लष्करातील भ्रष्टाचाराच्या आरोपावरून शी जिनपिंग यांनी दोन माजी संरक्षण मंत्र्यांची पक्षातून केली हकालपट्टी

अलीकडेच, यान्नामध्ये चीनच्या केंद्रीय लष्करी आयोगाच्या (सीएमसी) बैठकीच्या पार्श्वभूमीवर, कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ चायना (CPC) ने दोन माजी संरक्षण मंत्री ली शांगफू आणि वेई फेंगे यांची हकालपट्टी केली होती. कम्युनिस्ट पक्षाचा आरोप आहे की ली शांगफू पदोन्नतीच्या बदल्यात लाच घेत होते. त्याच वेळी, 2020 मध्ये भारत आणि चीनच्या सीमेवर गलवान खोऱ्यातील संघर्षाच्या वेळी चीनचे संरक्षण मंत्री असलेले वेई फेंगे यांची फसवणूक केली आणि कम्युनिस्ट पक्षाचा विश्वास तोडल्याप्रकरणी दोषी आढळले आहेत. त्यामुळे पीपल्स लिबरेशन आर्मी (पीएलए)मधील राजकीय वातावरण बिघडले आहे. ली शांगफू आणि वेई फेंगे हे अलीकडच्या काळात पक्षातून काढून टाकलेले सर्वात वरिष्ठ पक्ष अधिकारी आहेत. ली शांगफू यांना ऑक्टोबर 2023 मध्ये संरक्षण मंत्री पदावरून हटवण्यात आले होते. अशा प्रकारे ते चीनच्या अलीकडच्या इतिहासातील सर्वात कमी कार्यकाळ असलेले संरक्षण मंत्री बनले. लष्करातील उच्चपदस्थ अधिकाऱ्यांच्या बडतर्फीसोबतच नव्या नियुक्त्याही करण्यात आल्या आहेत. इथे होंगजुनचे उदाहरण घ्यावे लागेल, ज्यांची जनरल म्हणून नियुक्ती झाली आहे. जनरल होंगजुन यांनी कम्युनिस्ट पक्षाच्या केंद्रीय समितीवर काम करत आणि अलीकडेपर्यंत केंद्रीय लष्करी आयोगाच्या राजकीय व्यवहार विभागाचे उपसंचालक पद भूषवले होते. सैन्यात राजकीय शिक्षणाचा प्रसार करणे आणि पक्षसंघटना उभारणे ही या विभागाची प्रमुख जबाबदारी आहे.

चिनी सैन्यातील भ्रष्टाचार आणि युद्धाची तयारी या मुद्द्यावरून चिंतेचे वातावरण असल्याचे दिसते. या वर्षाच्या सुरुवातीला, पीएलएचे वरिष्ठ अधिकारी आणि संरक्षण-औद्योगिक संकुलातील अधिकाऱ्यांना भ्रष्टाचाराशी संबंधित प्रकरणांमुळे चीनच्या संसदेतून बाहेर काढण्यात आले होते. शी जिनपिंग यांनी पीपल्स लिबरेशन आर्मीच्या रॉकेट फोर्सची पुनर्रचना केली होती. पीएलएच्या या शाखेकडे देशाच्या अण्वस्त्रांची जबाबदारी आहे. जिनपिंग यांनी या युनिटचे नेतृत्व करणाऱ्या अधिकाऱ्यांविरुद्ध भ्रष्टाचाराची चौकशी सुरू केली होती.

चिनी सैन्यातील भ्रष्टाचार आणि युद्धाची तयारी या मुद्द्यावरून चिंतेचे वातावरण असल्याचे दिसते. या वर्षाच्या सुरुवातीला, पीएलएचे वरिष्ठ अधिकारी आणि संरक्षण-औद्योगिक संकुलातील अधिकाऱ्यांना भ्रष्टाचाराशी संबंधित प्रकरणांमुळे चीनच्या संसदेतून बाहेर काढण्यात आले होते. 

अलीकडेच, पीएलए डेलीमधील एका लेखावर जोर देण्यात आला आहे की शी जिनपिंग यांच्या भ्रष्टाचारविरोधी मोहिमेमुळे भ्रष्ट कमांडरच्या टोळीतील छुप्या भ्रष्टाचाराची प्रकरणे उजेडात आली आहेत. यान्ना येथे शी जिनपिंग यांनी बोलावलेल्या केंद्रीय लष्करी आयोगाच्या नुकत्याच झालेल्या राजकीय परिषदेतही हा मुद्दा गाजला होता. CMC अधिकारी आणि लष्करी कमांडर्सना संबोधित केलेल्या आपल्या भाषणात शी जिनपिंग म्हणाले होते की, जग एकत्रितपणे आणि प्रत्येक देश वैयक्तिकरित्या जटिल आव्हानांना तोंड देत आहे आणि PLA ला देखील या आव्हानांचा सामना करावा लागेल. लष्करातील भ्रष्ट अधिकाऱ्यांचा भार उचलता येत नाही आणि भ्रष्टाचार निर्मूलन हे त्यांचे सर्वात मोठे प्राधान्य आहे, असे त्यांनी नमूद केले होते. शी जिनपिंग यांनी संरक्षण उत्पादनात गुंतलेल्या विभागांची अधिक बारकाईने तपासणी करण्यासाठी भ्रष्टाचाराची चौकशी करणाऱ्या अधिकाऱ्यांची वकिली करणाऱ्या अधिकाऱ्यांची देखील चौकशी केली होती जेणेकरून नवीन प्रकारचे भ्रष्टाचार उघडकीस आणता येईल. लष्करावर देखरेख करणाऱ्या केंद्रीय लष्करी आयोगाचे प्रमुख म्हणून शी जिनपिंग यांनी लष्करात सुधारणांच्या गरजेची जोरदार वकिली केली आहे. जिनपिंग यांनी जोर दिला की पक्षाची ताकद पीएलएच्या संघटनात्मक एकजुटीतून येते आणि 'बंदूक' (म्हणजे सैन्य) फक्त पक्षाशी निष्ठावान असलेल्यांकडेच असावी. पुढे जाऊन, कम्युनिस्ट पक्षाचे उद्दिष्ट पीएलएच्या युद्ध लढण्याच्या क्षमतेला चालना देण्याचे तसेच युद्धाच्या वचनबद्धतेच्या प्रत्येक क्षेत्रात त्यांच्या नेतृत्वाला सामील करून घेण्याचे आहे. 2027 पर्यंत शक्तिशाली सैन्य तयार करण्याचे उद्दिष्ट असल्याचे शी जिनपिंग यांनी सांगितले . PLA 2027 मध्येच 100 वर्षे पूर्ण करत आहे.

चीनच्या राष्ट्रीय संरक्षण मंत्रालयावर प्रकाशित झालेल्या एका लेखात, शी जिनपिंग यांना त्यांच्या पूर्वसुरींच्या काळापासून चालत आलेल्या लष्करातील अनुशासनाच्या समस्येला ठामपणे हाताळण्याचे श्रेय दिले. लेखात माओ झेडोंगच्या यानान छाटणी मोहिमेचा संदर्भ देण्यात आला आहे, पाळत ठेवण्याच्या अधिक कठोर प्रणालीची वकिली केली आहे आणि क्रांतीचा विजय केवळ पक्षातील शिस्तीमुळेच झाला आहे. 1940 च्या यानान सुधार मोहिमेचा उद्देश मुख्यतः कम्युनिस्ट पक्षाचा वैचारिक पाया मजबूत करणे हा होता, ज्या अंतर्गत कामगार आणि नेते माओचे विचार वाचत असत. इतिहासकारांचा असा युक्तिवाद आहे की यन्नान मोहिमेमुळे, माओवर टीका करणारे कम्युनिस्ट पक्षात दुर्लक्षित झाले होते. या हिंसक मोहिमेमुळे सुमारे दहा हजार लोक मारले गेले. पण, यामुळे पक्षातील माओची पकड आणखी घट्ट झाली.

चीनच्या राष्ट्रीय संरक्षण मंत्रालयावर प्रकाशित झालेल्या एका लेखात, शी जिनपिंग यांना त्यांच्या पूर्वसुरींच्या काळापासून चालत आलेल्या लष्करातील अनुशासनाच्या समस्येला ठामपणे हाताळण्याचे श्रेय दिले.

चीनच्या उच्चस्तरीय राजकारणातील हे मोठे बदल अशा वेळी घडत आहेत जेव्हा चीन आणि त्याच्या शेजारी राष्ट्रांमध्ये गंभीर तणाव निर्माण होत आहे. लाय चिंग-ते तैवानच्या अध्यक्षपदी निवडून आल्यानंतर, पीएलएने तैवानजवळ मोठ्या प्रमाणावर युद्ध सराव केला. दक्षिण चीन समुद्रातील काही सागरी क्षेत्रावरून चीनचा फिलिपाइन्सशीही संघर्ष सुरू आहे. चीनने भारतीय सीमेवर सैन्य जमा करण्यास सुरुवात करून जवळपास चार वर्षे झाली आहेत. याआधी चिनी लष्कराने भारतासोबतची सीमा एकतर्फी बदलण्याचा प्रयत्न केला होता.

हे स्पष्ट आहे की चीनच्या देशांतर्गत कथनात हा एक अतिशय हुशारीने तयार केलेला उपक्रम आहे, ज्यामध्ये पीएलएला आधुनिक लष्करी दलात रूपांतरित करण्यासाठी शी जिनपिंग यांची भूमिका अधोरेखित करण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. जिनपिंग यांचा हा एक मोठा उपक्रम आहे. सेंट्रल मिलिटरी कमिशनचे (सीएमसी) उपाध्यक्ष जनरल झांग युक्सिया यांनी पीपल्स डेलीमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका लेखात भर दिला होता की 2012 मध्ये शी जिनपिंग यांनी कमांड हाती घेण्यापूर्वी सैन्य जोखमीसाठी असुरक्षित होते आणि शी जिनपिंग यांनी सैन्याच्या पुनर्बांधणीत पुढाकार घेतला. भ्रष्ट सेनापतींना उचलून बाहेरचा रस्ता दाखवला. अंतर्निहित संदेश असा आहे की शी जिनपिंगच्या आधीचे नेते सशस्त्र दलांमध्ये शिस्त लागू करण्यात अयशस्वी ठरले, ज्यामुळे राष्ट्रीय सुरक्षा कमकुवत झाली. येथे हे लक्षात ठेवण्यासारखे आहे की शी जिनपिंग यांनी कमांड हाती घेतल्यानंतर, सीएमसीचे वरिष्ठ अधिकारी गुओ बॉक्सिओंग, जू काईहौ आणि इतर वरिष्ठ लष्करी अधिकारी सशस्त्र दलात बढतीच्या बदल्यात लाच घेत होते, असा आरोप करण्यात आला होता.

वरिष्ठ संरक्षण अधिकाऱ्यांवरील कारवाईने सशस्त्र दलांमध्ये सशुल्क पदोन्नतीची व्यापक प्रथा उघडकीस आणली आहे, ज्यामुळे जगातील सर्वात मोठ्या सैन्याच्या लढाऊ तयारीवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. वेई फेंघे आणि ली शांगफू यांच्या बरखास्तीने जिनपिंग यांची प्रतिमा उंचावण्याच्या या कथेला तडा गेला आणि त्यांच्या निर्णयांवर प्रश्न निर्माण झाले. कारण, यापूर्वीच्या अधिकाऱ्यांच्या जागी त्यांनी स्वत: ज्या लोकांना निवडून दिले तेच भ्रष्टाचारात गुंतलेले आढळले आहेत. वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या सैन्यातून बडतर्फीची ही वारंवार मोहीम कम्युनिस्ट पक्ष आणि पीपल्स लिबरेशन आर्मी यांच्यातील तणावपूर्ण संबंधांवर प्रकाश टाकते, जे सैन्यात पुढील तपास झाल्यास आणखी बिघडण्याची शक्यता आहे. कम्युनिस्ट पक्षाच्या विचारसरणीत कुशल लष्करी नेत्यांची नियुक्ती करून, शी जिनपिंग हे तडे बुजवण्याचा प्रयत्न करत असतील.

---

कल्पित मानकीकर हे ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनचे स्ट्रॅटेजिक स्टडीज प्रोग्रामचे फेलो आहेत.

• International Affairs
• China
• Neighbourhood
• Central Military Commission
• Communist Party of China
• Li Shangfu
• People's Liberation Army
• Wei Fenghe
• Xi Jinping

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.