EU सदस्यत्वासाठी वेस्टर्न बाल्कनचा शोध

वाढणारी उर्जा आणि जगण्याच्या खर्चाच्या संकटामध्ये आणि सध्या सुरू असलेले युक्रेनियन संकट-युरोपियन युनियन (EU) ने दोन प्रमुख निर्णय घेतले ज्यांचा युनियनच्या एकात्मतेवर दीर्घकालीन परिणाम होण्याची अपेक्षा आहे. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे: प्रथम, EU-वेस्टर्न बाल्कन समिट दरम्यान पश्चिम बाल्कन देश[1] समाविष्ट करण्याच्या वचनबद्धतेवर EU द्वारे दुप्पट करणे; दुसरे, युनियनच्या सदस्यत्वासाठी बोस्निया-हर्जेगोव्हिनाच्या उमेदवारीची स्वीकृती. जून 2022 मध्ये EU ने युक्रेन आणि मोल्दोव्हा या दोन्ही देशांना उमेदवाराचा दर्जा देण्याचे मान्य केल्यानंतर या घडामोडी घडल्या. युरोपियन युनियनने युक्रेनच्या विस्तारासाठी वचनबद्ध होण्याची ही पहिलीच वेळ नसली तरी युक्रेनमधील संकट आणि त्यात चीनची वाढती उपस्थिती. प्रदेशाने प्रक्रियेला गती देण्यासाठी निकडीची भावना जोडली आहे. हा लेख EU-वेस्टर्न बाल्कन समिट, विस्तार प्रक्रियेतील अलीकडील घडामोडी आणि प्रदेशातील देशांच्या उमेदवारी स्थितीचे विश्लेषण करतो.

डिसेंबर समिट

EU-वेस्टर्न बाल्कन समिट 6 डिसेंबर 2022 रोजी अल्बानियाच्या तिराना येथे आयोजित करण्यात आली होती आणि पश्चिम बाल्कन राज्यात होणारी ही पहिली शिखर परिषद होती. शिखर परिषदेदरम्यान, EU ने “वेस्टर्न बाल्कनच्या युरोपियन युनियन सदस्यत्वाच्या दृष्टीकोनासाठी पूर्ण आणि निःसंदिग्ध वचनबद्धतेची पुष्टी केली” आणि “भागीदारांद्वारे विश्वासार्ह सुधारणा, निष्पक्ष आणि कठोर अट आणि तत्त्वांवर आधारित, प्रवेश प्रक्रियेला गती देण्याचे आवाहन केले. स्वतःचे गुण.”

तिराना घोषणेच्या मुख्य ठळक बाबींमध्ये समाविष्ट होते-“प्रथम, ऊर्जा संकटाचा प्रभाव आणि प्रदेशासाठी पुढील स्वच्छ संक्रमण कमी करण्यासाठी €1 बिलियनचे ऊर्जा समर्थन पॅकेज. दुसरे, इरास्मस+, युरोपियन सॉलिडॅरिटी कॉर्प्स आणि युरोपियन युनिव्हर्सिटी उपक्रम यांसारख्या EU उपक्रमांमध्ये प्रदेशातील विद्यापीठांना समाकलित करून प्रदेशातील तरुणांसाठी संधी निर्माण करणे. तिसरे, 2023 मध्ये EU आणि वेस्टर्न बाल्कन दरम्यान रोमिंग खर्च कमी करणे, त्यानंतर पूर्ण काढून टाकण्याच्या दृष्टिकोनातून. चौथे, EU बाल्कन देशांना त्यांच्या संरक्षण क्षमता आणि क्षमता विकसित करण्यासाठी कार्य करण्यास वचनबद्ध आहे, ज्यामध्ये युरोपियन शांतता सुविधा समाविष्ट आहे.

EU च्या विस्ताराची शक्यता कोपनहेगन निकषांनुसार परिभाषित केली जाते ज्यात स्थिर लोकशाही संस्था, कायद्याच्या राज्याचा आदर आणि कार्यरत बाजार अर्थव्यवस्था यांचा समावेश होतो.

या शिखर परिषदेत अनेक गोष्टी पार पडल्या असताना, या प्रदेशातील सहा देशांना सामील करून घेण्यासाठी संघाचा विस्तार हा चर्चेत असलेला एक महत्त्वाचा मुद्दा होता. EU ने या प्रदेशाप्रतीच्या आपल्या वचनबद्धतेचा पुनरुच्चार केला, परंतु त्यासाठी टाइमलाइन जाहीर केली नाही. वर्षभरात सकारात्मक चिन्हे दिसत असताना-जून २०२२ मध्ये EU सदस्यत्वासाठी उमेदवार होण्यासाठी मोल्दोव्हा आणि युक्रेनसाठी EU नेत्यांनी केलेला करार; युनियनने जुलै 2022 मध्ये अल्बेनिया आणि उत्तर मॅसेडोनियासोबत प्रवेशाच्या वाटाघाटी सुरू केल्या आणि डिसेंबर 2022 मध्ये, युनियनने बोस्नियाला उमेदवाराचा दर्जा दिला – हे देश वेगवेगळ्या स्तरांवर असताना, हे देश किती वेगाने युनियनचे सदस्य होऊ शकतात हा महत्त्वाचा प्रश्न आहे. तयारी, अनुत्तरीत राहते.

उमेदवारी स्थितीवर एक नजर

EU च्या विस्ताराची शक्यता कोपनहेगन निकषांनुसार परिभाषित केली जाते ज्यात स्थिर लोकशाही संस्था, कायद्याच्या राज्याचा आदर आणि कार्यरत बाजार अर्थव्यवस्था यांचा समावेश होतो. हे निकष इच्छुक देशाने EU कायदे आणि नियमांची अंमलबजावणी करण्याच्या प्रशासकीय क्षमतेसह पूर्ण केले पाहिजेत. या देशांना राजकीय आणि आर्थिकदृष्ट्या स्थिर करण्यासाठी, स्टेबिलायझेशन अँड असोसिएशन प्रोसेस (SAP) अंतर्गत 1999 मध्ये सदस्यत्वासाठी अटी घालण्यात आल्या. यामध्ये, सदस्यत्वाच्या दिशेने पहिले पाऊल म्हणून प्रत्येक देशाने EU सह स्थिरीकरण आणि संघटना करार (SAA) वर स्वाक्षरी केली.

पश्चिम बाल्कनचा नकाशा

आतापर्यंत, EU ने मॉन्टेनेग्रो (2012) आणि सर्बिया (2014) सोबत प्रवेश चर्चा सुरू केली आहे. दोन्ही देशांसाठी विविध प्रवेश क्लस्टर्सवर वाटाघाटी सुरू आहेत. अल्बेनिया आणि उत्तर मॅसेडोनियाला अनुक्रमे 2014 आणि 2009 मध्ये उमेदवाराचा दर्जा देण्यात आला. ब्रुसेल्स त्यांच्या अर्जावर एकत्रितपणे विचार करत असल्याने, उत्तर मॅसेडोनियाच्या सदस्यत्वाच्या ग्रीक[2] आणि बल्गेरियन व्हेटोमुळे त्यांच्या वाटाघाटी रखडल्या होत्या. तथापि, उत्तर मॅसेडोनियाने देशातील बल्गेरियन अल्पसंख्याकांना मान्यता देण्यासाठी आपल्या घटनेत सुधारणा करण्याचे वचन दिल्यानंतर जुलै 2022 मध्ये EU ने वाटाघाटी सुरू केल्या. कोसोवोने 2016 मध्ये EU सह SAA वर स्वाक्षरी केली आणि 15 डिसेंबर 2022 रोजी औपचारिकपणे सदस्यत्वासाठी अर्ज केला. कोसोवोच्या बोलीमध्ये समस्या अशी आहे की 27 पैकी पाच EU सदस्य राज्ये (स्लोव्हाकिया, रोमानिया, ग्रीस, सायप्रस आणि स्पेन) सध्या ओळखत नाहीत. देशाचे स्वातंत्र्य. डिसेंबर 2022 मध्ये बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनाला उमेदवाराचा दर्जा देण्यात आला आणि वाटाघाटी अद्याप सुरू झाल्या आहेत.

वाटाघाटीतील प्रगती आयोगाच्या वार्षिक विस्तार अहवालात ठळकपणे दर्शविली जाते. अलीकडील अहवालांवरून असे दिसून आले आहे की देशांनी EU च्या निर्देशांची अंमलबजावणी करण्यात फारशी प्रगती केली नाही. उदाहरणार्थ, मॉन्टेनेग्रोच्या बाबतीत, वाटाघाटी मोठ्या प्रमाणात राजकीय अस्थिरतेमुळे थांबल्या होत्या आणि कारण ते फक्त “EU मधील स्पर्धात्मक दबाव आणि बाजार शक्तींना तोंड देण्यासाठी माफक प्रमाणात तयार होते”. तथापि, सर्बियासाठी, अहवालात असे दिसून आले आहे की बेलग्रेडला युरोपियन युनियनच्या परराष्ट्र धोरणाशी संरेखित करणे आवश्यक आहे – रशियावरील EU निर्बंधांमध्ये सामील होण्यास देशाच्या नकाराचा संदर्भ. कोसोवोसोबतचे संबंध सामान्य करण्याच्या गरजेचाही उल्लेख केला आहे जेणेकरून सदस्यत्व प्रक्रियेत प्रगती होईल.

ब्रुसेल्स त्यांच्या अर्जावर एकत्रितपणे विचार करत असल्याने, उत्तर मॅसेडोनियाच्या सदस्यत्वाच्या ग्रीक आणि बल्गेरियन व्हेटोमुळे त्यांच्या वाटाघाटी रखडल्या.

अल्बेनिया आणि उत्तर मॅसेडोनिया यांनी नियमांची अंमलबजावणी करण्यात यश मिळवले असताना, कोसोवोला “अधिक रचनात्मकपणे व्यस्त राहण्यासाठी आणि मागील सर्व करारांच्या अंमलबजावणीवर आणखी ठोस प्रयत्न करण्यासाठी आणि सर्बियासोबत सर्वसमावेशक कायदेशीर बंधनकारक सामान्यीकरण करारापर्यंत पोहोचण्यासाठी योगदान देण्यास” आवाहन करण्यात आले. बोस्नियाच्या बाबतीत, असे म्हटले गेले की रिपब्लिका सर्पस्का यांनी 2022 मध्ये सरकारी संस्थांच्या कामकाजात अडथळा आणला आणि “EU विधानांसह देशाच्या संरेखनाला विरोध केला आणि रशियाविरूद्ध प्रतिबंधात्मक उपायांच्या पूर्ण अंमलबजावणीमध्ये अडथळा आणला”.

प्रवेगक सदस्यत्व

पाश्चात्य बाल्कन देश सदस्यत्वासाठी पाइपलाइनमध्ये असताना, अनेक सदस्य देशांमध्ये वाढलेल्या थकवामुळे प्रगती थांबली आहे. तथापि, दोन गंभीर समस्यांमुळे प्रक्रिया जलद करण्यासाठी EU साठी गती निर्माण झाली आहे. प्रथम, युक्रेनियन संकटाने युनियनला तिची सुरक्षा आणि प्रभाव संरक्षित करण्यासाठी प्रेरणा निर्माण केली आहे कारण सदस्य राष्ट्रांना या प्रदेशातील रशियन वर्चस्वाबद्दल चिंता आहे. संकटामुळे युरोपियन युनियनला त्याच्या विस्तारित शेजारसाठी आणखी काही करण्याची आवश्यकता आहे याची जाणीव झाली आहे. हे उच्च प्रतिनिधी जोसेप बोरेल यांच्या विधानात अधोरेखित केले गेले होते की “हे युद्ध धक्कादायक लाटा पाठवत आहे, त्याचा प्रत्येकावर आणि विशेषतः या प्रदेशावर परिणाम होतो”. विस्ताराबाबत, त्यांनी असे म्हटले की “अ‍ॅसेक्शनचा रस्ता हा एक दुतर्फा रस्ता होता” – हे स्पष्ट करते की हे देश युनियनचे सदस्य होण्यापूर्वी आणखी सुधारणांची आवश्यकता आहे. तथापि, समिट देखील या देशांच्या परराष्ट्र धोरणांना EU च्या बरोबरीने संरेखित करण्याचा प्रयत्न असल्याचे दिसून आले. हे प्रामुख्याने सर्बियाने घेतलेल्या भूमिकेमुळे होते. बेलग्रेडने रशियाच्या कृतीबद्दल निषेध करण्यास आणि मॉस्कोवरील पाश्चात्य निर्बंधांमध्ये सामील होण्यास नकार दिला आहे.

युक्रेनियन संकटाने युनियनला आपली सुरक्षा आणि प्रभाव संरक्षित करण्यासाठी प्रेरणा निर्माण केली आहे कारण सदस्य देशांना या प्रदेशातील रशियन वर्चस्वाबद्दल चिंता आहे.

दुसरे म्हणजे चीनची वाढती उपस्थिती. बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह (BRI) आणि 14+1 उपक्रमांतर्गत बीजिंगने पश्चिम बाल्कन देशांसोबत सहभाग घेतला आहे. याचा अर्थ असा आहे की हा प्रदेश चिनी गुंतवणूक आकर्षित करण्यास सक्षम आहे, बीजिंग महत्त्वपूर्ण आर्थिक भागीदार बनले आहे, ऊर्जा क्षेत्रापासून पायाभूत सुविधांच्या विकासापर्यंतच्या गुंतवणुकीसह. मुख्य लाभार्थी सर्बियाला 7 अब्ज युरो गुंतवणुकीत आहे, मुख्यतः पायाभूत सुविधा आणि ऊर्जा प्रकल्पांना वित्तपुरवठा करण्यासाठी कर्जाच्या स्वरूपात. याबाबत युनियन चिंतेत आहे.

बीआरआय पर्यावरण, कामगार मानके, कर्ज संकट, आर्थिक नियमांमधील गैर-पारदर्शकता इत्यादींशी संबंधित नियम आणि नियमांचे उल्लंघन करत आहे. या चिंता मॉन्टेनेग्रोच्या समोर आल्या ज्यांचे कर्ज त्याच्या सकल देशांतर्गत उत्पादनाच्या 100 टक्क्यांहून अधिक झाले. हायवे प्रकल्पाला आर्थिक मदत करण्यासाठी 2014 मध्ये घेतलेल्या चिनी कर्जाची परतफेड करण्यासाठी संघर्ष करत आहे. बाल्कन इन्व्हेस्टिगेटिव्ह रिपोर्टिंग नेटवर्कनुसार, चीनचे एकूण १२२ प्रकल्प आहेत ज्यात अंदाजे २८ अब्ज युरो आहेत.

EU तयार आहे का?

युक्रेन संघर्ष आणि चीनच्या वाढत्या प्रभावाच्या भीतीमुळे विस्ताराच्या दिशेने सध्याची गती मुख्यत्वे दिसून येते. ही गती कायम ठेवता येईल का, हा प्रश्न आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे – हा प्रदेश EU च्या अजेंड्यावर असताना, युनियन आधीच अनेक धोरणात्मक प्राधान्यांसह तणावाखाली आहे: युक्रेन संघर्ष, ऊर्जा संकट, कोविड नंतरची आर्थिक पुनर्प्राप्ती, स्थलांतर, हवामान बदल, ऊर्जा संक्रमण आणि हाताळणी. महागाई, काही नावे. शिवाय, प्रवेश प्रक्रिया लांबलचक आहे आणि उमेदवार देशांनी थीमॅटिक क्लस्टर्समध्ये एकत्रित केलेल्या अध्यायांमध्ये परिभाषित केलेल्या विस्तृत आर्थिक आणि राजकीय परिस्थितींची पूर्तता करणे अपेक्षित आहे.

बीआरआय पर्यावरण, कामगार मानके, कर्ज संकट, आर्थिक नियमांमधील गैर-पारदर्शकता इत्यादींशी संबंधित नियम आणि नियमांचे उल्लंघन करत असल्याबद्दल युनियन चिंतित आहे.

EU मधील जनमत विस्ताराच्या बाजूने असताना – EU बॅरोमीटर समर पोल 2022 नुसार हिवाळी मतदान 2021 मधील 47 टक्क्यांच्या तुलनेत 57 टक्क्यांपर्यंत वाढले – एकीकरण प्रक्रिया वाढीव राहते. याचे मुख्य कारण म्हणजे, एकीकडे, विस्तारावरील वार्षिक अहवाल हे ठळकपणे दर्शवतात की हे देश संघाचा भाग होण्याआधी भरीव सुधारणा आवश्यक आहेत आणि दुसरीकडे, फ्रान्स, ऑस्ट्रिया इत्यादी अनेक सदस्य राष्ट्रांमध्ये कोमट आहे. प्रक्रियेकडे दृष्टीकोन. विस्तारामुळे स्थलांतर, परराष्ट्र धोरण संरेखन, राष्ट्रीय अर्थसंकल्प आणि आर्थिक बाजार एकात्मता यावर गंभीर प्रश्न निर्माण होत असल्याने; या समस्यांमुळे प्रगती थांबण्याची शक्यता आहे. शिवाय, जून २०२२ च्या कौन्सिलच्या निष्कर्षाने ठळक केले की ही प्रक्रिया “नवीन सदस्यांना आत्मसात करण्याच्या EU च्या क्षमतेवर” अवलंबून असेल. युक्रेनमधील संघर्ष आणि चीनकडून या प्रदेशाकडे लक्ष वेधून युरोपियन युनियनच्या विस्ताराकडे झेप घेतली असेल परंतु ही गती कायम राखणे कठीण असू शकते.

_______________________________________________________________________________

[१] मॉन्टेनेग्रो, उत्तर मॅसेडोनिया, सर्बिया, मॉन्टेनेग्रो, बोस्निया आणि हर्जेगोविना आणि कोसोवो

[२] मॅसेडोनिया नावाच्या वापरामुळे ग्रीसने प्रवेशाची चर्चा रोखली होती. ग्रीस आणि उत्तर मॅसेडोनिया या दोन्ही देशांनी 2018 मध्ये प्रेस्पा करारावर स्वाक्षरी केली आणि या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी आणि पुढील प्रवेश चर्चेचा मार्ग मोकळा केला.