भयानक सामुद्रधुनी: आफ्रिकेसमोर गंभीर संकट

युक्रेनवर रशियन आक्रमण आणि युनायटेड स्टेट्स (यूएस)-चीन महान शक्ती स्पर्धा मुख्य प्रवाहातील माध्यमांमध्ये सर्वाधिक प्रसिद्धी मिळवत असताना, हॉर्न ऑफ आफ्रिका (HOA) मधील अन्न आणि आरोग्याच्या संकटाचे धक्कादायक वास्तव समोर येत आहे. दुर्लक्ष करणे. हॉर्न ऑफ आफ्रिकेला चार दशकांहून अधिक काळातील सर्वात भीषण दुष्काळाचा सामना करावा लागत आहे. इथिओपिया, केनिया, सोमालिया आणि इरिट्रिया यांनी प्रत्येकी सलग पाच अयशस्वी पावसाळी हंगाम अनुभवले आहेत. युनायटेड नेशन्स (UN) च्या अंदाजानुसार हॉर्नमधील 37 दशलक्षाहून अधिक लोक तीव्र उपासमारीला सामोरे जात आहेत. या प्रदेशात पाच वर्षांखालील सुमारे 7 दशलक्ष मुले कुपोषित आहेत. ग्लोबल हंगर इंडेक्सचा अंदाज आहे की इथिओपिया, केनिया आणि सोमालियामध्ये अनुक्रमे 52 दशलक्ष, 3.5 दशलक्ष आणि 1.8 दशलक्ष लोकांना अन्न मिळणे कठीण आहे. त्यानंतर, हे आश्चर्यकारक नाही की आफ्रिकन देश संपूर्ण खंडात पोषण आणि अन्न सुरक्षेमध्ये लवचिकता मजबूत करण्याचा प्रयत्न करीत आहेत. म्हणूनच आफ्रिकन युनियन (AU) ने 2022 हे वर्ष पोषण वर्ष म्हणून घोषित केले आहे.

संघर्षामुळे अनेक लोकसंख्येचे विस्थापन झाले, अत्यावश्यक मानवतावादी पुरवठा वळवला गेला आणि आधीच अस्थिर HOA प्रदेशाच्या आणखी अस्थिरतेला हातभार लागला.

आधीच नाजूक लोकसंख्येच्या जीवाला धोका निर्माण करणाऱ्या असंख्य उद्रेकांमुळे आरोग्याची स्थिती खरोखरच चिंताजनक आहे. हवामानातील बदल, चक्रीय संघर्ष, अन्नधान्याच्या वाढत्या किमती आणि कोविड-19 साथीच्या रोगाचा परिणाम यामुळे दुष्काळ आणि अन्न असुरक्षिततेचे संकट वाढत आहे. सर्वात वरती, इथिओपियाचा टिग्रेचा उत्तरेकडील प्रदेश नोव्हेंबर २०२० पासून वर्षभर चाललेल्या सशस्त्र संघर्षाचे केंद्र होते ज्यात वांशिक मिलिशिया, फेडरल सरकार आणि शेजारील एरिट्रियन सैन्य यांचा समावेश होता. संघर्षामुळे अनेक लोकसंख्येचे विस्थापन झाले, अत्यावश्यक मानवतावादी पुरवठा वळवला गेला आणि आधीच अस्थिर HOA प्रदेशाच्या आणखी अस्थिरतेला हातभार लागला.

हॉर्नमधील प्रादेशिक परिस्थिती

HOA प्रदेशात अन्न असुरक्षिततेचा इतिहास आहे. गेल्या दशकात, प्रदेशाने दोनदा अन्न संकटात प्रवेश केला, एकदा 2011 मध्ये आणि पुन्हा 2017-18 मध्ये. जर प्रदेशात सरासरीपेक्षा कमी पाऊस पडत राहिला तर, मार्च-मे, 2023 मध्ये सलग सहाव्या अयशस्वी हंगामाची शक्यता आहे. त्यानंतर, सोमालिया, उत्तर आणि पूर्व केनिया आणि दक्षिण आणि दक्षिण-पूर्व इथिओपियाचा मोठा भाग, दुर्दैवाने, तीव्र अन्न असुरक्षिततेचा सामना करावा लागतो. अनेक स्त्रिया, विशेषत: त्यांच्या पुनरुत्पादक वयातील महिलांना त्यांच्या आरोग्यासाठी धोके आणि दुष्काळामुळे लिंग-आधारित हिंसाचाराच्या वाढीव जोखमींचा सामना करावा लागतो. याव्यतिरिक्त, 9.5 दशलक्षाहून अधिक पशुधन, ज्यांच्यावर पशुपालक समुदाय उदरनिर्वाह आणि उपजीविकेसाठी अवलंबून आहेत, संपूर्ण प्रदेशात मरण पावले आहेत. यामुळे अशा समुदायांना अस्तित्वाचा धोका निर्माण झाला आहे, कारण खेडूत कुटुंबांना दुष्काळाच्या इतक्या दीर्घकाळानंतर त्यांचे कळप पुन्हा तयार करण्यासाठी अनेक वर्षे लागू शकतात. चिंतेची बाब म्हणजे, इंटरनॅशनल फेडरेशन ऑफ रेड क्रॉस अँड रेड क्रेसेंट सोसायटीज (IFRC) ने असा अंदाज लावला आहे की विस्थापित लोकसंख्येसाठी योग्य आंतरराष्ट्रीय लक्ष आणि समर्थन न मिळाल्यास, सोमालियातील काही जिल्ह्यांना दुष्काळाचा सामना करावा लागू शकतो. जरी सोमालियामध्ये दुष्काळ पडला नाही तरी दुष्काळामुळे मृत्यूचे प्रमाण वाढू शकते.

पाणी मिळणे हे आणखी एक आव्हान आहे. युनायटेड नेशन्स ऑफिस फॉर द कोऑर्डिनेशन ऑफ ह्युमनिटेरियन अफेयर्स (OCHA) नुसार, हॉर्नमधील सुमारे 23.75 दशलक्ष लोक पिण्यासाठी, स्वयंपाक करण्यासाठी, साफसफाईसाठी किंवा स्वच्छता आणि स्वच्छतेसाठी पुरेसे पाणी मिळवू शकत नाहीत. अनेक पाण्याचे बिंदू कोरडे पडत आहेत किंवा गुणवत्तेत घट होत आहेत, ज्यामुळे जलजन्य रोग आणि संक्रमणाचा धोका वाढतो. कॉलरा आणि गोवर यांसारखे आजार वाढत आहेत, ज्यामुळे नाजूक आणि जास्त भार असलेल्या आरोग्य प्रणालींवर परिणाम होत आहे.

इंटरनॅशनल फेडरेशन ऑफ रेड क्रॉस अँड रेड क्रिसेंट सोसायटीज (IFRC) चा अंदाज आहे की विस्थापित लोकसंख्येसाठी योग्य आंतरराष्ट्रीय लक्ष आणि समर्थन न मिळाल्यास सोमालियातील काही जिल्ह्यांना दुष्काळाचा सामना करावा लागू शकतो.

आफ्रिकेची स्थूल आर्थिक कामगिरी आणि महाद्वीपातील देशांना जागतिक अर्थव्यवस्थेशी जोडण्याचे त्यांचे प्रयत्न रुसो-युक्रेनियन युद्ध आणि कोविड-19 साथीच्या रोगांसारख्या बाह्य धक्क्यांमुळे अडथळे येत आहेत. इंधन आणि अन्नधान्याच्या वाढत्या किमती, चलनवाढ, आर्थिक अस्थिरता आणि डॉलरच्या तुलनेत घसरणारी चलने या महामारीपासून खंडाच्या पुनर्प्राप्तीमध्ये व्यत्यय आणत आहेत.

विविध आफ्रिकन देश कृषी आयातीवर अवलंबून आहेत हे गुपित आहे. रशिया आणि युक्रेन हे इजिप्त, सुदान, नायजेरिया, टांझानिया, केनिया, दक्षिण आफ्रिका आणि अल्जेरिया यांसारख्या अनेक आफ्रिकन देशांना गहू, सूर्यफूल तेल, बार्ली आणि सोयाबीन यासारख्या वस्तूंचे प्रमुख निर्यातदार आहेत. तथापि, बंदरांद्वारे धान्याची निर्यात रोखण्याच्या रशियाच्या निर्णयामुळे व्यापार आणि पुरवठा साखळीत व्यत्यय आला.

काळ्या समुद्रामुळे गव्हाचे भाव गगनाला भिडले. या विकासाचा आफ्रिकन देशांवर खोल परिणाम झाला जे आधीच दुष्काळ, COVID-19 आणि हवामान बदलाच्या गुणाकार परिणामांना तोंड देण्यासाठी संघर्ष करत आहेत.

अन्न संकटाला प्रादेशिक प्रतिसाद

2020-2022 पासून दुष्काळ सतत विकसित होत असताना, हॉर्नच्या देशांमधील मानवतावादी कलाकारांनी ज्यांना सर्वात जास्त प्रभावित केले आहे, त्यांनी काही प्रमाणात या संकटाला प्रतिसाद म्हणून त्वरीत कार्य केले आहे. यामुळे अनेकांचे जीव वाचण्यास मदत झाली. इथिओपिया, केनिया आणि सोमालियामध्ये, जवळपास 500 मानवतावादी संस्था, ज्यापैकी बहुतेक स्थानिक पातळीवर नेतृत्व आणि समुदाय-आधारित आहेत, सध्या दुष्काळाच्या प्रतिसादात गुंतलेल्या आहेत. 2011 आणि 2017 प्रमाणेच तत्सम संकट परिस्थितींना तोंड देताना मिळालेल्या अनुभवांनी आणि धड्यांमुळे या तिन्ही देशांना झटपट कार्य करण्यास मदत झाली. ज्या पद्धतीने पूर्व चेतावणी प्रणाली लागू करण्यात आली आणि असुरक्षित लोकसंख्येला सुरक्षित ठिकाणी हलवण्यात आले त्या पद्धतीने हे सर्वात स्पष्ट होते.

इथिओपिया सरकारने जुलै 2022 मध्ये दुष्काळी प्रतिसाद योजना तयार केली, ज्यामध्ये अन्न संकटाला प्रतिसाद देण्यासाठी US$1.66 अब्ज निधीची मागणी करण्यात आली.

संकटाला प्रतिसाद देण्यासाठी संसाधने एकत्रित करण्याचा आणि एकत्रित करण्याचा एक प्राथमिक मार्ग म्हणजे देश-स्तरावर एकत्रित आवाहने. इथिओपिया सरकारने जुलै 2022 मध्ये दुष्काळी प्रतिसाद योजना तयार केली, ज्यामध्ये अन्न संकटाला प्रतिसाद देण्यासाठी US$1.66 अब्ज निधीची मागणी करण्यात आली. केनियामध्ये, 2011 पासून “फ्लॅश अपील” सुरू आहे. हे आवाहन आता सुधारित केले गेले आहे आणि US$290 दशलक्षची मागणी केली आहे. केनिया सरकारला या आवाहनाची थोडीफार रक्कम मिळाली असली तरी, आरोग्य, संरक्षण, पाणी स्वच्छता आणि शिक्षण यासारख्या गंभीर क्षेत्रांना निधी मिळत नाही. शेजारच्या सोमालियातही केनियासारखीच परिस्थिती आहे. सोमालिया मानवतावादी प्रतिसाद योजनेत US$ 2.6 अब्ज निधीची मागणी केली जात असताना, शिक्षण, संरक्षण आणि जल स्वच्छता यासारख्या क्षेत्रांना निधी कमी पडतो.

आंतरराष्ट्रीय समुदायाचा प्रतिसाद

अलीकडील इतिहासातील सर्वात दीर्घकाळचा दुष्काळ 2023 मध्ये सतत वाढत चालला आहे. हॉर्न ऑफ आफ्रिकेमध्ये दुष्काळाची घोषणा रोखण्यासाठी जागतिक समुदायाकडून तातडीने, तात्काळ आणि समन्वित कृती आवश्यक आहे. सरकार, आंतरराष्ट्रीय एजन्सी, आंतरराष्ट्रीय समुदाय, NGO, नागरी समाज आणि मानवतावादी कलाकारांनी एकत्र येऊन आता कृती केली पाहिजे. तथापि, विलंब आणि अपुरा निधी आणि संकटाचे सतत खोलीकरण यामुळे मानवतावादी कलाकारांसाठी या संकटाचा सामना करणे कठीण झाले आहे.

अनेक मानवतावादी एजन्सींनी HOA प्रदेशासाठी कारवाईचे आवाहन देखील प्रकाशित केले आहे. यामध्ये यूएन फूड अँड अॅग्रिकल्चरल ऑर्गनायझेशन, यूएन रिफ्यूजी एजन्सी, इंटरनॅशनल ऑर्गनायझेशन फॉर मायग्रेशन, वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन, वर्ल्ड फूड प्रोग्राम, युनायटेड नेशन्स चिल्ड्रन्स फंड, फूड प्रोटेक्शन एजन्सी इत्यादींचा समावेश आहे. तथापि, देणगीदारांचा प्रतिसाद उदासीन राहतो.

हॉर्न ऑफ आफ्रिकेतील दुष्काळाची घोषणा रोखण्यासाठी जागतिक समुदायाकडून तातडीची, तात्काळ आणि समन्वित कृती आवश्यक आहे.

दुष्काळाच्या प्रतिसादाला दुर्दैवाने मुख्यत्वे एकाच दातावर अवलंबून राहावे लागले – यूएस. अमेरिकेने इथिओपिया, केनिया आणि सोमालियाच्या मानवतावादी प्रतिसाद योजनांमध्ये योगदान दिले आहे. यापैकी बहुतेक निधी UN आणि युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल डेव्हलपमेंट (USAID) मार्फत देण्यात आला आहे. चीनने हॉर्नमध्ये संघर्ष मध्यस्थी करण्याचा प्रयत्न केला आहे. जून 2022 मध्ये इथिओपियामधील अदिस अबाबा येथे आफ्रिका शांतता, सुशासन आणि विकास परिषद प्रायोजित केली. युनायटेड किंगडमने खंडात अधिक सक्रिय भूमिका बजावण्यासाठी पूर्व आफ्रिकेत मानवतावादी मदतीसाठी US$156 दशलक्ष निधीची तरतूद केली. भारताने 2023 हे बाजरीचे आंतरराष्ट्रीय वर्ष म्हणून घोषित करण्याच्या प्रस्तावाचे नेतृत्व केले आहे. इतर स्टेपल्सच्या विपरीत, बाजरीला कमी पाणी आणि कृषी निविष्ठांची आवश्यकता असते आणि हे एक पारंपारिक अन्न आहे जे आफ्रिकेतील लाखो लोक वापरतात.

आत्तापर्यंत जो काही आंतरराष्ट्रीय प्रतिसाद मिळाला आहे, तो मोठ्या प्रमाणात अपुरा आहे. युक्रेन अपीलला मिळालेल्या निधीच्या तुलनेत HOA क्षेत्रासाठी स्पष्ट निधीची तूट आहे. हे जागतिक मदत वितरणातील व्यापक असमानतेकडे निर्देश करते, आफ्रिकन देशांना ज्या ‘लस वर्णभेद’ सारख्याच धर्तीवर. दीर्घकाळात, हवामान बदलाचा परिणाम अधिक तीव्र आणि वारंवार होणार आहे. म्हणून, हॉर्न ऑफ आफ्रिकेला 2023 मध्ये दुष्काळ पडू नये म्हणून निधी, सामाजिक आणि मानवतावादी सुरक्षा नेटवर्क आणि लवकर आगाऊ अपील आहेत याची खात्री करणे ही आंतरराष्ट्रीय समुदायाची जबाबदारी आहे.