उणिवा असूनही, क्वाड जे करत आहे ते चालू ठेवले पाहिजे. म्हणजे त्यांनी आपली आश्वासने पूर्ण करण्यावर आणि यशाची क्षेत्रे पुढे नेण्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.
हा लेख ‘रायसीना एडिट २०२४’ या मालिकेचा भाग आहे.
2017 मध्ये जेव्हा क्वाड पुन्हा लाँच करण्यात आले तेव्हा चीनचे परराष्ट्र मंत्री वांग यी म्हणाले होते की, क्वाड समुद्राच्या फेसाप्रमाणे उडून जाईल. त्यांचे विधान वास्तवावर आधारित नसून अपेक्षांवर आधारित होते. क्वाड सदस्य देशांनी त्यात भरीव प्रतिष्ठित भांडवल गुंतवले आहे म्हणून त्यांची इच्छा आहे की क्वाड अयशस्वी होता कामा नये. विशेषत: 2021 मध्ये शिखर परिषद सुरू झाल्यानंतर त्याची शक्यता पण त्यांना नको आहे.
परंतु क्वाड "संपूर्ण इंडो-पॅसिफिक प्रदेशाच्या स्थिरता आणि समृद्धीमध्ये मोठे योगदान देईल" असा मोठा दावा करणाऱ्या आशावादींपेक्षा ते वास्तवाच्या जवळ असू शकते. जेव्हा दोन नेत्यांमधील बैठका सतत पुन्हा शेड्यूल कराव्या लागतात तेव्हा त्यातून वाईट प्रतिमा तयार होते. ऑस्ट्रेलियातील बैठक एका आठवड्यापूर्वी रद्द करण्यात आली होती कारण अध्यक्ष बायडन कर्ज मर्यादेवरील देशांतर्गत राजकीय संकटामुळे प्रवास करू शकले नाहीत. अलीकडेच, अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बायडन यांनी पंतप्रधान मोदींना जानेवारीमध्ये भारतात नेत्यांची शिखर परिषद आयोजित करण्याचे आमंत्रण स्वीकारले नाही. याचा अर्थ असा की शिखर परिषद 2024 च्या उत्तरार्धात पुढे ढकलण्यात आली आहे. त्यामुळे ‘सी फोम’ ब्रिगेडच्या तोंडाला फेस येत आहे.
ऑस्ट्रेलियातील बैठक एका आठवड्यापूर्वी रद्द करण्यात आली होती कारण अध्यक्ष बायडन कर्ज मर्यादेवरील देशांतर्गत राजकीय संकटामुळे प्रवास करू शकले नाहीत.
मग क्वाडचा मार्ग काय आहे आणि महत्त्वाचे म्हणजे चार सदस्य देशांच्या वचनबद्धतेत काही बदल झाला आहे का ?
असे संकेत आहेत की, जेव्हा अध्यक्ष बायडन ऑस्ट्रेलियात झालेल्या बैठकीला उपस्थित राहू शकले नाहीत, तेव्हा हिरोशिमा येथे G7 बैठकीच्या आसपास चारही भागीदारांची परिषद आयोजित करण्याचा प्रयत्न केला गेला. 2023 मधील लीडर्स समिटचा समारोप संयुक्त निवेदन जारी करून झाला आणि विशेष म्हणजे क्वाड नेत्यांच्या व्हिजन स्टेटमेंटने क्वाडच्या माध्यमातून काम करण्यासाठी नेत्यांच्या "मजबूत वचनबद्धतेचा" पुनरुच्चार केला.
क्वाडच्या प्रमुख घोषणा:
· इंडो-पॅसिफिकमधील स्वच्छ ऊर्जा पुरवठा साखळी आणि स्वच्छ ऊर्जा पुरवठा साखळी उपक्रमासाठीच्या तत्त्वांवरील विधान, संशोधन , विकास आणि स्वच्छ ऊर्जा उत्पादन आणि वापराशी संबंधित प्रकल्प सुलभ करण्यासाठी.
· क्वाड हेल्थ सिक्युरिटी पार्टनरशिपची स्थापना, ज्यामध्ये साथीच्या-जोखमीच्या रोगांचा प्रादुर्भाव शोधण्याची आणि त्यांना प्रतिसाद देण्याची क्षेत्राची क्षमता वाढवण्याच्या क्रियाकलापांचा समावेश आहे. यामध्ये इलेक्ट्रॉनिक आरोग्य माहिती प्रणालीसाठी समर्थन आणि उद्रेकाला प्रतिसादाचे समन्वय समाविष्ट आहे.
· क्वाड इन्फ्रास्ट्रक्चर फेलोशिप प्रोग्राम ज्याचा उद्देश या प्रदेशातील 1,800 पायाभूत सुविधा व्यावसायिकांना त्यांच्या देशांमध्ये दर्जेदार पायाभूत सुविधांची रचना, निर्मिती आणि व्यवस्थापन करण्यासाठी सक्षम बनवणे आहे. यासह, केबल कनेक्टिव्हिटी आणि लवचिकतेसाठी क्वाड भागीदारी आहे, ज्याचा उद्देश इंडो-पॅसिफिकमधील केबल प्रणाली मजबूत करणे आहे.
· ओपन रेडिओ ऍक्सेस नेटवर्क (ओपन RAN) च्या स्थापनेद्वारे देशांना त्यांच्या दूरसंचार नेटवर्कचा विस्तार आणि आधुनिकीकरण करण्यास सक्षम करण्यासाठी पलाऊसह सहयोग.
यावरून चार सदस्य देशांची क्वाडशी बांधिलकी कायम असल्याचे सूचित होते. हे क्वाड नेत्यांनी परिभाषित केल्यानुसार क्वाडच्या "सकारात्मक, व्यावहारिक अजेंडा" च्या अनुरूप आहे .
हे क्वाड सदस्य देशांमधील कनेक्टिव्हिटी वाढवण्याच्या आणि इतर देशांना सार्वजनिक वस्तू पुरवण्यासाठी या भागीदारीचा वापर करण्याच्या दुहेरी उद्देशासाठी उपक्रमांचा क्वाडचा रेकॉर्ड चालू ठेवतो. या पहिल्या उद्देशासाठी, क्वाडचा मार्ग अधिकृत , लष्करी आणि कार्यरत गटांमध्ये जास्तीत जास्त सहकार्य करणे हा आहे.
क्वाड वर्किंग ग्रुप जगाच्या स्वारस्याच्या अनेक प्रमुख समस्यांशी निगडीत आहे. यामध्ये आरोग्य, शिक्षण, पायाभूत सुविधा, जागा, दळणवळण आणि सायबरशी संबंधित समस्यांचा समावेश आहे जे सार्वजनिक वस्तूंच्या तरतुदीत योगदान देतात.
वरिष्ठ पातळीवरील अधिकाऱ्यांमध्ये सातत्याने बैठका होत आहेत. यामध्ये चारही सदस्यांच्या नौदल प्रमुखांच्या बैठकीचा समावेश आहे. 2020 मध्ये क्वाड भागीदारांसह वार्षिक मलबार नौदल सरावात पुन्हा सहभागी होण्यासाठी ऑस्ट्रेलियाला आमंत्रित करण्यात आले होते आणि अनेक कार्य गट स्थापन करण्यात आले आहेत. क्वाड वर्किंग ग्रुप जगाच्या स्वारस्याच्या अनेक प्रमुख समस्यांशी निगडीत आहे. यामध्ये आरोग्य, शिक्षण, पायाभूत सुविधा, जागा, दळणवळण आणि सायबरशी संबंधित समस्यांचा समावेश आहे जे सार्वजनिक वस्तूंच्या तरतुदीत योगदान देतात. क्वाडने आपल्या सदस्यांमध्ये लोक ते लोक स्तरावर संबंध निर्माण करण्यावरही लक्ष केंद्रित केले आहे. 2021 मध्ये सुरू करण्यात आलेल्या क्वाड फेलोशिप अंतर्गत दरवर्षी क्वाड सदस्यांमधील 100 डॉक्टरेट आणि मास्टर्स विद्यार्थ्यांना अमेरिकेतील आघाडीच्या STEM ( विज्ञान, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी आणि गणित) विद्यापीठांमध्ये शिक्षण घेण्यासाठी स्वीकारले जाते.
या सर्व सकारात्मक घडामोडी आहेत. परंतु जे लोक चतुर्भुज हे धोरणात्मक वातावरणात मोठा बदल म्हणून पाहतात त्यांची कदाचित निराशा होईल. अशा उपाययोजनांमुळे मोठ्या इंडो-पॅसिफिक प्रदेशात स्थिरता आणि समृद्धीसाठी तात्काळ बदल होणार नाहीत. अनेकदा हे फारसे आकर्षक नसतात. परंतु ते क्वाडच्या चार सदस्यांमध्ये एकीकरणाचे जाळे निर्माण करण्याचा उद्देश पूर्ण करतात. असे केल्याने ते या प्रदेशातील इतर देशांना व्यावहारिक योगदान देतात. अधिक विशिष्टपणे क्वाड मानके आणि तत्त्वांवर काम करत आहेत, जसे की गंभीर आणि उदयोन्मुख तंत्रज्ञानासाठी क्वाडची मानके, सुरक्षित सॉफ्टवेअरसाठी क्वाडची सामान्य तत्त्वे आणि क्रिटिकल इन्फ्रास्ट्रक्चर्सची सायबरसुरक्षा क्वाड सामायिक तत्त्वे जी चीनच्या मानकांना पर्याय ठरतात.
स्थापनेनंतर आणि त्याची गती वाढविल्यानंतर, विविध कार्यकारी गट, नेटवर्क आणि अधिकृत स्तरावरील संपर्क सुरू राहणे अपेक्षित आहे जे हळूहळू सहकार्याच्या सवयीत बदलेल. क्वाडच्या समर्थकांचे वर्तुळ त्वरीत प्रत्येक देशातील सुरक्षिततेशी संबंधित लोकांच्या पलीकडे विस्तारले आहे.
सर्वोत्कृष्ट परिस्थितीत, ते हळूहळू चार देशांमधला संबंध निर्माण करेल ज्याचा इतर इंडो-पॅसिफिक देशांवर सकारात्मक परिणाम होईल.
या सर्व घटकांचा अर्थ असा आहे की जोपर्यंत त्याला प्रोत्साहन देणारे भू-राजकीय वातावरण चालू आहे तोपर्यंत क्वाड अदृश्य होण्याची शक्यता नाही. त्याचा कितपत परिणाम होईल हा प्रश्न आहे. सर्वात वाईट परिस्थितीत, ती आंतरराष्ट्रीय घडामोडींमध्ये एक कंटाळवाणा संस्था बनू शकते. सर्वोत्कृष्ट परिस्थितीत, ते हळूहळू चार देशांमधला संबंध निर्माण करेल ज्याचा इतर इंडो-पॅसिफिक देशांवर सकारात्मक परिणाम होईल. काय होईल ते चार सदस्य देशांच्या बांधिलकीवर अवलंबून असेल, ज्यात संबंधांसाठी त्यांची प्रेरणा, देशांतर्गत समर्थनाची पातळी आणि नोकरशाही क्षमता यांचा समावेश आहे.
त्यामुळे चारही सदस्य क्वाडच्या माध्यमातून सहकार्याबाबत सकारात्मक राहतील का ? क्वाड आणि ऑस्ट्रेलियाच्या व्यापक परराष्ट्र धोरणाच्या उद्दिष्टांमध्ये संपूर्ण संरेखन असल्यामुळे क्वाडबद्दल ऑस्ट्रेलियाचा सकारात्मक दृष्टिकोन बदलण्याची शक्यता नाही. अमेरिकेशी युती, जपानशी सुरक्षा सहकार्य वाढवणे आणि भारतासोबत प्रत्येक स्तरावर संबंध वाढवणे ही ऑस्ट्रेलियाची काही प्रमुख उद्दिष्टे आहेत. ऑस्ट्रेलियाच्या परराष्ट्र धोरणातील एक प्रमुख स्तंभ म्हणून क्वाडकडे पाहिले जाते जे इतर सहकार्यात मदत करते. यावरून असे दिसून येते की ऑस्ट्रेलिया संसाधनांच्या बाबतीत उत्साही आणि वचनबद्ध राहील. त्याचप्रमाणे, जपान देखील आहे ज्याच्या वृत्तीमध्ये कोणताही स्पष्ट बदल नाही.
अमेरिकेच्या इंडो-पॅसिफिक रणनीतीमध्ये क्वाडची मध्यवर्ती भूमिका असूनही, अमेरिका सध्या भरकटलेली आहे आणि तिची भूमिका तशीच राहण्याची शक्यता आहे. निवडणुकीच्या वर्षात देशांतर्गत समस्या अमेरिकेवर वर्चस्व गाजवतील. आंतरराष्ट्रीय धोरणातही युरोप आणि मध्यपूर्वेतील युद्धे म्हणजे अमेरिकेचे आशियावरील लक्ष बऱ्याच अंशी मर्यादित राहील.
अमेरिकेशी युती, जपानशी सुरक्षा सहकार्य वाढवणे आणि भारतासोबत प्रत्येक स्तरावर संबंध वाढवणे ही ऑस्ट्रेलियाची काही प्रमुख उद्दिष्टे आहेत.
मात्र, याचा अर्थ भारताची भूमिका महत्त्वाची असेल. क्वाडच्या यशासाठी एक प्रमुख घटक भारताची बांधिलकी आणि सहभागाची पातळी असेल.
सध्या, असे दिसते की चारही सदस्य देशांमध्ये क्वाडसाठी एक मजबूत आधार आहेत.
मग क्वाडसाठी पुढील पायरी काय असावी ? ते जे करत आहे ते करत राहायला हवे म्हणजे आपली आश्वासने पूर्ण करण्यावर आणि यशाच्या क्षेत्रांवर लक्ष केंद्रित करणे. या अशा गोष्टी आहेत ज्या शेवटी क्वाडला समुद्राच्या फेसापेक्षा अधिक सक्षम बनवतील. स्वतंत्र आणि सुरक्षित इंडो-पॅसिफिकसाठी क्वाडचे यश आवश्यक आहे.
मेलिसा कॉनले टायलर आशिया-पॅसिफिक डेव्हलपमेंट, डिप्लोमसी आणि डिफेन्स डायलॉग (AP4D) च्या कार्यकारी संचालक आहेत. AP4D हा ऑस्ट्रेलियन परराष्ट्र व्यवहार आणि संरक्षण विभागांद्वारे निधी दिला जाणारा आणि ऑस्ट्रेलियन कौन्सिल फॉर इंटरनॅशनल डेव्हलपमेंटद्वारे आयोजित केलेला उपक्रम आहे.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
Melissa comes to Asialink after 13 years as National Executive Director of the Australian Institute of International Affairs (AIIA). Under her leadership the AIIA was ...
Read More +
PREV
