भारतीय लष्कराच्या क्षमतांमधील अंतर भरून काढण्यासाठी STEAG हे प्रभावी आणि महत्वाचे पाऊल मानले जात आहे.
भारतीय लष्कराने (IA) सिग्नल टेक्नॉलॉजी इव्हॅल्युएशन अँड ॲडॅपटेशन ग्रुप (STEAG) ची स्थापना केली आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), 5G, 6G, मशीन लर्निंग (ML), सॉफ्टवेअर परिभाषित रेडिओ (SDRs), इलेक्ट्रॉनिक वॉरफेअर (EW) प्रणाली आणि क्वांटम तंत्रज्ञानाच्या रूपात प्रगत संप्रेषण तंत्रज्ञानाचा लाभ घेणे हे STEAG चे नमूद केलेले प्रमुख उद्दिष्ट आहे. प्रत्यक्ष लढाई आणि संभाव्यत: रणांगणावर विखुरलेल्या लॉजिस्टिक युनिट्समधील प्रभावी संप्रेषण सुनिश्चित करण्यासाठी हे तंत्रज्ञान वापरले जाईल. या संदर्भात IA ने केलेला प्रयत्न प्रशंसनीय आहे, कारण ते विशेषत: त्याच्या सिग्नल इंटेलिजेंस (SIGINT) क्षमतांमध्ये रणनीतिक, ऑपरेशनल मिशन्स आणि जनरल ऑर्डर ऑफ बॅटल (ORBAT) साठी सर्वात प्रगत फ्रंटियर तंत्रज्ञान जोडण्याचा प्रयत्न करत आहे. संप्रेषण तंत्रज्ञान हे सैन्याच्या लढाऊ कामगिरीसाठी आणि क्षेत्रातील कमांडर्सच्या निर्णय क्षमतेसाठी महत्त्वपूर्ण आहेत. STEAG ची स्थापना आवश्यक आहे, जेव्हा ते पूर्णपणे कार्यान्वित होईल तेव्हा ते IA च्या क्षमतांमधील एक महत्त्वाचे अंतर भरून काढणारे असेल. STEAG कर्नल दर्जाच्या अधिकाऱ्याद्वारे चालवले जाईल. वर नमूद केलेल्या सर्व तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यायोग्य बुद्धिमत्तेत वापर करताना आणि रूपांतरित करताना अनेक जटिल आव्हानांना सामोरे जावे लागेल.
या संदर्भात IA चा प्रयत्न प्रशंसनीय आहे कारण ते विशेषत: त्याच्या सिग्नल इंटेलिजेंस (SIGINT) क्षमतांमध्ये रणनीतिक, ऑपरेशनल मिशन्स आणि जनरल ऑर्डर ऑफ बॅटल (ORBAT) साठी सर्वात प्रगत फ्रंटियर तंत्रज्ञान जोडण्याचा प्रयत्न करत आहे.
हे STEAG तयार करण्याची IA ची घोषणा अजूनही अस्पष्ट आहे, या कारणास्तव अजूनही अनेक मुद्दे आहेत ज्यांचे निराकरण करणे आवश्यक आहे. आजपर्यंत IA मधील एक बटालियन कर्नल दर्जाच्या अधिकाऱ्याच्या अधिपत्याखाली आहे, ज्याची STEAG परिकल्पना करत आहे. मोठ्या प्रमाणात STEAG ही एक रणनीतिक-स्तरीय संस्था आहे. ज्यामध्ये काही अत्यंत महत्वाच्या सेंद्रिय SIGINT क्षमता आहेत. तरीही युद्धक्षेत्रातील सर्व सिग्नल STEAG द्वारे उचलले जाऊ शकत नाहीत आणि त्यांचे विश्लेषण केले जाऊ शकत नाही. त्यासाठी थिएटर किंवा कॉर्प्स आणि राष्ट्रीय स्तरावरील SIGNALS किंवा SIGINT मालमत्तेसह पूरक असणे आवश्यक आहे. कॉर्प्स ऑफ सिग्नल्स (CoS) आणि नॅशनल टेक्निकल रिकॉनिसन्स ऑर्गनायझेशन (NTRO) STEAG च्या क्षमतांमधील अंतर भरून काढण्यासाठी काही भूमिका बजावतील. हे युनायटेड स्टेट्स मरीन कॉर्प्स (USMC) आणि यूएस आर्मीच्या SIGINT क्षमतांमधील कमतरता दूर करण्यासाठी अमेरिकन राष्ट्रीय सुरक्षा एजन्सी (NSA) सारखेच असेल. जरी STEAG अद्याप प्रारंभिक टप्प्यावर आहे. STEAG ची स्थापना जसजशी प्रगती करत आहे, IA च्या लष्करी नियोजकांना STEAG च्या क्षमतांमध्ये कोणतीही कमतरता शोधून काढणे किंवा निश्चित करणे आवश्यक आहे. ज्याची कॉर्प्सच्या मार्गाने योग्यरीत्या भरपाई केली जाऊ शकते.
वरील गोष्टीचा परिणाम असा आहे की जर STEAG खरोखर प्रभावी व्हायचे असेल तर त्याची प्रक्रिया 1) वाहतूक विश्लेषण 2) क्रिप्ट विश्लेषण 3) भाषिक विश्लेषण 4) सिग्नल विश्लेषण आणि 5) इलेक्ट्रॉनिक बुद्धिमत्ता विश्लेषणाद्वारे निर्धारित केले जाऊ शकते. हे विश्लेषण कच्च्या बुद्धिमत्तेचे वापरण्यायोग्य किंवा लागू SIGINT मध्ये रूपांतर करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण असेल. प्रक्रिया आणि शोषण साखळीतील या पाच घटकांना मात्र विस्ताराची आवश्यकता आहे.
प्रथम, रहदारी विश्लेषणामध्ये सर्व कम्युनिकेशन्स इंटेलिजन्स ॲनालिसिस (COMINT) समाविष्ट असलेल्या नॉन-एनक्रिप्टेड मजकूरांचे मूल्यांकन समाविष्ट आहे. समकालीन COMINT मध्ये मुळात संगणकाद्वारे पाठवलेले संप्रेषण समाविष्ट असते. या संप्रेषणांमध्ये प्रसारित होण्याच्या वेळा, फ्रिक्वेन्सी, कॉल चिन्हे, त्यांच्या विशिष्ट वैशिष्ट्यांसह संदेशांची लांबी, क्रिप्टोग्राफिक पद्धतीने संप्रेषण केलेले संकेतक अग्रक्रम किंवा संप्रेषणाचा इतिहास यांचा समावेश होतो.
कॉर्प्स ऑफ सिग्नल्स (CoS) आणि नॅशनल टेक्निकल रिकॉनिसन्स ऑर्गनायझेशन (NTRO) STEAG च्या क्षमतांमधील अंतर भरून काढण्यासाठी भूमिका बजावतील.
दुसरे म्हणजे क्रिप्ट विश्लेषणामध्ये एनक्रिप्टेड मजकूर समजून घेणे आणि त्याचे मूल्यमापन करणे समाविष्ट आहे—संदेश आणि डेटा जे साध्या आणि समजण्यायोग्य भाषेत रूपांतरित केले जाऊ शकतात. क्रिप्ट विश्लेषणासाठी प्रतिस्पर्ध्याच्या एनक्रिप्टेड कम्युनिकेशन्सचे डिक्रिप्शन सुरक्षित करणे आवश्यक आहे. निःसंशयपणे STEAG क्रिप्ट विश्लेषणासाठी काही क्षमता निर्माण करेल, परंतु राष्ट्रीय किंवा केंद्रीय एजन्सी जसे की NTRO आणि IA च्या स्वतःच्या CoS, ज्यांच्याकडे क्रिप्टोलॉजिस्टचा प्रशिक्षित कॉर्पस आहेत त्यांना देखील मदत करणे आवश्यक आहे.
तिसरे म्हणजे STEAG च्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी भाषिक विश्लेषण देखील महत्त्वाचे आहे. यात परदेशी भाषांचे इंग्रजी किंवा हिंदीमध्ये भाषांतर करणे समाविष्ट असेल. पीपल्स रिपब्लिक ऑफ चायना (पीआरसी) आणि पाकिस्तान हे भारताचे दोन प्रमुख शत्रू आहेत. उर्दू, पंजाबी भाषेत प्रवीण भाषातज्ञ असण्याव्यतिरिक्त पश्तो आणि काश्मिरी, चायनीज मंडारीनमधील प्रवीणता STEAG मधील कर्मचाऱ्यांसाठी पूर्णपणे अपरिहार्य असेल. बहुतेक सर्वच भाषिक विश्लेषण संकलन क्षेत्राच्या बिंदूपासून सुरू होईल. STEAG च्या भाषिक संसाधनांना गुप्तचर क्षेत्रात गुंतलेल्या राष्ट्रीय स्तरावरील एजन्सीकडून पूरक मदतीची देखील आवश्यकता राहणार आहे.
चौथे कारण म्हणजे सिग्नल विश्लेषणास सिग्नलच्या विस्तृत श्रेणीसह कार्य करणे आवश्यक आहे, ज्यामध्ये ओळख, सिग्नल त्यांच्या शुद्ध स्वरुपात कमी करणे (SoI) या बाबीचा समावेश असेल. STEAG ला प्रशिक्षित सिग्नल विश्लेषकांची आवश्यकता असेल ज्यांच्याकडे सॉफ्टवेअर आणि इलेक्ट्रॉनिक्सची सर्व साधने उपलब्ध असतील, त्याच बरोबर ते प्रभावीपणे कार्ये पार पाडतील.
शेवटी, इलेक्ट्रॉनिक इंटेलिजन्स विश्लेषणामध्ये शत्रूच्या फॉरवर्ड डिप्लॉयमेंट्स, कमांड अँड कंट्रोल (C2), फायर कंट्रोल सिस्टम, शस्त्रे आणि ऑर्डर ऑफ बॅटल (ORBAT) माहिती प्रदान करणाऱ्या हवाई संरक्षण प्रणाली ओळखण्यासाठी रडार शोधण्याची क्षमता समाविष्ट असेल. या क्षमता निर्माण करणे हे STEAG साठी पूर्णपणे कार्यान्वित होण्याचे प्रमुख आव्हान आहे.
इलेक्ट्रॉनिक इंटेलिजन्स विश्लेषणामध्ये शत्रूच्या फॉरवर्ड डिप्लॉयमेंट्स, कमांड अँड कंट्रोल (C2), फायर कंट्रोल सिस्टम, शस्त्रे आणि ऑर्डर ऑफ बॅटल (ORBAT) माहिती प्रदान करणाऱ्या हवाई संरक्षण प्रणाली ओळखण्यासाठी रडार शोधण्याची क्षमता समाविष्ट असेल.
STEAG ला संकलित, प्रक्रिया, विश्लेषण आणि संबंधित माहितीची देवाणघेवाण करण्यासाठी सेंद्रिय आणि गैर-सेंद्रिय क्षमतांची आवश्यकता असेल. जरी त्याची स्थापना ही एक महत्त्वाची पायरी असली तरी, STEAG कर्मचाऱ्यांसाठी उच्च स्तरीय प्रशिक्षण आणि एक अतिशय विशिष्ट कौशल्याचा विकास अनिवार्य राहील. या शिवाय राष्ट्रीय- आणि रणनीतिक-स्तरीय SIGINT क्षमतांमधील एकतेशिवाय STEAG प्रभावीपणे कार्य करू शकत नाही. त्यांना फील्ड आणि पलीकडे कमांडरचे समर्थन करणे आवश्यक असेल.
या संदर्भातील संपूर्ण इतिहास पाहता लष्करी नॉन-कम्युनिकेशन तंत्रज्ञान आणि लष्करी संप्रेषण तंत्रज्ञानाची उत्क्रांती आणि विकास व्यावसायिक संप्रेषण तंत्रज्ञानापासून स्वतंत्रपणे झाला. मात्र, आता तशी स्थिती राहिलेली नाही. इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक स्पेक्ट्रम (ईएमएस) द्वारे बँडविड्थची वाढती व्यावसायिक आणि ग्राहक बाजारपेठेची मागणी असल्यामुळे लष्करी आणि गैर-लष्करी संप्रेषण तंत्रज्ञानांमधील पृथक्करण मोठ्या प्रमाणावर होत आहे. परिणामी, सॅप्समध्ये गर्दी वाढली आहे, आणि त्याच बरोबरीने, लष्करासाठी स्पर्धा आता तीव्र झाली आहे, जी जगभरातील परिस्थिती आहे. गंमत म्हणजे, STEAG ज्या उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाचा फायदा घेण्याचा प्रयत्न करत आहे, त्यांनी प्रत्यक्षात EMS तसेच ऑफ-द-शेल्फ कम्युनिकेशन तंत्रज्ञानामध्ये गर्दी केली आहे जी व्यावसायिकरित्या उपलब्ध आहेत. ही आव्हाने असूनही, STEAG ची स्थापना प्रशंसनीय आणि योग्य दिशेने टाकलेले पाऊल आहे.
कार्तिक बोम्मकांती हे ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनचे वरिष्ठ फेलो आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
Kartik Bommakanti is a Senior Fellow with the Strategic Studies Programme. Kartik specialises in space military issues and his research is primarily centred on the ...
Read More +
PREV
