G20 देशांच्या लष्करी क्षमतेचे तथ्य पत्रक

जगातील सर्वात प्रभावशाली आर्थिक बहुपक्षीय मंच म्हणून, G20 देखील प्रमुख सैन्यांना एकत्र आणते. मजबूत देशांतर्गत संरक्षण औद्योगिक क्षमतांसह, समूहाच्या सदस्यांमध्ये जगातील शीर्ष 20 शस्त्रास्त्र निर्यातदारांपैकी 12 समाविष्ट आहेत. हे तथ्य पत्रक G20 देशांचे संरक्षण आणि लष्करी सामर्थ्य स्पष्ट करते. हे युरोपियन युनियन (EU) वगळते, ज्यामध्ये G20 सदस्य असलेले युनायटेड किंगडम, फ्रान्स, जर्मनी आणि इटली वगळता एकत्रितपणे EU सदस्य-राज्यांचा समावेश आहे.

येथे वापरलेली आकडेवारी स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूटच्या (SIPRI) मिलिटरी एक्सपेंडीचर डेटाबेस आणि आर्म्स ट्रान्सफर डेटाबेसमधून तयार केली गेली आहे.

संरक्षण खर्च

आकृती 1: G20 सदस्यांमध्ये देशवार आणि एकूणच संरक्षण खर्च (2021-22)

आकृती 1 2021-22 मध्ये G20 सदस्यांमधील देशनिहाय संरक्षण खर्च स्पष्ट करते. US$ 767 अब्ज संरक्षण खर्चासह, युनायटेड स्टेट्स (US) उर्वरित G20 सदस्य देशांना मागे टाकले आहे. 270 अब्ज डॉलर्सच्या संरक्षण बजेटसह चीन दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. बीजिंग दरवर्षी आपल्या राष्ट्रीय संरक्षण बजेटचे आकडे प्रसिद्ध करत असताना, अलीकडच्या दशकात, अनेक लष्करी विश्लेषकांनी असा युक्तिवाद केला आहे की या आकडेवारीत चिनी लष्करी क्रियाकलापांचे प्रमुख घटक समाविष्ट नाहीत. हे त्याच्या संरक्षण खर्चाचे सर्वसमावेशक आणि पारदर्शक लेखांकन प्रतिबंधित करते.

विशेष म्हणजे जपान आणि जर्मनी खूप मोठ्या अर्थव्यवस्था असल्या तरी त्यांचा संरक्षण खर्च त्यांच्या अर्थव्यवस्थेच्या आकारमानाच्या प्रमाणात नाही. टोकियोचा संरक्षण खर्च US$55.77 बिलियन आहे, तर बर्लिनचा US$52.48 बिलियन आहे. मात्र, लवकरच यात बदल होणार आहे. त्यांच्या धोक्याच्या परिदृश्यात नाट्यमय परिवर्तनासह, दोन्ही देशांनी त्यांच्या संरक्षण खर्चात लक्षणीय वाढ करण्याचा निर्णय घेतला आहे. डिसेंबर 2022 मध्ये, जपानचे पंतप्रधान फुमियो किशिदा यांनी नवीन राष्ट्रीय सुरक्षा धोरण जारी केले, ज्याचे उद्दिष्ट देशाच्या संरक्षण खर्चाला राष्ट्रीय GDP च्या 2 टक्क्यांपर्यंत वाढवण्याचे आहे. त्याचप्रमाणे, युक्रेनवरील रशियन आक्रमणानंतर, जर्मन चांसलर ओलाफ स्कोल्झ यांनी लष्करी खर्चासाठी US$ 112.7 अब्ज देण्याचे वचन दिले आहे.

रशियाचा संरक्षण खर्च US$ 63 अब्ज आहे (मार्च 2022 पर्यंत), जरी युक्रेनच्या आक्रमणामुळे मॉस्कोच्या संरक्षण खर्चात लक्षणीय वाढ झाली असती. जरी, सकल देशांतर्गत उत्पादनाच्या (जीडीपी) टक्केवारीच्या रूपात संरक्षण खर्चाकडे पाहिल्यास (आकृती 2 पहा), रशियाचा संरक्षण खर्च अधिक स्पष्टता देतो.

आकृती 2: G20 सदस्यांचा संरक्षण खर्च GDP च्या टक्केवारीनुसार (2021)

संरक्षण खर्चासाठी GDP च्या 4.1 टक्के वाटप करून, रशिया G20 सदस्यांमध्ये सर्वाधिक संरक्षण खर्च करणारा देश आहे. रशियाच्या पाठोपाठ अमेरिका आहे, जीडीपीच्या 3.5 टक्के इतका खर्च संरक्षणावर केला जातो. त्यापाठोपाठ दक्षिण कोरिया आणि भारताचा क्रमांक लागतो, त्यांचा संबंधित संरक्षण खर्च त्यांच्या जीडीपीच्या 2.8 आणि 2.7 टक्के आहे. सोलचा उच्च खर्च हा अमेरिकेच्या करारातील सहयोगी देशांपैकी एक आहे आणि जपानशी तीव्र विरोधाभास आहे. खरं तर, यूएस सोबतच्या सुरक्षा युतीने टोकियोला दुसऱ्या महायुद्धानंतरच्या बहुतांश काळात संरक्षणावर GDP च्या 1 टक्क्यांपेक्षा जास्त खर्च करण्यापासून संरक्षण दिले आहे.

नॉर्थ अटलांटिक ट्रीटी ऑर्गनायझेशन (NATO) मधील सदस्यत्व असूनही, प्रत्येक NATO सदस्याने दरवर्षी GDP च्या 2 टक्के संरक्षणासाठी समर्पित करणार्‍या जर्मनीसाठी हे अंशतः खरे आहे, जो त्याच्या GDP च्या 1.3 टक्के संरक्षणावर खर्च करतो. तथापि, ही किमान मर्यादा पाळली जात नाही, जसे की फ्रान्स आणि इटलीने त्यांच्या GDP च्या अनुक्रमे 1.9 आणि 1.5 टक्के संरक्षणावर खर्च केले आहेत. G20 च्या युरोपियन सदस्यांमध्ये आणि NATO सदस्यांमध्ये US$ 62.48 बिलियन किंवा त्याच्या GDP च्या 2.2 टक्के इतका खर्च संरक्षणासाठी यूके एकमेव अपवाद आहे.

या देशांद्वारे कमी संरक्षण खर्च हे त्यांच्या सौम्य धोरणात्मक परिस्थितीचे उप-उत्पादन आहे, ज्यामध्ये कमी किंवा कोणतेही परिणामकारक लष्करी धोके आणि प्रतिद्वंद्वांना तोंड द्यावे लागत नाही.

चीनचा संरक्षण खर्च 1.7 इतका आहे. त्याच्या GDP च्या टक्के, तरी, आधी सांगितल्याप्रमाणे, हा आकडा खूप जास्त असू शकतो.

एकूणच, सर्व G20 सदस्यांमध्ये, फक्त चार देशांचा संरक्षण खर्च GDP च्या 2 टक्क्यांपेक्षा जास्त आहे. याउलट, इंडोनेशिया, अर्जेंटिना, दक्षिण आफ्रिका आणि मेक्सिको सारख्या G20 सदस्यांपैकी 20 टक्के सदस्य त्यांच्या जीडीपीच्या 1 टक्क्यांपेक्षा कमी संरक्षणावर खर्च करतात (आकृती 2 पहा). या देशांद्वारे कमी संरक्षण खर्च हे त्यांच्या सौम्य धोरणात्मक परिस्थितीचे उप-उत्पादन आहे, ज्यामध्ये कमी किंवा कोणतेही परिणामकारक लष्करी धोके आणि प्रतिद्वंद्वांना तोंड द्यावे लागत नाही. तथापि, चिनी लष्करी सामर्थ्य वाढ, दक्षिण चीन समुद्रातील आक्रमकता आणि जकार्ताचे बीजिंगसह स्पर्धात्मक सागरी प्रादेशिक दावे असूनही इंडोनेशियाला येथे विसंगती मानले पाहिजे.

संरक्षण निर्यात

आकृती 3: G20 सदस्यांमधील सर्वोच्च संरक्षण निर्यातदार (2017-2021)

आकृती 4: G20 सदस्यांकडून संरक्षण निर्यात (2017-21)

वरील दोन आकडेवारी 2017 आणि 2021 मधील निर्यात संरक्षण निर्यातीत टक्केवारी आणि परिपूर्ण मूल्य दर्शवते. G20 सदस्यांपैकी, टक्केवारीनुसार, यूएस हा आतापर्यंतचा सर्वात मोठा संरक्षण निर्यातदार आहे, सर्व निर्यातीपैकी 39 टक्के किंवा US$ 52.5 अब्ज, आकृती 4 मध्ये दर्शविल्याप्रमाणे. रशिया अमेरिकेच्या 19 टक्क्यांनंतर आहे, ज्याची निर्यात यूएसला स्पर्श करते. $25.29 अब्ज. तथापि, युक्रेनच्या आक्रमणानंतर, मॉस्कोची निर्यात कमी होण्याची शक्यता आहे कारण देशांतर्गत संरक्षण उद्योग राष्ट्रीय युद्धाच्या प्रयत्नांना पाठिंबा देण्यासाठी झुंजत आहे.

11 टक्के किंवा US$ 14.49 बिलियनसह फ्रान्स तिसरा सर्वात मोठा संरक्षण निर्यातदार आहे, त्यानंतर चीन 4.6 टक्के किंवा US$ 6.2 अब्ज आहे. 4.6 टक्के किंवा US$ 6.15 अब्ज निर्यातीसह जर्मनी पाचव्या स्थानावर आहे. G20 सदस्यांमध्ये संरक्षण निर्यातदार म्हणून इटली आणि दक्षिण कोरिया सहाव्या आणि सातव्या स्थानावर आहेत, इटलीने 3.1 टक्के किंवा US $ 4.18 अब्ज आणि दक्षिण कोरिया 2.8 किंवा US$ 3.83 अब्ज निर्यात केले आहेत. शीर्ष G-20 संरक्षण निर्यातदार म्हणून तुर्की, ऑस्ट्रेलिया, कॅनडा, दक्षिण आफ्रिका आणि ब्राझील अनुक्रमे आठव्या, नवव्या, दहाव्या, अकराव्या आणि बाराव्या स्थानावर आहेत.

विशेष म्हणजे, जगातील काही सर्वात मोठे संरक्षण निर्यातदार-इस्रायल, स्पेन आणि स्वीडन, G20 गटाचा भाग नाहीत, किमान नंतरचे दोन वैयक्तिकरित्या नाहीत.

संरक्षण औद्योगिक क्षमता निर्माण करण्यात गुंतलेल्या भारताने संरक्षण निर्यातीत आपला ठसा उमटवला नाही. जगातील पाचवी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था असूनही, तिची संरक्षण निर्यात अलीकडेच 0.2 टक्के किंवा US$ 302 दशलक्षांपर्यंत पोहोचली आहे. अशा प्रकारे, अर्थव्यवस्थेचा सापेक्ष आकार देशाच्या संरक्षण निर्यात क्षमतेच्या सामर्थ्याचा पुरेसा सूचक नाही. तथापि, हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की डिसेंबर 2022 मध्ये प्रसिद्ध झालेल्या SIPRI डेटानुसार भारतीय संरक्षण निर्यातीत वाढ झाली आहे.

निष्कर्षापर्यंत, G20 सदस्यांचा एकूण संरक्षण खर्च 2021 मध्ये US$ 1,585,910 दशलक्ष डॉलर्स किंवा US$ 1.58 ट्रिलियन इतका होता. दुसरीकडे, 2017-2021 दरम्यान जागतिक संरक्षण निर्यातीत त्यांचा वाटा जवळपास 90 टक्के किंवा US$ 120733 दशलक्ष होता.