उत्तर सीरिया इस्लामिक स्टेटच्या केंद्राचा बनला पिंजरा

देशातील महत्त्वाच्या निवडणुकांच्या काही दिवस अगोदर तुर्कीचे अध्यक्ष रेसेप तय्यिप एर्दोगान यांनी दावा केला की, देशाच्या राष्ट्रीय गुप्तचर संघटनेने (मिली İstihbarat Teşkilatı किंवा MIT) इस्लामिक राज्याच्या प्रमुखाला निष्प्रभ केले (ज्याला ISIS, ISIL किंवा Daesh असेही म्हणतात. अरबी भाषेत) उत्तर सीरियातील कारवाईत दहशतवादी गट. मात्र, एर्दोगन यांच्या या दाव्याला अमेरिकेकडून (यूएस) अद्याप पुष्टी मिळालेली नाही.

ISIS चा खलीफा, अबू हुसेन अल-कुराशी, नोव्हेंबर 2022 मध्ये त्याच्या पूर्ववर्ती अबू हसन अल-हाशिमी अल-कुरशीची जागा घेतली. हाशिमी अल-कुरशी अमेरिकेच्या नेतृत्वाखालील हल्ल्यात, पुन्हा उत्तर सीरियामध्ये, फेब्रुवारी 2022 मध्ये मारला गेला. यू.एस. अध्यक्ष, जो बिडेन यांनी एका निवासी कंपाऊंडवर पहाटेच्या आधीच्या छाप्यात हाशिमी अल-कुरशीचा मृत्यू झाल्याची घोषणा केली. ऑक्टोबर 2019 मध्ये, डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या तत्कालीन अध्यक्षतेखाली, अमेरिकेने अबू बकर अल-बगदादी, ISIS चा संस्थापक खलीफा आणि त्याचा आजपर्यंतचा सर्वात प्रभावशाली नेता संपवला. बगदादीच्या नेतृत्वाखालील दहशतवादी गट, एका वेळी, युनायटेड किंगडमच्या भूभागापेक्षा मोठा सीरिया आणि इराकमधील भूगोलावर नियंत्रण ठेवत होता. तिन्ही खलिफांनी स्फोटकांचा वापर करून मारले होते, त्यांना एकतर जिवंत पकडले जाण्यापूर्वी किंवा येणाऱ्या सैन्याने मारले.

अमेरिकेच्या नेतृत्वाखाली सीरियामध्ये आयएसआयएस विरुद्धच्या दहशतवादविरोधी कारवायांना अलीकडच्या काळात अविश्वसनीय यश मिळाले आहे. या गटाच्या स्वयंघोषित ‘खिलाफत’ च्या पतनाने, जो त्याचा भर्ती आणि कट्टरतावादाचा सर्वात मोठा स्त्रोत होता, त्याच्या नेतृत्वाला इडलिब प्रांतासारख्या भागात आश्रय घेण्यास भाग पाडले आहे, जे विविध सरकारविरोधी आणि इस्लामवाद्यांच्या अर्ध-नियंत्रणाखाली राहिले आहे. अबू मोहम्मद अल-जोलानी यांच्या नेतृत्वाखालील हयात तहरीर अल-शाम (HTS) सारखे गट, ज्यांनी पूर्वी अल-कायदा आणि ISIS या दोन्हींशी स्वतःला जोडले होते. अल-जोलानी, ज्याने पाश्चात्य प्रेसला मुलाखती दिल्या आणि सीरियाच्या त्या भागांमध्ये अर्ध-राज्य चालवले, तो अमेरिकेने घोषित केलेला दहशतवादी आहे आणि त्याला पकडण्यासाठी US$10-दशलक्ष बक्षीस आहे. तिन्ही खलिफ एकमेकांच्या 50 किमी परिघातील ऑपरेशनमध्ये मारले गेले होते, असे मानले जात होते की ते आपले नाव गुप्त ठेवण्याच्या हताश प्रयत्नात सीरिया आणि तुर्कीच्या सीमेदरम्यान फिरत होते (खाली चित्र 1 पहा).

(चित्र 1: 2019 आणि 2023 दरम्यान उत्तर सीरियामध्ये ISIS च्या तीन खलिफांना ठार मारणाऱ्या ऑपरेशनची ठिकाणे)

आयएसआयएसच्या मूळ पदानुक्रमावर लादलेल्या या भौगोलिक पिळवणुकीला अमेरिकेने पुन्हा-केंद्रित आणि नूतनीकरण केलेल्या प्रयत्नांना सामोरे जावे लागले आणि पुढे जाऊन दहशतवादविरोधी रणनीती कशी राबवायची याचा विचार केला गेला. वॉशिंग्टनने मुख्यत्वे शिरच्छेद तंत्राचा पर्याय निवडण्यास सुरुवात केली ज्याचा उद्देश नेतृत्वातील व्यक्ती आणि विचारवंतांना काढून टाकणे आणि पदानुक्रमित संरचनांचे विघटन करणे आणि मोठ्या सामरिक क्षमतांना लहानांमध्ये विस्थापित करणे आणि लढवय्ये आणि कॅडर यांच्यात एकसारखा गोंधळ निर्माण करणे. या बदल्यात, इराकी सैन्य किंवा कुर्दिश-नेतृत्व नसलेल्या सीरियन डेमोक्रॅटिक फोर्सेस (SDF) सारख्या भागीदारांद्वारे जमिनीवर स्थानिकीकृत दहशतवादविरोधी कारवाया हाताळल्या जाऊ शकतात.

आयएसआयएसच्या मूळ पदानुक्रमावर लादलेल्या या भौगोलिक पिळवणुकीला अमेरिकेने पुन्हा-केंद्रित आणि नूतनीकरण केलेल्या प्रयत्नांना सामोरे जावे लागले आणि पुढे जाऊन दहशतवादविरोधी रणनीती कशी राबवायची याचा विचार केला गेला.

अमेरिका त्याच्या दहशतवादविरोधी विचारांचा मुख्य आधार म्हणून ड्रोन हल्ल्यांवर जास्त अवलंबून राहण्यापासून दूर गेली आहे. बगदादी आणि हाशिमी अल-कुराशी यांना ठार मारणाऱ्या दोन्ही छाप्यांचे नेतृत्व विशेष ऑपरेशन सैन्याने कंपाऊंडवर केले आणि पारंपारिक छापे टाकले. या ऑपरेशन्सच्या पलीकडे, इतर काही महिन्यांत पूर्व सीरियामध्ये पसरलेल्या आहेत जिथे ISIS च्या कार्यकर्त्यांना ड्रोन वापरून ठार मारण्याऐवजी उचलले गेले. ही पद्धत, जमिनीवर अमेरिकन मृत्यूचा धोका वेगाने वाढवत असताना, नागरी मृत्यूची शक्यता कमी करते, ही एक समस्या आहे ज्याने सीरिया, इराक आणि अफगाणिस्तानमध्ये गेल्या दोन दशकांमध्ये अमेरिकेच्या दहशतवादविरोधी कारवायांना वारंवार त्रास दिला आहे आणि कमी केला आहे.

जरी ISIS एक गट म्हणून आज तीव्रपणे संपुष्टात आला आहे, तरीही धोक्याची धारणा कायम आहे. धोरणात्मक आणि धोरणात्मकदृष्ट्या, आयएसआयएस ही केवळ एक सावली आहे, वैचारिकदृष्ट्या, ती एक शक्तिशाली शक्ती आहे.

जरी ISIS एक गट म्हणून आज तीव्रपणे संपुष्टात आला आहे, तरीही धोक्याची धारणा कायम आहे. अबू हुसेन अल-कुराशी बद्दल सार्वजनिकरित्या काहीही माहित नव्हते आणि त्याचा उत्तराधिकारी, जेव्हा जेव्हा गट एखाद्याची घोषणा करण्याचा निर्णय घेतो तेव्हा तो एक मध्यम-स्तरीय कार्यकर्ता म्हणून गटाच्या वैचारिक राजवटीचा ताबा घेण्यास भाग पाडतो. खलिफाची निवड करताना एक लांबलचक चेकलिस्ट समाविष्ट आहे, तथापि, अनेक जण पदानुक्रमातच राहतील जे समान वजन खेचू शकतील अशी शंका आहे, उदाहरणार्थ, बगदादीने मोसुल, इराकमधील अल-नुरी मशिदीतून खलिफत घोषित केल्यानंतर काही वर्षांमध्ये केले. 2014 मध्ये. रणनीती आणि धोरणात्मकदृष्ट्या, ISIS ही केवळ एक सावली आहे, वैचारिकदृष्ट्या, ती एक शक्तिशाली शक्ती आहे. प्रो-इसिस प्रोपगंडा ऑनलाइन प्रसारित आहे.

आणि त्याच्याशी जुळणारे इतर गट जसे की अफगाणिस्तानमधील आफ्रिकेतील काही भाग आणि इस्लामिक स्टेट खोरासान प्रांत (ISKP) लक्ष वेधण्यासाठी, भर्ती आणि वित्तपुरवठा करण्याच्या प्रयत्नात ISIS चा वापर करून स्थानिक बंडखोरी आणि दहशतवादी परिसंस्था म्हणून काम करत आहेत. . शेवटी, ISIS विरुद्धच्या लढाईत भू-राजकीय दरारा देखील राहतो जो त्याच्या पदानुक्रमांना लक्ष्य करण्यापलीकडे जातो. अमेरिका, सीरियामध्ये लहान लष्करी उपस्थितीसह, जमिनीवर सहकार्य आणि गुप्तचर गोळा करण्यासाठी SDF वर अवलंबून आहे तर कुर्द समर्थक गटांना स्वतःच्या सुरक्षेसाठी आणि भू-राजकीय उद्दिष्टांसाठी हानिकारक म्हणून पाहणाऱ्या तुर्कियेने एसडीएफला माघार घेण्याचा अल्टिमेटम दिला आहे. उत्तर सीरिया किंवा लष्करी कारवाईला सामोरे जा. सीरिया आणि इराक या दोन्ही देशांतील 30,000 हून अधिक ISIS नेते आणि लढवय्ये आहेत, त्यापैकी बरेच परदेशी आहेत. सीरियामध्ये, बहुतेकांना मर्यादित संसाधने असलेल्या एसडीएफच्या आवडीनुसार तात्पुरत्या तुरुंगात ठेवण्यात आले आहे. सीरिया-इराक सीमेजवळील अल-होल सारख्या शिबिरांमध्ये हजारो स्त्रिया आणि मुले देखील आहेत ज्या एका क्षणी खलिफाचा भाग होत्या. परदेशी देशांनी या लोकांना परत येण्याची परवानगी देण्यास संथ किंवा पूर्णपणे नाकारले आहे आणि त्यांना राज्यहीन बनवले आहे.

जानेवारी 2022 मध्ये, ISIS च्या सैनिकांनी त्यांच्या साथीदारांना मुक्त करण्यासाठी ईशान्य सीरियातील हसकाह येथील तुरुंगावर मोठा हल्ला केला. शेकडो निसटले, आणि 500 हून अधिक मरण पावले, ज्यात SDF दलांचा समावेश आहे ज्यांनी अखेरीस सुविधेवर नियंत्रण मिळवले. हजारो प्रो-ISIS कैदी ठेवत असलेल्या अल्प संसाधनांवर एसडीएफने पुन्हा एकदा धोक्याची घंटा वाजवली आणि कायमस्वरूपी उपाय न मिळाल्यास अनेकांना सोडावे लागेल. याने समूहाच्या नेत्यांना मारणाऱ्या हेडलाइन-आकर्षक ऑपरेशन्सच्या तुलनेत ऑफरवर काही उपायांसह अनेक मोठ्या संकटाच्या बिंदूंपैकी एक हायलाइट केला.

• International Affairs
• West Asia
• ISIS
• Recep Tayyip Erdogan
• Syria
• Turkey

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.