींचा उद्धृत करून, त्यांनी आपल्या मध्यावधी मोहिमेचा टोन सेट केला जो उदारमतवादी लोकशाहीच्या स्वरूपाभोवती असेल ज्याचे अमेरिकेने प्रतिनिधित्व केले पाहिजे.

डेमोक्रॅटिक नॅशनल कमिटीच्या स्वागत समारंभात बिडेनच्या अलीकडील प्रचार भाषणाने निदर्शनास आणले की लोकशाहीला ‘मागा रिपब्लिकन’ कडून धोका आहे – त्यांना “मुख्य प्रवाहातील रिपब्लिकन” पासून वेगळे करणे. त्यांनी अमेरिकेतील लोकशाही स्थिती स्पष्टपणे म्हटले; ” सामान्य नाही “. डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या शक्यता वाढवण्यासाठी हे राजकीय प्रचाराचे भाषण असले तरी, माजी अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांना पाठिंबा देणाऱ्या अत्यंत पुराणमतवादी गटांकडून अमेरिकेच्या देशांतर्गत राजकारणावर मोठा धोका निर्माण झाला आहे. अमेरिकेच्या विद्यमान अध्यक्षांनी दिलेल्या धोक्याच्या स्वरूपाची खुली कबुली म्हणजे गेल्या काही वर्षांत अमेरिका लोकशाहीच्या मागे सरकली आहे. राजकीय जमवाजमवातून6 जानेवारी 2021 रोजी कॅपिटल हिलवर झालेल्या हल्ल्यापर्यंत डोनाल्ड ट्रम्पच्या काळात ओथ कीपर्स आणि प्राउड बॉईज सारख्या अल्ट्रा-कंझर्व्हेटिव्ह मिलिशिया गटांचे , यूएस लोकशाहीचे राज्य गेल्या काही वर्षांत लक्षणीयरीत्या मागे पडले आहे. नोव्हेंबर 2021 मध्ये, चिंतेच्या गंभीरतेची रूपरेषा देत, युरोपियन थिंक-टँकद्वारे यूएसला प्रथमच ‘बॅकस्लाइडिंग लोकशाही’ म्हणून सूचीबद्ध केले गेले.

आज, यूएसमधील लोकशाही खरोखरच एका वळणाच्या टप्प्यावर आहे जिथे रिपब्लिकन आणि डेमोक्रॅट्स ‘वास्तविक अमेरिका’ आणि ‘राष्ट्राचा आत्मा’ च्या घोषणांनी विभागले गेले आहेत. अमेरिकेतील महत्त्वाच्या निवडणुका जवळ आल्यावर वेगवेगळ्या प्रमाणात होत राहण्याची शक्यता आहे.