ISKP ने वाढत्या असुरक्षिततेचे भांडवल केले आहे आणि मध्य आशियातील भरतीसाठी विविध युक्त्या वापरल्या आहेत. मध्य आशियाई असंख्य नागरिकांना त्यांच्या चळवळीत सामील होण्यासाठी आकर्षित केले आहे.
रशियावर 22 मार्च 2024 रोजी दशकांमधला सर्वात घातक दहशतवादी हल्ला झाला. मॉस्कोच्या क्रोकस सिटी हॉलवर अनेक बंदूकधाऱ्यांनी हल्ला केला ज्यामध्ये 115 हून अधिक ठार तर 187 हून अधिक जखमी झाले. इस्लामिक स्टेट खोरासान प्रांत (ISKP) ने सोशल मीडियावर पोस्ट केलेल्या निवेदनात शुक्रवारच्या दहशतवादी हल्ल्याची जबाबदारी स्वीकारली आहे. या भीषण हल्ल्यानंतर रशियन सुरक्षा एजन्सींनी 11 लोकांना अटक केली आहे. त्यापैकी चार ताजिक पासपोर्ट असलेले बंदूकधारी असल्याचे मानले जात होते, असे रशियन राजकारणी अलेक्झांडर खिन्श्तेन यांनी सांगितले. त्याचप्रमाणे 7 मार्च रोजी रशियन सुरक्षा दलांनी ISKP शी संबंधित दोन कझाक नागरिकांना ठार मारले जे एका सिनेगॉगवर दहशतवादी हल्ल्याची योजना आखत होते.
जानेवारी महिन्यात इराणमध्ये ISKP ने केलेल्या आत्मघातकी हल्ल्यात 92 लोक ठार आणि 102 जखमी झाले होते. हल्ल्याच्या एका आठवड्यानंतर इराणच्या गुप्तचर मंत्रालयाने दावा केला की ISKP आत्मघाती हल्लेखोरांपैकी एक ताजिक नागरिक होता आणि हल्ल्यामागील मास्टरमाईंड देखील ताजिक नागरिक होता ज्याने हा इराण देश सोडला होता. गेल्या वर्षी दक्षिण इराणमधील शिराझ येथील एका धार्मिक मंदिरावर झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात ताजिक रिक्रूटचाही सहभाग होता. त्याच्या स्थापनेपासून ISKP ने असुरक्षिततेचे शोषण केले आहे आणि मध्य आशियामध्ये विविध भरती धोरणे वापरली आहेत. ज्यामुळे अनेक मध्य आशियाई नागरिकांना आकर्षित केले आहे. त्यानंतर अफगाणिस्तानमध्ये तालिबान सत्तेवर परत आल्याने मध्य आशियातील व्यक्तींना लक्ष्य करणाऱ्या ISKP भर्ती प्रयत्नांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली.
ताजिक एलिट स्पेशल फोर्सचे प्रमुख आणि अध्यक्ष त्यांच्या कुटुंबाचे जवळचे सहकारी 2015 च्या सुरुवातीस कर्नल गुलमुरोद कालिमोव्ह गायब झाले. इस्लामिक स्टेट ऑफ इराक अँड सीरिया (ISIS) मध्ये सामील झाले. कालिमोव्ह हा युनायटेड स्टेट्स (यूएस) मधील दहशतवादविरोधी अभ्यासक्रमांसह, दहशतवादविरोधी प्रशिक्षणाचा विस्तृत अनुभव असलेला अत्यंत कुशल स्निपर होता. 2016 मध्ये ISIS मध्ये सामील झालेल्या 5,000 मध्य आशियाई सैनिकांपैकी, कालिमोव्हचे पक्षांतर सर्वात अनपेक्षित होते. उझबेकिस्तानने सर्वाधिक 1,500 ताजिकिस्तानने 1,094 आणि किर्गिस्तानने 188 महिलांसह 863 भर्ती केल्या आहेत.
अफगाणिस्तान-पाकिस्तान (Af-Pak) प्रदेशात दक्षिण आशियामध्ये ISKP च्या उदयाने अल-कायदा, तेहरिक-ए-तालिबान (TTP), तालिबान आणि इस्लामिक मूव्हमेंट ऑफ उझबेकिस्तान (IMU) मधील असंतुष्ट अतिरेक्यांना आकर्षित केले. तालिबान सत्तेत आल्यानंतर वाढत्या पक्षांतरामुळे, 2022 मध्ये ISKP ची अंदाजे ताकद 1,500 ते 4,000 लढाऊ होती. ज्यामुळे दहशतवादी संघटनेला अफगाणिस्तान-पाकिस्तान सीमा क्षेत्राच्या पलीकडे विशेषत: मध्य आशियामध्ये आपल्या कारवायांचा विस्तार करण्यास मदत झाली. हा विस्तार क्षेत्रामध्ये विशेषतः उझबेक आणि ताजिक लोकांमध्ये ISKP भरतीमध्ये वाढ झाल्यामुळे झाला. ISKP मध्ये उझबेक आणि ताजिक सैनिकांची संख्या वाढत असताना, या गटाने शेजारच्या मध्य आशियाई देशांमध्ये हल्ले करण्यास सुरुवात केली. 18 एप्रिल 2022 रोजी ISKP ने तेरमेझ, उझबेकिस्तानमधील लष्करी तळाला लक्ष्य केले आणि 7 मे 2022 रोजी या गटाने ताजिकिस्तानमधील अनिर्दिष्ट लष्करी लक्ष्यांना उद्देशून अफगाणिस्तानच्या ख्वाजा घर जिल्ह्यातून आणखी सात रॉकेट डागले होते.
तालिबान सत्तेत आल्यानंतर वाढत्या पक्षांतरामुळे 2022 मध्ये ISKP ची अंदाजे ताकद 1,500 ते 4,000 लढाऊ होती. ज्यामुळे दहशतवादी संघटनेला अफगाणिस्तान-पाकिस्तान सीमा क्षेत्राच्या पलीकडे, विशेषत: मध्य आशियामध्ये आपल्या कारवायांचा विस्तार करण्यास मदत झाली.
तालिबानने ऑगस्ट 2021 मध्ये अफगाणिस्तानचा ताबा घेतल्याच्या पार्श्वभूमीवर ISKP ने स्वतःचे पुनरुज्जीवन करण्याची आणि मध्य आशियाई प्रजासत्ताकांमध्ये उपस्थिती प्रस्थापित करण्याची संधी घेतली. त्यांची बहुआयामी रणनीती मोठ्या प्रमाणावर ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवर अवलंबून असते, जिथे ते ताजिक आणि उझबेक सारख्या स्थानिक भाषांमध्ये प्रचार प्रसारित करतात. संभाव्य नियुक्त्यांना आकर्षित करण्यासाठी ISKP विद्यमान प्रादेशिक आर्थिक आणि सामाजिक तक्रारींचे शोषण करते. टर्मेझ हल्ल्यानंतर ही पद्धत स्पष्ट झाली; टेलिग्रामवरील ISKP समर्थक चॅनेल, जसे की ताजिक "डेली न्यूज ऑफ द मुजाहिदीन ऑफ खलीफाट" आणि "द आर्मी ऑफ व्हिक्टोरियस सेक्ट," यांनी ISKP स्टेटमेंट पटकन पोस्ट केले ते देखील अधिकृत अल-अझैम फाउंडेशन लोगोसह. त्याचप्रमाणे उझबेक-भाषेतील “तौहीद चॅनल” ने “द ब्लेसेड अटॅक ऑफ तेर्मेझ” नावाचा 24 मिनिटांचा व्हिडिओ जारी केला. ज्यात हा हल्ला मध्य आशियातील प्रजासत्ताकांच्या विरोधात भव्य जिहादची सुरुवात आहे. ताजिक आणि उझबेक शाखांसह ISKP ची “अल-अझैम” प्रचार शाखा, भरती, निधी उभारणी आणि हल्ल्यांसाठी मध्य आशियाला लक्ष्य करत आहे.
पाच मध्य आशियाई राष्ट्रांपैकी ताजिकिस्तान अकार्यक्षम कायदेशीर व्यवस्था, व्यापक भ्रष्टाचार आणि हुकूमशाही सरकार या समस्या घेऊन उभा आहे. अध्यक्ष इमोमाली रहमोन हे 1992 पासून सत्तेत आहेत. गेल्या काही वर्षांमध्ये त्यांनी ताजिकिस्तानमधील इस्लामिक रेझिस्टन्स पार्टी ऑफ ताजिकिस्तान (IRPT) सह बहुतेक विरोधी गटांवर कारवाई केली आहे. सुरुवातीला IRPT ला 1997 मध्ये गृहयुद्ध संपवणाऱ्या शांतता कराराचा भाग म्हणून सरकारमधील पदे आणि संसदेतील जागांची हमी देण्यात आली होती. तरीही, 2015 मध्ये अध्यक्ष रहमोन यांनी IRPT ला दहशतवादी संघटना घोषित केले आणि ताजिकिस्तानला राजकीय इस्लामसाठी अधिक असुरक्षित बनवले आहे.
त्याचे बहुतेक सदस्य आता तुरुंगात आहेत किंवा निर्वासित जीवन जगत आहेत. त्यांना ISKP भरतीचे सॉफ्ट लक्ष्य बनवत आहे. याव्यतिरिक्त गंभीरपणे प्रतिबंधित राजकीय अधिकारांसह, सामाजिक-आर्थिक अडचणी आणि अफगाणिस्तान, ताजिकिस्तान आणि येथील तरुण लोक विशेषत: ISKP विचारसरणीसाठी असुरक्षित आहेत. ताजिकिस्तानमधील ISKP भरती झालेल्यांची संस्कृती, भाषा आणि धर्म विस्तीर्ण युरेशियन प्रदेशातील, विशेषत: तुर्किये आणि इराणमधील लोकांप्रमाणेच असल्याने, ते अधिक सहजपणे मिसळू शकतात.
तालिबानने दहशतवादविरोधी प्रयत्नांमध्ये प्रगती केली आहे, अनेक ताजिक आणि पाकिस्तानी ISKP सैनिकांना ठार मारले आहे. त्यानंतर ISKP ने अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमध्ये आपले तळ कायम ठेवत ग्रेटर मध्य आशिया, तुर्किये, इराण आणि युरोपमध्ये हल्ले करण्यासाठी ताजिक भर्ती आणि त्यांच्या सामायिक सांस्कृतिक असुरक्षा वापरल्या आहेत. खालील तक्ता ISKP हल्ल्यांमध्ये ताजिक नागरिकांचा वाढलेला सहभाग दर्शविणारा आहे.
| Year | Country | Involvement of Tajik recruits of ISKP |
| April, 2020 | Germany | Arrest of Tajik national links with ISKP |
| October 2022 | Iran | Tajik nationals involved |
| February 2023 | Türkiye | Tajik national of alleged Transoxiana division of ISKP was arrested |
| June 2023 | Türkiye | Tajik national has been arrested for recruiting individuals for ISKP |
| July 2023 | Germany Netherlands | Nine individuals were apprehended, comprising six individuals from Tajikistan and three others from Turkmenistan and Kyrgyzstan. |
| December 2023 | Kyrgyzstan | Two ISKP operatives were arrested. |
| December 2023 | Germany Austria | Arrested two Tajik operatives with ISKP links. |
| December 2023 | Russia | Five Tajiks associated with ISKP were sentenced to lengthy prison terms for plotting attacks. |
| January 2024 | Iran | Tajik national was involved in ISKP bombing |
| January 2024 | Türkiye | Church was targeted, leading to the arrest of two ISKP operatives, including one from Tajikistan. |
Source: compiled by authors from different reports and newspapers.
इस्रायल आणि हमास यांच्यातील संघर्ष विशेषत: गाझामध्ये सुरू असलेल्या संघर्षामुळे या प्रदेशात जिहादची मागणी वाढली आहे. तुर्कमेनिस्तान वगळता मध्य आशियाई देशांच्या नेत्यांनी गाझामधील नागरिकांवर झालेल्या हल्ल्यांचा निषेध केला आहे. त्यांनी याला दहशतवादी कृत्य म्हणून लेबल केले आहे ज्याचा उद्देश या प्रदेशातील इस्रायलविरोधी भावनांवर नियंत्रण ठेवण्याच्या उद्देशाने आहे. या नेत्यांनी शांततापूर्ण निषेधास परवानगी दिली आहे आणि इस्रायली उत्पादनांवर बहिष्कार टाकण्याच्या आवाहनांना समर्थन दिले आहे. उलटपक्षी मध्य आशियातील ISKP आणि अल-कायदा सारखे गट भरती, निधी उभारणी, जिहाद आणि बलिदानात सहभागी होण्यासाठी इस्रायलविरुद्धच्या वाढत्या संतापाचा फायदा घेत आहेत. ISKP विशेषतः, मध्य आशियामध्ये, विशेषत: ताजिकिस्तानमध्ये स्थान मिळवत आहे. ISKP चे लक्ष अफगाणिस्तान-पाकिस्तान प्रदेशात राहिले असताना, मध्य आशियातील वाढत्या भरतीमुळे संपूर्ण युरेशियन प्रदेशाला दहशतवादी हल्ल्यांपासून धोका निर्माण झाला आहे.
एजाज वानी हे ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनचे फेलो आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
Ayjaz Wani (Phd) is a Fellow in the Strategic Studies Programme at ORF. Based out of Mumbai, he tracks China’s relations with Central Asia, Pakistan and ...
Read More +
PREV
