शिनजियांगमधील चीनचे लुप्त होत चाललेले व्यवस्थापन

8 जानेवारी 2023 रोजी, सौदी अरेबिया, संयुक्त अरब अमिराती (UAE), सीरिया, इजिप्त, बहारीन, ट्युनिशिया आणि बोस्निया आणि हर्जेगोविना यासह 14 देशांतील 30 इस्लामिक विद्वानांच्या शिष्टमंडळाने वायव्य चीनच्या अशांत शिनजियांग प्रांताला भेट दिली. वर्ल्ड मुस्लिम कम्युनिटीज कौन्सिल (TWMCC) च्या अध्यक्षांच्या नेतृत्वाखालील शिष्टमंडळाला शिनजियांगमधील दहशतवाद आणि अतिवादाशी लढा देणार्‍या संग्रहालयाच्या मार्गदर्शक दौऱ्यावर नेण्यात आले. या प्रदेशातील चिनी कम्युनिस्ट पक्षाच्या (सीसीपी) अधिका-यांच्या बैठकाही त्यांनी घेतल्या. TWMCC च्या अध्यक्षांनी चीन आणि इस्लाम यांच्यातील सहकार्य आणि युतीवर आधारित ऐतिहासिक संबंधांची प्रशंसा केली आणि “शिनजियांगमधील दहशतवादाचा मुकाबला करण्यासाठी चीनी अधिकाऱ्यांच्या प्रयत्नांची प्रशंसा केली”. त्यांनी “प्रदेशातील सर्व लोकांची सेवा करण्यासाठी चिनी नेतृत्वाची आवड आणि दृढनिश्चय” ची प्रशंसा केली. TWMCC चा मार्गदर्शित दौरा अशा वेळी आला आहे जेव्हा बीजिंगने तुर्कीच्या राजदूताला शिनजियांगला भेट देण्यास नकार दिला होता आणि अंकाराने उईगरांना नूतनीकरण केलेल्या समर्थनामुळे चीन आणि तुर्कीमधील संबंध अस्वस्थ झाले आहेत.

उईगर मुस्लिमांबाबत चीनचे धोरण

1949 च्या क्रांतीच्या वेळी, झिनजियांग पूर्व तुर्कस्तान प्रजासत्ताकच्या स्वतंत्र शासनाखाली होते, ज्यामध्ये एक स्पर्धात्मक इतिहास आणि केंद्रापसारक प्रवृत्ती होती. शिनजियांगच्या विस्तीर्ण मुस्लिमबहुल प्रदेशावर नियंत्रण मिळवल्यानंतर, CCP ने आपल्या कॅडरद्वारे, शिनजियांगच्या मूळ रहिवाशांच्या रीतिरिवाज, कल्पना आणि सवयींवर हल्ला केला आणि उईगरांना “परदेशी आक्रमणकर्ते आणि एलियन” मानले. 1966 ते 1976 पर्यंतच्या सांस्कृतिक क्रांतीदरम्यान, CCP ने मशिदी बंद केल्या, धार्मिक संघटनांवर बंदी घातली, धार्मिक शिक्षण रद्द केले आणि लोकांना खतना आणि आंतरधर्मीय विवाहापासून परावृत्त केले. परिणामी, 29,545 पैकी केवळ 1,400 मशिदी दूरवरच्या भागापुरत्या मर्यादित राहिल्या.

शिनजियांगच्या विस्तीर्ण मुस्लिमबहुल प्रदेशावर नियंत्रण मिळवल्यानंतर, CCP ने आपल्या कॅडरद्वारे, शिनजियांगच्या मूळ रहिवाशांच्या रीतिरिवाज, कल्पना आणि सवयींवर हल्ला केला आणि उईगरांना “परदेशी आक्रमणकर्ते आणि एलियन” मानले.

चीनने लोकसांख्यिकीय असंतुलन निर्माण करण्याच्या रणनीतीसह या प्रदेशाच्या सांस्कृतिक आचार आणि धार्मिक फॅब्रिकवर लक्ष्यित आक्रमण केले. सीसीपीने उईघुर मुस्लिमांच्या अधीनता सुनिश्चित करण्यासाठी आणि बाह्य प्रभावापासून प्रांत सुरक्षित करण्यासाठी लाखो हान्स शिनजियांगमध्ये स्थलांतरित केले. या अंतर्गत वसाहतवादामुळे संसाधनांनी समृद्ध प्रांताचे आर्थिक शोषण झाले आणि प्रदेशात पद्धतशीर लोकसंख्याशास्त्रीय बदल झाले. उदाहरणार्थ, 1949 ते 1980 दरम्यान हंसची लोकसंख्या 5 टक्क्यांवरून 40 टक्क्यांपर्यंत वाढली. याच काळात मुस्लिम अल्पसंख्याकांची लोकसंख्या 80 टक्क्यांवरून 45 टक्क्यांवर आली. 1978 च्या आर्थिक सुधारणांमुळे उईघुर मुस्लिम आणि इतर मुस्लिम अल्पसंख्याकांमध्ये वाढ झाली.

या वाढलेल्या वितुष्टामुळे सीसीपी शासनाच्या विरोधात तुरळक आंदोलने सुरू झाली, ज्याने 1990 नंतर प्रादेशिक फुटीरतावाद, अतिरेकी आणि दहशतवादाला आळा घालण्याच्या बहाण्याने आर्थिक, सामाजिक आणि मानसिक प्रभाव वाढवला. बीजिंगने मुस्लिम अल्पसंख्याकांच्या मानवी हक्कांच्या उल्लंघनाचा मुकाबला केला, “1990 ते 2016 दरम्यान हजारो दहशतवादी हल्ले” असा दावा केला आहे. सप्टेंबर 2001 च्या हल्ल्यानंतर चीननेही दहशतवादाविरुद्धच्या युद्धाचा वापर शिनजियांगच्या मुस्लिमांना दाबण्यासाठी केला. वाढलेले आर्थिक शोषण, लोकसंख्याशास्त्रीय बदल आणि शिनजियांगमधील इस्लामिक संस्कृतीचे दडपण यामुळे 2009 मध्ये व्यापक वांशिक दंगली घडल्या. बीजिंगच्या पाठिंब्याने सिनिसाइजेशनला जोर आला आणि हजारो उइगरांना तुरुंगात टाकण्यात आले.

शिनजियांगचे भौगोलिक स्थान आणि 2049 पर्यंत जगाची प्रबळ आर्थिक शक्ती बनण्याची चीनची जागतिक महत्त्वाकांक्षा पाहता, चीनचे अध्यक्ष शी जिनपिंग यांनी 2013 मध्ये बहुचर्चित बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह (BRI) चे अनावरण केले. BRI ची रचना चीनचे भांडवल आणि अतिरिक्त उत्पादन टाकण्यासाठी करण्यात आली होती. परदेशात आणि परराष्ट्र धोरण साधन म्हणून त्याच्या “विकास धोरणाचा” विस्तार करण्यासाठी. तथापि, वादग्रस्त आणि संवेदनशील चीन-पाकिस्तान इकॉनॉमिक कॉरिडॉर (CPEC) सह सहा मेगा BRI प्रकल्पांपैकी तीन अशांत शिनजियांगमधून चालतात. शी यांच्या मार्गदर्शनाखाली, सीसीपीने “शतकातील प्रकल्प” सुरक्षित करण्यासाठी 2014 मध्ये शिनजियांगमध्ये दुसरी स्ट्राइक हार्ड मोहीम सुरू केली. शी यांनी या प्रदेशातील चीनच्या राष्ट्रीय हितांचे रक्षण करण्यासाठी “लोहाची मोठी भिंत” बांधण्यावर भर दिला.

CCP ने बुरखा घालणे, लांब दाढी वाढवणे आणि कुटुंब नियोजनाच्या नियमांचे उल्लंघन करणे यासारख्या गुन्ह्यांसाठी विविध जातीय गटांतील दीड दशलक्षाहून अधिक मुस्लिमांना छळ शिबिरात कैद केले. उईघुर महिलांना जाळण्यात आले, पद्धतशीरपणे बलात्कार केले गेले आणि जबरदस्तीने गर्भनिरोधक उपकरणांचे रोपण केले गेले. प्रदेशातील मुस्लिमांना 2017 मध्ये नमाज (प्रार्थना) करण्यास बंदी घालण्यात आली होती आणि बंदीचे उल्लंघन केल्याबद्दल दंड ठोठावण्यात आला होता. छळ छावण्यांमध्ये असलेल्यांचे जबरदस्तीने श्रम आणि अवैध अवयव कापणीसाठी शोषण करण्यात आले. 440 हून अधिक उईघुर विचारवंतांना उईगरांची सांस्कृतिक आठवण नष्ट करण्यासाठी अटक करण्यात आली.

CCP ने बुरखा घालणे, लांब दाढी वाढवणे आणि कुटुंब नियोजनाच्या नियमांचे उल्लंघन करणे यासारख्या गुन्ह्यांसाठी विविध जातीय गटांतील दीड दशलक्षाहून अधिक मुस्लिमांना छळ शिबिरात कैद केले.

इस्लामिक जगाचे लुप्त होत जाणारे चिनी व्यवस्थापन

एकाग्रता शिबिरे आणि CCP च्या उइघुर मुस्लिमांवरील अत्याचारांचे वृत्त पाश्चात्य माध्यमांमध्ये दिसू लागल्याने, शीच्या राजवटीत उईघुरांच्या भवितव्याबद्दल लोकशाही चिंताग्रस्त झाली. त्यांनी सीसीपीच्या सांस्कृतिक आक्रमकतेचे धोरण नाकारले. काही पाश्चिमात्य लोकशाहींनी तर काही CCP अधिकार्‍यांवर निर्बंध लादले आणि शिनजियांगमधून कापूस आयातीवर बंदी घातली-जबरदस्तीने केलेल्या मजुरीने. संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार आयोगाच्या अहवालात चीनच्या कृतीला नरसंहार असल्याचे म्हटले आहे.

दुसरीकडे, युनायटेड नेशन्स (UN) सारख्या जागतिक व्यासपीठावर बीजिंगला उईघुर मुद्द्यावर आपला आवाज मजबूत करण्यासाठी चीनने इस्लामिक जगावर आपला आर्थिक आणि राजकीय प्रभाव वापरला. याचे अलीकडील उदाहरण म्हणजे 6 ऑक्टोबर 2022 रोजी, जेव्हा बहुतेक मुस्लिम देशांनी 2023 मध्ये शिनजियांगमध्ये मानवाधिकारांवर चर्चा करण्याच्या संयुक्त राष्ट्राच्या ठरावाच्या विरोधात मतदान केले. UN मानवाधिकार परिषदेच्या 47 सदस्यांपैकी 19 ने विरोधात, 17 ने बाजूने आणि 11 जणांनी गैरहजर राहिले. बीजिंगने इस्लामचा वापर परराष्ट्र धोरणाचे साधन आणि देशांतर्गत सुरक्षा धोरण म्हणूनही केला आहे. देशांतर्गत, बीजिंगने चीनी इस्लामिक असोसिएशन (सीआयए) चा वापर इस्लामिक प्रवचन आणि धार्मिक क्रियाकलापांवर देखरेख करण्यासाठी आणि मुस्लिम देशांशी संबंधांसाठी इस्लामिक सॉफ्ट पॉवरला प्रोत्साहन देण्यासाठी केला. 2009 नंतर शिनजियांगच्या अशांत प्रदेशात मार्गदर्शित दौऱ्यादरम्यान मुस्लिम शिष्टमंडळांची समज व्यवस्थापित करण्यासाठी CIA सर्वव्यापी राहिली. अलीकडील शिष्टमंडळ भेटीदरम्यान, सीआयएने शिनजियांग इस्लामिक इन्स्टिट्यूटचे प्रदर्शन करण्याची संधी घेतली, ज्यामध्ये शिकवण्याच्या इमारती, कॅन्टीन आणि प्रार्थना हॉल यांचा समावेश आहे. CCP ने US$41.1 दशलक्ष गुंतवणुकीवर हा शोपीस विकसित केला आहे.

2009 नंतर शिनजियांगच्या अशांत प्रदेशात मार्गदर्शित दौऱ्यादरम्यान मुस्लिम शिष्टमंडळांची समज व्यवस्थापित करण्यासाठी CIA सर्वव्यापी राहिली.

WWMCC शिष्टमंडळाची त्यांच्या मार्गदर्शित दौऱ्यावरील विधाने आधीच छाननीत आली आहेत. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनाच्या इस्लामिक समुदायाने माजी रेसू-एल-उलेमा मुस्तफा सेरिक यांच्या विधानापासून स्वतःला दूर केले आहे. काही निरीक्षकांच्या मते, TWMCC ही अरब सरकारांच्या नोकरशहांची बनावट एनजीओ आहे ज्यांनी त्यांच्या क्षुल्लक फायद्यासाठी चीनला मान्यता दिली. निर्वासित शेकडो उइघुर संघटनांनी शिष्टमंडळावर टीका केली आणि चीन आणि CCP बद्दल अनुकूल राजकीय विधाने देण्यापूर्वी TWMCC ला 50 कॅम्प वाचलेल्यांना भेट देण्यास सांगितले.

या मार्गदर्शित दौऱ्यांद्वारे इस्लामिक जगाविषयी चीनच्या धारणा व्यवस्थापनाची अनेक इस्लामिक वर्गांकडून छाननी होत असल्याने, तुर्किये[१] या विषयावर अधिक बोलके झाले आहेत. तुर्किये, जिथे बहुतेक उईघुर निर्वासित राहतात, त्यांनी आधीच बीजिंगला चीनमधील उईघुर लोकांच्या वागणुकीबद्दलच्या चिंतेबद्दल जोरदारपणे संवाद साधला आहे. 12 जानेवारी रोजी, तुर्कीचे परराष्ट्र मंत्री मेव्हलुत कावुसोग्लू म्हणाले, “आम्ही आमच्या अजेंडावरील मुद्द्यांवर, विशेषत: उईघुर तुर्कांबद्दल आमची मते, अपेक्षा आणि संवेदनशीलता व्यक्त केली”. तुर्कियेने आधीच उईघुरांचे चीनकडे प्रत्यार्पण थांबवले आहे आणि चीनने शिनजियांगमधील तुर्की राजदूताच्या भेटींवर निर्बंध आणून बदला घेतला आहे. उईघुर मुद्द्यामुळे चीन आणि तुर्किये यांच्यातील संबंध आधीच बिघडले आहेत. तुर्कियामधील वाढत्या चिंतेमुळे अधिक मुस्लिम देशांना प्रादेशिक आणि जागतिक व्यासपीठावर उईगरांच्या चिनी नरसंहाराचा उघडपणे विरोध करण्यास मदत होऊ शकते. बांगलादेशात नोव्हेंबर 2022 रोजी उईघुर मुस्लिमांवरील चिनी दडपशाही विरोधात झालेली निदर्शने ही एक घटना आहे.

[१] रिपब्लिक ऑफ तुर्कियेने २६ मे २०२२ रोजी आपले अधिकृत नाव रिपब्लिक ऑफ तुर्कीवरून बदलले.