इस्रायली-जपानी संबंधांना गती : संरक्षण आणि आर्थिक परिमाण

इस्रायलच्या परराष्ट्र धोरणाच्या सध्याच्या मार्गाकडे पाहिल्यास, हे लक्षात येते की त्याचे राजकीय-राजकीय आणि आर्थिक पाऊल ठसे व्यापक आशियाई प्रदेशात लक्षणीय वाढ होत आहेत. सर्व इस्रायली सरकारे, त्यांच्या राजकीय विचारसरणीकडे दुर्लक्ष करून, अनेक दशकांपासून, बहुतेक आशियाई देशांसोबत भागीदारी मजबूत करण्यासाठी ठोस प्रयत्न करत आहेत. विशेषत: भारत आणि चीन (1992 मध्ये) यांसारख्या तत्कालीन उदयोन्मुख देशांसोबत पूर्ण राजनैतिक संबंध प्रस्थापित झाल्यानंतर आशियाच्या दिशेने अशा प्रकारचे अनियंत्रित परराष्ट्र धोरण अधिक तीव्र झाले आहे. त्याचप्रमाणे, जपान आणि दक्षिण कोरियासोबतचे संबंधही अलीकडच्या काळात वेगाने वाढले आहेत.

या आशियाई देशांद्वारे व्यापार आणि व्यवसायासाठी (ऊर्जा आणि गैर-तेल दोन्ही) आणि विस्तीर्ण मध्य-पूर्व प्रदेशातील तांत्रिक सहकार्यावर दिलेला वाढता भर, इस्त्राईलच्या राजनैतिक हालचालींशी देखील जुळून आला आहे. या मर्यादेत, इस्रायली-जपानी सरकारे त्यांचे द्विपक्षीय संबंध नवीन उंचीवर नेण्यासाठी आणि विजयाची परिस्थिती निर्माण करण्यासाठी सतत कार्य करत आहेत.

गेल्या दोन दशकांमध्ये नेत्यांच्या उच्चस्तरीय परस्पर द्विपक्षीय भेटींच्या वाढत्या वारंवारतेने सहकार्य वाढविण्याची इच्छा स्पष्टपणे दर्शविली आहे.

दोन्ही देशांनी 2022 मध्ये राजनैतिक संबंधांचे 70 वे वर्ष साजरे करत असताना, त्यांनी जवळजवळ सर्व पारंपारिक क्षेत्रांमध्ये-आर्थिक, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, संरक्षण-सुरक्षा, लोक-लोक, संस्कृती इत्यादींमध्ये त्यांचे सहकार्य वाढविण्यासाठी पद्धतशीर हालचाली केल्या आहेत. . गेल्या दोन दशकांमध्ये नेत्यांच्या उच्चस्तरीय परस्पर द्विपक्षीय भेटींच्या वाढत्या वारंवारतेने सहकार्य वाढविण्याची इच्छा स्पष्टपणे दर्शविली आहे. विशेषत: 2010 च्या दशकाच्या मध्यापासून संबंधांना चालना देण्यासाठी इस्रायली आणि जपानी नेतृत्वाच्या राजकीय सद्भावनेचा परिणाम म्हणून, केवळ आर्थिक-व्यावसायिक क्षेत्रातच नव्हे तर संरक्षण सहकार्यातही एकाच वेळी विस्तार होत आहे.

2021-22 मध्ये द्विपक्षीय व्यापाराचे प्रमाण US$3.5 अब्ज पर्यंत पोहोचून इस्रायल आणि जपानमधील आर्थिक संबंध प्रगती करत आहेत. 2022 च्या उत्तरार्धात, दोन्ही देशांनी द्विपक्षीय संबंध वाढवण्यासाठी मुक्त व्यापार करारावर (FTA) स्वाक्षरी करण्याची प्रक्रिया सुरू केली. हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की संभाव्य जपान-इस्त्रायल आर्थिक भागीदारी कराराची (EPA) पहिली बैठक मार्च 2023 मध्ये झाली. एकमेकांच्या बाजारात प्रवेश करा.

तंत्रज्ञान सहकार्य

सध्या, अनेक जपानी तंत्रज्ञान कंपन्या इस्रायलमध्ये आहेत; 2021 मध्ये, त्यांच्या गुंतवणुकीचा अंदाज US$2.9 अब्ज होता, जरी देशांतर्गत (इस्रायल) आणि युनायटेड स्टेट्स (यूएस) गुंतवणूकदारांच्या तुलनेत ही रक्कम लहान आहे; तथापि, निप्पॉन टेलिग्राफ आणि टेलिफोन (एनटीटी) सारख्या नवीन जपानी दूरसंचार कंपन्यांच्या अलीकडील प्रवेशामुळे काही इतर बहुराष्ट्रीय कंपन्यांनी दोघांसाठी अधिक आर्थिक संधी निर्माण केल्या आहेत. आज, इस्रायलमध्ये सुमारे 85 जपानी कंपन्या उपस्थित आहेत, 2000 पासून US$13 अब्ज गुंतवणुकीसह, इस्त्रायली तंत्रज्ञान उद्योगातील सर्व परदेशी गुंतवणुकीपैकी 15.8 टक्के आहे. हे दोन तांत्रिकदृष्ट्या प्रगत देशांमधील तांत्रिक सहकार्य आणि आर्थिक आणि गुंतवणूक संबंधांचे महत्त्व स्पष्ट करते.

इस्रायल आणि टोकियो दरम्यान थेट एल अल (इस्रायली राष्ट्रीय वाहक) उड्डाणे सुरू करणे आणि या वर्षी अनुक्रमे मार्च आणि एप्रिलमध्ये ‘हॉलिडे-वर्क व्हिसा’ वर स्वाक्षरी केल्यामुळे सामाजिक-सांस्कृतिक-आर्थिक संबंधांमध्ये आणखी वाढ होण्याची शक्यता आहे. 

मे 2014 मध्ये इस्रायली पंतप्रधानांच्या जपानच्या भेटी आणि जानेवारी 2015 मध्ये त्यांचे तत्कालीन जपानी समकक्ष शिंजो आबे यांनी इस्रायलला दिलेल्या भेटींनी गुंतवणुकीचे वातावरण अनुकूल बनवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. त्यामुळे गुंतवणुकीत मोठी वाढ झाली. आता, इस्रायल आणि टोकियो दरम्यान थेट एल अल (इस्रायली राष्ट्रीय वाहक) उड्डाणे सुरू करणे आणि या वर्षी अनुक्रमे मार्च आणि एप्रिलमध्ये ‘हॉलिडे-वर्क व्हिसा’ वर स्वाक्षरी केल्यामुळे सामाजिक-सांस्कृतिक-सांस्कृतिक क्षेत्रात आणखी वाढ होण्याची शक्यता आहे. आर्थिक संबंध. उच्च तंत्रज्ञान क्षेत्रातील व्यावसायिकांना या औपचारिक व्यवस्थेचा फायदा अपेक्षित आहे.

संरक्षण क्षेत्रात सहकार्य

संरक्षण हे आणखी एक महत्त्वाचे क्षेत्र आहे जे इस्रायल आणि जपानला वाढविण्यात रस आहे. इस्रायलसाठी हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे कारण ते संरक्षण भागीदारांसाठी-त्याच्या शस्त्रसामग्रीच्या निर्यातीसाठी, सुरक्षा भागीदारीसाठी आणि संरक्षण तंत्रज्ञानातील संयुक्त सहकार्यासाठी सतत शोधात आहे. शिवाय, स्थानिक पातळीवर उत्पादित शस्त्रास्त्रे आत्मसात करण्याची आणि संशोधन आणि विकास (R&D) कार्यक्रमांना चालना देण्यासाठी मर्यादित क्षमतेसह, इस्रायलला विविध बाजारपेठांमधून निर्यात महसूल निर्माण करण्यासाठी ग्राहकांची आवश्यकता आहे. अलिकडच्या वर्षांत, इस्रायलच्या संरक्षण उद्योगांमध्ये होते.

जागतिक शस्त्रास्त्रांच्या लँडस्केपमधून उद्भवलेल्या आव्हानांचा सामना करण्यासाठी, जे वाढत्या स्पर्धात्मक बनले आहे. अशा घडामोडींनी इस्रायली संरक्षण कंपन्यांवर विद्यमान आणि नवीन परदेशी बाजारपेठांमध्ये स्पर्धा करण्यासाठी अतिरिक्त दबाव आणला आहे – जपान संभाव्यतः उमेदवार असू शकतो. सुरक्षा संबंध हा इस्रायलच्या विविध देशांसोबतच्या राजकीय संबंधांचा अविभाज्य भाग असल्याने, जपानसोबतही अशाच प्रकारची अपेक्षा उशिरा ऐवजी लवकर केली जाऊ शकते. 2021 मध्ये, इस्रायलची एकूण जागतिक शस्त्रास्त्रांची निर्यात US$11.3 अब्ज इतकी विक्रमी उच्चांकी होती, जी 2020 मध्ये US$8.3 अब्ज इतकी होती. काही वर्षांसाठी, आशिया-पॅसिफिकचा अशा इस्रायली निर्यातीचा मोठा हिस्सा होता; 2021 मध्ये ते 34 टक्के होते.

सप्टेंबर 2022 मध्ये तत्कालीन इस्रायलचे संरक्षण मंत्री, बेनी गँट्झ यांच्या जपान भेटीदरम्यान संरक्षण संबंधांना चालना देण्यासाठी अनुकूल पाया घातला गेला होता (फेब्रुवारी 2012 नंतरचा पहिला), ज्याच्या परिणामी संरक्षण सहकार्याच्या मेमोरँडमवर स्वाक्षरी झाली, “संरक्षण विस्तृत करण्यासाठी, धोरणात्मक आणि लष्करी देवाणघेवाण”, आणि महत्त्वाचे म्हणजे, लष्करी तंत्रज्ञानाच्या संयुक्त विकासामध्ये सहकार्य करण्यासाठी. सप्टेंबर 2019 मध्येही असाच करार करण्यात आला होता. अशा अधिकृत दस्तऐवजांच्या उपस्थितीत, संरक्षण संबंध अधिक वाढवणे आशादायक दिसते.

इस्रायलच्या संरक्षण उद्योगांना जागतिक शस्त्रास्त्र लँडस्केपमधून उद्भवलेल्या आव्हानांचा सामना करावा लागला आहे, जे वाढत्या स्पर्धात्मक बनले आहे.

राजकीय-आर्थिक प्रोत्साहन असूनही, इस्रायल जपानला शस्त्रे हस्तांतरित करण्यापासून जमा करू शकतो; नंतरचे संरक्षण भागीदार शोधत आहे कारण ते मोठ्या लष्करी आधुनिकीकरणाच्या मोहिमेला सुरुवात करत आहे, ज्याला लष्करीदृष्ट्या उत्साही चीन आणि उत्तर कोरियाकडून वाढत्या धोक्याच्या जाणिवेमुळे चालना मिळते. अशा वाढत्या सुरक्षा धोक्यांमुळे आणि आव्हानांमुळे, जपानी निर्णय-निर्मात्यांनी (डिसेंबर 2022 मध्ये) जपानी सेल्फ-डिफेन्स फोर्सेस (JSDF) साठी 2023 साठी US $ 52 अब्ज संरक्षण बजेटचे अनावरण केले. या रकमेचा बराचसा भाग शस्त्रास्त्रे खरेदी, संरक्षण संशोधन आणि विकास कार्यक्रम आणि त्याच्या “देशांतर्गत उत्पादन आणि देखभाल क्षमतेला” समर्थन देण्यासाठी वापरला जाईल. त्यामुळे इस्त्रायली कंपन्यांना शस्त्रास्त्रांचे सौदे करण्यासाठी जपानी संरक्षण आस्थापनांच्या जवळ जाण्याची संधी मिळते. क्षेपणास्त्रे, क्षेपणास्त्रविरोधी प्रणाली, मानवरहित हवाई वाहने (UAV), नौदल संरक्षण वस्तू, इलेक्ट्रॉनिक युद्ध प्रणाली, हवाई पूर्व चेतावणी प्रणाली, शस्त्रे आणि दारूगोळा, दळणवळण आणि लक्ष्यीकरण प्रणाली इत्यादी क्षेत्रात प्रगती केल्यामुळे, इस्रायली संरक्षण कंपन्या ( राज्य आणि खाजगी) जपानशी शस्त्रास्त्रांचे सौदे सुरक्षित करण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत.

संरक्षण संबंध प्रस्थापित करणे देखील इस्रायलसाठी वेळेवर असल्याचे दिसून येते, कारण ते नवीन शस्त्रास्त्र बाजारपेठ शोधत असताना जपान हळूहळू यूएस आणि युनायटेड किंगडम (यूके) सह त्याच्या पारंपारिक भागीदारांच्या पलीकडे आपले लष्करी-सुरक्षा सहकार्य वाढवत आहे. खरंच, इस्रायली आणि जपानी संरक्षण तंत्रज्ञानाच्या संमिश्रणामुळे दोन्ही देशांसाठी उपयुक्त उपकरणांचे महत्त्वपूर्ण नवकल्पन आणि सह-उत्पादन होऊ शकते, जे नंतर, या प्रदेशात आणि त्यापलीकडे संभाव्य खरेदीदारांना निर्यात केले जाऊ शकते. मार्च 2023 मध्ये टोकियो येथे आयोजित डिफेन्स अँड सिक्युरिटी इक्विपमेंट इंटरनॅशनल (DSEI) प्रदर्शनात 14 इस्रायली संरक्षण उद्योगांच्या शिष्टमंडळांचा सहभाग, या संभाव्य क्षेत्रातील अधिक परस्परसंवादासाठी प्रस्तावना आहे. एक नवशिक्या म्हणून, मानवरहित हवाई प्रणाली (UAS) ही एक श्रेणी आहे ज्यामध्ये इस्रायल आणि जपान संयुक्तपणे सहयोग करू शकतात आणि पुढील काही वर्षांत शेकडो अॅटॅक ड्रोन वापरण्याच्या जपानच्या महत्त्वाकांक्षेचा विचार करून याचा अर्थ होईल.

इस्त्रायली आणि जपानी संरक्षण तंत्रज्ञानाच्या संयोगामुळे दोन्ही देशांसाठी उपयुक्त उपकरणांचे महत्त्वपूर्ण नवकल्पन आणि सह-उत्पादन होऊ शकते, जे नंतर, या प्रदेशात आणि त्यापलीकडे संभाव्य खरेदीदारांना निर्यात केले जाऊ शकते.

सायबर क्षेत्रात सहकार्य

पारंपारिक सुरक्षा क्षेत्रांच्या पलीकडे, दोन्ही देश विविध सायबर सुरक्षा धोक्यांपासून जागरूक आहेत. जवळपास एक दशकापूर्वी, त्यांनी या क्षेत्रातील त्यांची ताकद लक्षात घेता, सायबर क्षेत्रात सहकार्याची लक्षणीय क्षमता पाहिली होती. यामुळे, तत्कालीन इस्रायल सरकारने (2015 मध्ये) जपानशी अंतराळ आणि सायबर-संबंधित संशोधन आणि विकास यासह क्षेत्रांमध्ये संबंध मजबूत करण्याच्या उद्देशाने गुंतवणूक योजना मंजूर केली. अधिक चालना देण्यासाठी, आणखी एक करार-प्रामुख्याने R&D, माहितीची देवाणघेवाण आणि प्रशिक्षण कार्यक्रमांमध्ये सहकार्य वाढवण्यासाठी — 2018 च्या उत्तरार्धात स्वाक्षरी करण्यात आली. इस्रायलला जागतिक सायबरसुरक्षा ‘पॉवरहाऊस’ मानले जात असल्याने, जपानने संबंधित इस्रायली कंपन्यांशी संबंध प्रस्थापित केले पाहिजेत आणि एकत्र काम केले पाहिजे. सायबर हल्ल्यांपासून देशाच्या गंभीर पायाभूत सुविधांचे संरक्षण करण्यासाठी, जे सप्टेंबर ते नोव्हेंबर 2022 दरम्यान अमेरिकेच्या खालोखाल दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वोच्च स्थान म्हणून नोंदवले गेले. जपानच्या संरक्षण बजेटमधील वाढ इस्त्रायली सायबर कंपन्यांसाठी देखील फायदेशीर ठरली पाहिजे, कारण ते शक्य आहे. जपानी सरकारकडून नवीन करार जिंकण्यासाठी उत्सुक. इस्रायली कंपन्या जपानी अधिकाऱ्यांच्या गरजेनुसार योग्य उपाय देऊ शकतात. दीर्घकाळात, सहकार्य डिजिटल आरोग्य, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, आणि रोबोटिक्स, नंतरच्या टप्प्यावर, जगभरातील इतर ग्राहकांना संयुक्तपणे विकसित तंत्रज्ञान निर्यात करण्याच्या शक्यतेसह तयार करण्यात आले आहे.

अलीकडील घडामोडी स्पष्टपणे सूचित करतात की इस्रायल आणि जपानचे संबंध पुढील स्तरावर नेण्यासाठी मजबूत परस्पर सामरिक हितसंबंध आहेत. यामुळे त्यांना काही राजकीय मतभेदांकडे जाणीवपूर्वक दुर्लक्ष करणे शक्य झाले आहे, मुख्यतः पॅलेस्टिनी मुद्द्याशी संबंधित आहे, जी प्रत्यक्षात कमी होत चाललेली समस्या बनली आहे. जपान इस्राएल आणि पॅलेस्टिनी यांच्यातील संबंध कुशलतेने आणि अत्यंत कारागिरीने संतुलित ठेवतो. टोकियोने दोन-राज्य समाधानाला (इस्रायल-पॅलेस्टिनी संघर्षाच्या दृष्‍टीने) समर्थन देणे सुरू ठेवले असताना, या घटकामुळे इस्रायलशी मजबूत धोरणात्मक संबंध निर्माण करण्याच्या सध्याच्या प्रयत्नांना मोठा फटका बसण्याची शक्यता नाही.

जपानच्या संरक्षण बजेटमधील वाढ इस्त्रायली सायबर कंपन्यांसाठी देखील फायदेशीर असावी, कारण ते जपानी सरकारकडून नवीन करार करण्याची अपेक्षा करू शकतात.

हितसंबंधांच्या अभिसरणांमुळे-आर्थिक, संरक्षण, धोरणात्मक, तांत्रिक आणि राजकीय- या दोन्ही बाजूंना (इस्रायल आणि जपान) एकमेकांच्या मजबूत सहकार्यातून अधिक काही मिळवायचे आहे ही जाणीव आता संबंधांना चालना देत आहे. एकूण सहकार्याची विद्यमान दिशा दोन्ही देशांच्या संबंधांमधील गुंतवणुकीचे संकेत देते आणि कोणत्याही तृतीय पक्षाला स्थिर प्रगतीमध्ये अडथळा आणू न देता, वाढती गती टिकवून ठेवण्यासाठी ते जे काही करतील ते ते करतील.

अल्विट निंगथौजम हे सिम्बायोसिस स्कूल ऑफ इंटरनॅशनल स्टडीज (SSIS), सिम्बायोसिस इंटरनॅशनल (डीम्ड युनिव्हर्सिटी), पुणे येथे सहाय्यक प्राध्यापक आहेत.