मोरोक्कोचे स्थैर्य आणि उदार धोरणांमुळे ते चीनच्या बीआरआय आणि डीएसआर उपक्रमांसाठी एक आकर्षक गुंतवणुकीचे ठिकाण बनले आहे.
Image Source: Getty
गेल्या दोन दशकांमध्ये, विशेषत: १९९९ मध्ये राजा मोहम्मद सहावा सत्तेवर आल्यानंतर चीनची मोरोक्कोबरोबरची भागीदारी लक्षणीय वाढली आहे. मोरोक्को ऐतिहासिकदृष्ट्या पाश्चिमात्य देशांचा भागीदार राहिला आहे, परंतु आता आंतरराष्ट्रीय समुदायात, विशेषत: भूमध्य सागरात वाढत्या बहुध्रुवीयतेचा फायदा घेत विविध देशांना आपले आर्थिक भागीदार बनविणे आणि देशातील पायाभूत सुविधांचा विकास, तांत्रिक आधुनिकीकरण आणि भांडवली गुंतवणुकीतील तफावत यांच्याशी संबंधित महत्त्वाची आव्हाने सोडविणे हा या देशाचा उद्देश आहे. या दिशेने एक मोठी प्रगती म्हणजे २०२२ मध्ये चीन आणि मोरोक्को दरम्यान बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह राबविण्याच्या योजनेवर स्वाक्षरी करणे. अरब मघरेबमध्ये सामील होणारा मोरोक्को हा पहिला देश होता.
तेव्हापासून, मोरोक्कोमध्ये बीआरआयचा चीनचा ट्रेडमार्क लक्षणीय प्रमाणात विस्तारला आहे, विशेषत: बीआरआयच्या डिजिटल सिल्क रोड (डीएसआर) अंतर्गत, जो बीआरआयचा तांत्रिक आणि डिजिटल भाग आहे. डीएसआर, ज्याला 'इन्फॉर्मेशन सिल्क रोड' असेही म्हटले जाते, बीआरआय गुंतवणूक प्राप्त करणाऱ्या देशांमध्ये ब्रॉडबँड नेटवर्क, ई-कॉमर्स हब आणि स्मार्ट सिटी सारख्या आधुनिक माहिती तंत्रज्ञान (आयटी) पायाभूत सुविधा आणते. चीनमधील मोठ्या तंत्रज्ञान कंपन्यांद्वारे हे चालवले जाते, ज्यात हुआवेई आणि झेडटीई यांचा समावेश आहे, जे युरोप आणि अमेरिकेतील त्यांच्या प्रतिस्पर्ध्यांपेक्षा खूप कमी किंमतीत चांगल्या दर्जाचे फायबर-ऑप्टिक केबल प्रदान करू शकतात.
हा लेख मोरोक्कोमधील DSR चे विश्लेषण करतो आणि त्याच्या भौगोलिक-राजकीय आणि भौगोलिक-आर्थिक परिणामांचे विश्लेषण करतो.
मोरोक्को राजकीयदृष्ट्या स्थिर आणि विकसनशील अर्थव्यवस्था म्हणून भूराजकीयदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण आहे, कारण तो युरोपियन भूमध्य सागर, उप-सहारा आफ्रिका (सहारा वाळवंटाच्या दक्षिणेकडील आफ्रिकन देश) आणि अटलांटिक महासागराच्या संगमबिंदूवर स्थित आहे. मोरोक्कोमध्ये गुंतवणूक आणि व्यापार संबंध तयार करणे आणि मोरोक्कोच्या पलीकडे - मेड-अटलांटिक प्रदेश आणि उप-सहारा आफ्रिकेपर्यंत आपली बाजारपेठ वाढविणे हे चीनचे उद्दीष्ट आहे. हा लेख मोरोक्कोमधील डीएसआरचे विश्लेषण करतो आणि त्याच्या भूराजकीय आणि भू-आर्थिक परिणामांचे वर्णन करतो.
या शतकाच्या सुरुवातीपासून मोरोक्कोमध्ये चीनचा आर्थिक प्रभाव लक्षणीय वाढला आहे. २०२३ मध्ये स्पेन (१२.१ अब्ज डॉलर) आणि फ्रान्स (६.७ अब्ज डॉलर) नंतर
६.६७ अब्ज डॉलरच्या निर्यातीसह मोरोक्कोचा तिसरा सर्वात मोठा निर्यातदार म्हणून उदयास आला. चीनच्या हरित ऊर्जा आणि तंत्रज्ञान कंपन्याही मोरोक्कोमध्ये गुंतवणूक करण्यास उत्सुक आहेत. सुमारे २०० कंपन्या मोरोक्कोमध्ये गुंतवणूक करण्याची योजना आखत आहेत. चीन मोरोक्कोबरोबरच्या आर्थिक भागीदारीत मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करत आहे, कारण मोरोक्को ही विकसनशील अर्थव्यवस्था आहे जिथे राजकीय व्यवस्था तुलनेने स्थिर आणि उदार आहे, आणि गुंतवणूक धोरणे भविष्याचा विचार करून तयार केली गेली आहेत. मोरोक्कोचे युरोपियन युनियन, फ्रान्स, इटली आणि अमेरिकेबरोबर मुक्त व्यापार करार (एफटीए) आहेत. याव्यतिरिक्त, मोरोक्कोने आफ्रिकन कॉन्टिनेंटल फ्री ट्रेड एरिया (एएफसीएफटीए) वर स्वाक्षरी केली आहे, ज्याअंतर्गत मोरोक्कोमध्ये उत्पादन करणाऱ्या कोणत्याही परदेशी कंपनीला स्थानिक मोरोक्को कंपनीप्रमाणेच बाजार प्रवेश लाभ मिळतो. अमेरिका, कॅनडा आणि युरोपियन युनियनने आपल्या बाजारपेठेत प्रवेश करणाऱ्या चिनी वस्तूंवर जास्त शुल्क, निर्बंध आणि शुल्क लादल्यामुळे चीनला स्पर्धा करणे कठीण जात आहे (किमान सैद्धांतिकदृष्ट्या). यामुळे चीनच्या भू-आर्थिक आणि सामरिक खेळात मोरोक्कोचे महत्त्व वाढले आहे.
यासाठी चीनच्या सरकारी, खासगी कंपन्या आणि सरकारी बँकांनी २०१३ ते २०२३ या कालावधीत ९.४ अब्ज अमेरिकन डॉलरचे प्रकल्प पूर्ण केले आहेत किंवा गुंतवणूक केली आहे. प्रमुख प्रकल्प प्रामुख्याने हरित ऊर्जा, हरित तंत्रज्ञान आणि ऊर्जा निर्मिती आणि बांधकाम क्षेत्राच्या विकासावर केंद्रित आहेत.
तक्ता 1: मोरोक्कोमध्ये चीनची डिजिटल सिल्क रोड गुंतवणूक/पायाभूत सुविधा
स्त्रोत: चायना ग्लोबल इन्व्हेस्टमेंट ट्रॅकर, ॲडडेटा
सध्या चीन हरित तंत्रज्ञान आणि ऊर्जा उत्पादनाचे प्रमुख केंद्र आहे. २०२३ मध्ये देशाच्या सकल देशांतर्गत उत्पादनात (जीडीपी) एकूण गुंतवणुकीत हरित तंत्रज्ञान आणि ऊर्जा क्षेत्राचा वाटा ३९ टक्के होता. चीन जगातील ८० टक्क्यांहून अधिक सौर पॅनेलची निर्मिती करतो आणि हरित ऊर्जेच्या संक्रमणासाठी आवश्यक असलेल्या जगातील ६६ टक्क्यांहून अधिक महत्त्वपूर्ण खनिजांचे शुद्धीकरण करतो. चीन या फायद्याचा शस्त्र म्हणून वापर करत आहे आणि सौर ऊर्जा प्रकल्प आणि पारेषण प्रणाली तयार करून हरित ऊर्जा विकसित करण्याचे उद्दिष्ट साध्य करण्यात मोरोक्कोला मदत करत आहे. त्याचबरोबर, ते आपल्या देशांतर्गत हरित ऊर्जा आणि बांधकाम क्षेत्रासाठी गरजेपेक्षा जास्त ऊर्जा निर्यात करू शकतात. मोरोक्कोमध्ये चीनच्या भू-आर्थिक खेळात टँजियर टेक सिटीचा समावेश आहे. टँजियर सिटी हे मोरोक्कोच्या टँजियर मेड बंदरातील एक चीनी-अनुदानीत उत्पादन केंद्र आहे, जिथे चीनी सरकार आणि खाजगी कंपन्यांचे उत्पादन युनिट्स आहेत. या कारखान्यांचे उत्पादन विकसित युरोपियन आणि उत्तर अमेरिकन बाजारपेठांमध्ये पाठवले जाईल.
चीनच्या हरित तंत्रज्ञान आणि ऊर्जा उत्पादनांवरील युरोपियन युनियन आणि अमेरिकेच्या शुल्काशी व्यवहार करण्याच्या भू-आर्थिक उद्दीष्टांव्यतिरिक्त, या गुंतवणुकीचे उद्दीष्ट उत्तर अमेरिका आणि युरोपियन युनियनमधील विकसित बाजारपेठांच्या जवळ चिनी उत्पादक कंपन्यांची पुरवठा साखळी आणि उत्पादन युनिट्स आणणे आहे.
२०२१ ते २०२४ दरम्यान, बीटीआर न्यू मटेरियल ग्रुप, गोशन, सीएनजीआर, बीवायडी, किंगदाओ सेंचुरी टायर कंपनी आणि युशान सारख्या चीनच्या हरित ऊर्जा आणि तंत्रज्ञान कंपन्यांनी इलेक्ट्रिक वाहन (ईव्ही) बॅटरी, फॉस्फेट कॅथोड, टायर, महत्त्वपूर्ण खनिजांचे शुद्धीकरण आणि ईव्ही असेंब्लीमध्ये कारखाने आणि उत्पादन प्रकल्प उभारण्याचे वचन दिले. या कंपन्यांनी मिळून ८.९ अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक करण्याचे वचन दिले आहे. हे कारखाने आणि रिफायनरी महंमद सहावा टांगियर टेक सिटी येथे उभारण्यात येणार आहे. टांगियर टेक सिटी हा चीन आणि मोरोक्को यांच्यातील एक डीएसआर प्रकल्प आहे ज्यामध्ये एक्झिम बँक ऑफ चायनाने १ अब्ज अमेरिकन डॉलर्सची गुंतवणूक केली आहे. बीजिंग झोंगलू अर्बन डेव्हलपमेंट कॉर्पोरेशन, चायना कम्युनिकेशन कन्स्ट्रक्शन आणि त्याच्या उपकंपन्यांनी हे विकसित केले आहे. या सर्व चिनी सरकारी कंपन्या आहेत. चीनच्या हरित तंत्रज्ञान आणि ऊर्जा उत्पादनांवरील युरोपियन युनियन आणि अमेरिकेच्या शुल्काशी व्यवहार करण्याच्या भू-आर्थिक उद्दीष्टांव्यतिरिक्त, या गुंतवणुकीचा उद्देश चिनी उत्पादक कंपन्यांच्या पुरवठा साखळी आणि उत्पादन युनिट्सला उत्तर अमेरिका आणि युरोपियन युनियनच्या विकसित बाजारपेठांच्या जवळ आणणे आहे, कारण जगभरातील भू-राजकीय हित-प्रेरित संघर्ष जागतिक पातळीवर पूर्व-पश्चिम पुरवठा साखळीच्या जाळ्यात व्यत्यय आणतात.
मगरेबमध्ये चीनचा अर्थसाहाय्य विकास आणि चीनची आर्थिक घुसखोरी यांचा थेट संबंध युरोप आणि मगरेब यांच्यातील वाढत्या द्विपक्षीय अंतराशी आहे. यामुळे युरोपीय देशांशी नाजूक संबंध निर्माण झाले आहेत, जे वर्षानुवर्षे या प्रदेशात विकास मदत आणि परदेशी गुंतवणुकीचा एकमेव स्त्रोत होते. विशेषतः फ्रान्सने या प्रदेशाकडे प्रभावक्षेत्र म्हणून पाहिले आणि वसाहतवादी राजवटीतून फ्रान्सला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर मोरोक्कोवर आपली परराष्ट्र व आर्थिक धोरणे लादली.
या भूराजकीय स्पर्धेला सामोरे जाण्याची आणि स्पर्धात्मक उपक्रमांचा लाभ घेण्याची मोरोक्कोची क्षमता भविष्यातील विकासाची वाटचाल घडविण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरेल.
परंतु कर्जाची वाटप, मदत व गुंतवणुकीतील चीनची सुलभता व जलदता, देशांतर्गत व प्रादेशिक बाबींमध्ये हस्तक्षेप न करण्याचे धोरण आणि वाढती आर्थिक ताकद यामुळे मोरोक्कोची भक्कम सुरुवात झाली. जगभरातील पायाभूत सुविधा प्रकल्पांमध्ये गुंतवणूक करण्यासाठी युरोपियन युनियनचे पुढाकार, ग्लोबल गेटवे आणि इटलीची माटेई योजना, मोरोक्कोच्या अर्थव्यवस्थेच्या ऊर्जा, पायाभूत सुविधा, वाहतूक, शिक्षण आणि पाणी क्षेत्रातील गुंतवणुकीद्वारे चीनच्या सामर्थ्याचा मुकाबला करण्याचा प्रयत्न करीत आहेत.
मोरोक्कोचे सामरिक स्थान, तसेच तेथील राजकीय स्थैर्य आणि आर्थिक सुधारणांमुळे ते चिनी गुंतवणुकीसाठी आकर्षक ठिकाण बनले आहे. डीएसआर आणि बीआरआय या दोन्हींमुळे मोरोक्कोमध्ये चीनचा आर्थिक आणि तांत्रिक प्रभाव वाढला आहे. डिजिटल पायाभूत सुविधांमध्ये गुंतवणूक करून आणि तांत्रिक आधुनिकतेला चालना देऊन, मोरोक्कोबरोबरचे आपले आर्थिक संबंध मजबूत करणे आणि या विस्तृत प्रदेशात आपल्या बाजारपेठेचा विस्तार करणे हे चीनचे उद्दीष्ट आहे.
पण उत्तर आफ्रिकेतील भूराजकीय परिस्थिती गुंतागुंतीची असून, त्यात पाश्चिमात्य शक्तींचे प्रतिस्पर्धी हितसंबंध आहेत. या भूराजकीय स्पर्धेला सामोरे जाण्याची आणि स्पर्धात्मक उपक्रमांचा लाभ घेण्याची मोरोक्कोची क्षमता भविष्यातील विकासाची वाटचाल घडविण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरेल. शेवटी, मोरोक्कोमधील डीएसआरचे यश चीनच्या पायाभूत सुविधा प्रकल्पांची गुणवत्ता, चीनच्या आर्थिक पाठबळाची स्थिरता आणि मोरोक्कोची आर्थिक आणि भूराजकीय हितसंबंधांचा समतोल साधण्याची क्षमता यासारख्या अनेक घटकांवर अवलंबून असेल.
पृथ्वी गुप्ता हे ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनमध्ये ज्युनियर फेलो आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
Prithvi works as a Junior Fellow in the Strategic Studies Programme. His research primarily focuses on analysing the geoeconomic and strategic trends in international relations. ...
Read More +
PREV
 (1).jpg)
