Image Source: Getty
एक नवीन भू-आर्थिक असंतुलन नव्या भू-राजकीय समीकरणाची वाट पाहत आहे. अमेरिकेच्या 30 ट्रिलियन डॉलर्सच्या अर्थव्यवस्थेचा उपयोग करून, राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प त्यांच्या कार्यकाळातील पहिल्या महिन्यात आंतरराष्ट्रीय संबंधांसाठी नवीन मानके निश्चित करत आहेत. यामागील कृती म्हणजे एक हाताने देणे आणि दुसऱ्या हाताने घेणे. एका सुवर्ण भूतकाळात परतण्याचे स्वप्न असते आणि थेट सपाट स्वरात बोलणे हे त्यांचे वरवरचे स्वरूप असते. व्यापाराच्या बाबतीत शुल्क हे ट्रम्प यांचे शस्त्र आहे. ते ज्या सुवर्णयुगाबद्दल बोलत आहेत ते शी जिनपिंग आधीच चीनमध्ये ज्याबद्दल बोलत आहेत आणि व्लादिमीर पुतीन आधीच रशियामध्ये ज्याबद्दल बोलत आहेत, त्यासारखेच आहे. फरक एवढाच आहे की ट्रम्प केवळ आपल्या देशांतर्गत समर्थकांशी बोलत नाहीत, तर आंतरराष्ट्रीय समुदायाशी संवाद साधताना त्यांचा सूरही सारखाच आहे.
ते ज्या सुवर्णयुगाबद्दल बोलत आहेत ते शी जिनपिंग आधीच चीनमध्ये ज्याबद्दल बोलत आहेत आणि व्लादिमीर पुतीन आधीच रशियामध्ये ज्याबद्दल बोलत आहेत त्यासारखेच आहे. फरक एवढाच आहे की ट्रम्प केवळ आपल्या देशांतर्गत समर्थकांशी दोनदा बोलत नाहीत, तर आंतरराष्ट्रीय समुदायाशी संवाद साधताना त्यांचा सूरही सारखाच आहे.
खरे तर ट्रम्प अमेरिकेच्या अर्थव्यवस्थेची ताकद वापरून उर्वरित जगावर अमेरिकेच्या हितासाठी दबाव आणत आहेत. यात काही नवीन नाही असे जर आपण म्हटले तर ते चुकीचे ठरणार नाही. होय, जे अमेरिका पूर्वी लपूनछपून म्हणत असे, तेच ट्रम्प आता उघडपणे सांगत आहेत. आपले देशांतर्गत हितसंबंध पुढे नेण्यासाठी आणि जगाचा अजेंडा निश्चित करण्यासाठी आपल्या आर्थिक, मुत्सद्दी, धोरणात्मक, लष्करी आणि माहिती शक्तीचा वापर करणे हे अमेरिकेचे व्यापक धोरण नेहमीच राहिले आहे. सुरक्षेच्या बाबतीत अमेरिका संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद आणि उत्तर अटलांटिक करार संघटनेचा वापर करते. म्हणून, जागतिक स्तरावर सार्वजनिक हितासाठी, ते जागतिक व्यापार संघटना (WTO), जागतिक बँक आणि आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी (IMF) यांना आपले प्यादे बनवत आहे, ज्याद्वारे ते आपले राष्ट्रीय हित साधण्याबरोबरच जागतिक घडामोडींना आकार देत आहे.
2025 मध्ये ट्रम्प यांच्या नेतृत्वाखाली हे सर्व बदलत असल्याचे दिसते. तीन दशकांपूर्वी 1 जानेवारी 1995 रोजी जागतिक व्यापार संघटनेची स्थापना झाली तेव्हा अनेक देशांनी दरांबाबत आश्वासने दिली आणि व्यापाराच्या वर्गीकरणाविषयी वचनबद्धता दर्शवली. जोपर्यंत भारताचा प्रश्न आहे, आजही ते अशा कोणत्याही वस्तूंवर वचन दिल्यापेक्षा जास्त दर लादत नाहीत. या तीन दशकांमध्ये भारताचे सकल देशांतर्गत उत्पादन (GDP) 360 अब्ज डॉलर्सवरून 4 ट्रिलियन डॉलर्सवर पोहोचले आहे. भारताने 2047 पर्यंत दरडोई उत्पन्न 20,000 डॉलर करण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे. त्याचप्रमाणे, गेल्या तीन दशकांत चीनचा GDP 734 अब्ज डॉलर्सवरून 19 ट्रिलियन डॉलर्सपर्यंत वाढला आहे. मेक्सिको 380 अब्ज डॉलर्सवरून 1.8 ट्रिलियन डॉलर्सपर्यंत वाढला आहे आणि कॅनडाचा GDP गेल्या तीन दशकांत 605 अब्ज डॉलर्सवरून 2.2 ट्रिलियन डॉलर्सपर्यंत पोहोचला आहे. कदाचित ट्रम्प यांना असे वाटते की 1995 मध्ये दिलेली आश्वासने आज 2025 मध्ये अप्रासंगिक झाली आहेत आणि म्हणूनच ते या हाताने द्या, आणि त्या हाताने घ्या चे समर्थन करत आहेत.
परंतु गेल्या तीन दशकांत केवळ व्यापार आणि GDP मध्ये बदल झालेला नाही. उत्पादन केंद्र म्हणून चीनच्या उदयामुळे व्यापाराच्या दिशेने परिणाम झाला आहे. आज चीन हा जगातील 120 हून अधिक देशांचा सर्वात मोठा व्यापारी भागीदार आहे. खरे तर, बदलाचा हा वेग 2001 ते 2018 या काळात खूप वेगवान राहिला आहे. जर शी जिनपिंग 5G पायाभूत सुविधांच्या विस्तारात, विशेषतः हुआवेई आणि ZTE च्या माध्यमातून तांत्रिक प्रवेशाबद्दल आक्रमक झाले नसते आणि दक्षिण चीन समुद्रातील लहान देशांना धमकावले नसते तर कदाचित हा बदल किंवा हा कल आजही आणखी वाईट राहिला असता. चीनची कर्जबाजारी कुटनीती आणि आक्रमक कुटनीतीही फारशी उपयुक्त ठरली नाही. सत्य हे आहे की शी जिनपिंग यांच्या नेतृत्वाखाली चीनने आज व्यापार आणि गुंतवणूक संबंधांसाठी आवश्यक असलेली सर्व सद्भावना गमावली आहे. ऑस्ट्रेलियापासून अमेरिकेपर्यंत आणि युरोपियन युनियनपासून भारतापर्यंत, आजची सर्व चर्चा चीनपासून दूर राहणे किंवा त्याच्याशी व्यापार करण्याची जोखीम कमी करण्यावर केंद्रित आहे. जर ट्रम्प यांनी शुल्क युद्धाद्वारे व्यापाराच्या विरोधात कठोर भूमिका घेतली आणि जिनपिंग यांनी तसे केले नाही, तर व्यापार चीनच्या बाजूने आणखी झुकेल.
जर ट्रम्प यांनी शुल्क युद्धाद्वारे व्यापाराच्या विरोधात कठोर भूमिका घेतली आणि जिनपिंग यांनी तसे केले नाही, तर व्यापार चीनच्या बाजूने आणखी झुकेल.
जोपर्यंत संरक्षणाचा प्रश्न आहे, तर युरोपला स्वतःच्या सुरक्षेची जबाबदारी घेण्याचा ट्रम्प यांचा आदेश हा राजकीय दुष्कृत्यांच्या जाळ्यात अडकलेल्या युरोपियन खंडाचा शेवटचा बालेकिल्ला चिरडून इतरांना धडा शिकवण्यासारखा आहे. रशिया अजूनही युरोपला गॅस निर्यात करणारा दुसरा सर्वात मोठा देश आहे आणि 2024 च्या पहिल्या सहामाहीत त्यात 11 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. दरम्यान, युरोपने परिषदांमध्ये इतरांना बरखास्त करण्याचे आणि त्याच्या स्तुतीमध्ये उपाख्यानात्मक अहवाल तयार करण्याचे काम केले आहे. रशियाकडून गॅस पुरवठ्यावरील अवलंबित्व संपवण्यात युरोपने कोणतीही प्रगती केलेली नाही. या संदर्भात युरोपला एकतर आपल्या बोलण्यातील आणि कृतीतील दरी भरून काढायची इच्छा नाही, किंवा तसे करण्याच्या स्थितीतही नाही. इतरांना बोट दाखवणारा आणि नैतिकता शिकवणारा युरोप, इतरांना मूल्ये शिकवणारा एक खंड म्हणून जगासमोर आला आहे, परंतु स्वतःला तेच म्हणण्यास घाबरत आहे. जे अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य दडपतात, रानटी स्थलांतरितांना बळी पडतात, परंतु तेथील शांतताप्रिय नागरिकांना धमकावतात आणि स्वतःच्या हितासाठीही काम करत नाहीत.
ट्रम्प यांचे आगमन
ट्रम्प म्हणत आहेत की, अमेरिकेच्या प्रगतीचा आणि त्याच्या दानधर्मामुळे संपूर्ण जगाला फायदा झाला आहे आणि आता अमेरिकेने त्याच्या औदार्याचा जास्तीत जास्त वापर करण्याची वेळ आली आहे. दुसऱ्या शब्दांत, सुरक्षा, व्यापार आणि गुंतवणुकीच्या जुन्या संबंधांची जागा संरक्षण, दर आणि परताव्याच्या नवीन सौद्यांनी घेतली पाहिजे. गुंतागुंतीच्या सौदेबाजीद्वारे व्यवहार आता जगभरातील संबंधांचा केंद्रबिंदू बनत आहेत. युरोपला सुरक्षा पुरविण्याच्या आर्थिक किंमतीवर भर दिला जातो आणि त्याविषयीच युरोप सर्वात जास्त संतप्त आहे आणि रडत आहे. नेहमीप्रमाणे, युरोपीय नेते ढोल वाजवत आहेत. ट्रम्प यांनी मेक्सिको, कॅनडा आणि चीनमधील आयातीवरील शुल्क वाढवले आहे; त्यांनी भारताला दोन शब्दात सांगितले आहे की ते अनुचित व्यापार पद्धती सहन करणार नाहीत. त्यांच्या सीमांच्या आत, ट्रम्प यांनी सरकारी कार्यक्षमता विभागाच्या (DOGE) माध्यमातून वारंवार जबाबदारीसाठी प्रयत्न केले आहेत याचे एक उदाहरण म्हणजे युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल डेव्हलपमेंट (USAID) जे राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय अशा दोन्ही आघाड्यांवर काम करत आहोत. यामुळे काही लोकांना नक्कीच धक्का बसेल. तथापि, ट्रम्प यांनी अध्यक्षीय निवडणूक जिंकण्यापूर्वी आणि 20 जानेवारी 2025 रोजी अमेरिकेचे 47 वे अध्यक्ष म्हणून पदभार स्वीकारण्यापूर्वी या बदलाची चिन्हे दिसू लागली. ट्रम्प यांनी जे काही केले आहे, ते म्हणजे स्वतःला बळी म्हणून ओरडण्याऐवजी, अमेरिकेच्या मित्रराष्ट्रांविरुद्ध आणि शत्रूंविरुद्ध एक शस्त्र बनवणे. ट्रम्प यांच्या कृतीमुळे मित्र आणि शत्रू यांच्यातील दरी कमी झाली आहे. ट्रम्प यांना अमेरिकेच्या हिताचे वाटते अशा करारापासून सर्व काही आणि प्रत्येकजण दूर उभा आहे. या संदर्भात, त्यांनी युरोपियन युनियन आणि चीन या दोन्हींशी अमेरिकेचे संबंध समान पातळीवर आणले आहेत; युक्रेन, इस्रायल, हमास यांना एकाच पातळीवर आणले आहे; आणि कॅनडा, मेक्सिको आणि भारताला व्यवहारांच्या समान पातळीवर ठेवले आहे. पनामा आणि ग्रीनलँडमध्ये चीन आणि रशियाच्या उपस्थितीचा प्रतिकार करण्यासाठी ते अमेरिकेचे वर्चस्वही दाखवण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
रणनीती जुनीच फक्त अधिक कृती
राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प जे त्यांच्या पूर्ववर्तींनी केले तेच करत आहेत, एक शक्तीप्रदर्शन. फक्त एकच फरक आहेः श्रीमंतांचे संरक्षण करण्याऐवजी किंवा 'मृतांना' सामाजिक सुरक्षेद्वारे मदत करण्याऐवजी, ते रोजगार निर्माण करण्यावर आणि अमेरिकेत गुंतवणूक आकर्षित करण्यावर लक्ष केंद्रित करतात. ट्रम्प त्यांच्या रणनीतीबद्दल उघडपणे बोलत आहेत. पूर्वीसारखे नाही जेव्हा अमेरिकन डीप स्टेट हे सर्व पडद्यामागून करत असे; तुम्हाला आवडेल किंवा नाही, परंतु आता सर्व काही तुमच्या डोळ्यांसमोर होत आहे. प्रथम, ते उघडपणे अमेरिकेच्या राष्ट्रीय हितसंबंधांची व्याख्या करतात आणि नंतर ती उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी काम करतात.
पनामा आणि ग्रीनलँडमध्ये चीन आणि रशियाच्या उपस्थितीचा प्रतिकार करण्यासाठी ते अमेरिकेचे वर्चस्वही दाखवण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
रशिया किंवा चीनशी संघर्ष करण्याच्या भव्य धोरणातील फरक ट्रम्प ज्या प्रकारे त्याची अंमलबजावणी करतात त्यामध्ये आहे. ते प्रथम घरच्या जगात त्यांच्या पावलांसाठी पाठिंबा गोळा करतात. अमेरिका, रशिया किंवा चीन हे दोघेही आपण आंतरराष्ट्रीय नियम मोडले नाहीत असा दावा करू शकत नाहीत. चीनचे भूतकाळातील आणि सध्याचे व्यापार नियम , बंद बाजारपेठेचे उल्लंघन, इतर देशांच्या निवडणुकीत रशियाचा हस्तक्षेप आणि जगभरातील अनेक देशांमध्ये अमेरिकन शासन बदल कार्ये ही याची उदाहरणे आहेत. 2025 पर्यंत त्यांच्याविषयी केवळ आरोप होते. संकेतांमध्ये चर्चा होती आणि या मोहिमा गुप्तपणे चालवल्या जात होत्या. ट्रम्प यांनी त्यांना समोर आणले आहे. कारण पडद्यामागून या मोहिमा कोणत्याही जबाबदारीशिवाय सुरू होत्या. आता ट्रम्प यांनी त्यांचा संपूर्ण निर्लज्जपणे जगासमोर पर्दाफाश केला आहे आणि गोंधळ निर्माण केला आहे. आणि हे सर्व ट्रम्प यांच्या दुसऱ्या कार्यकाळातील पहिल्या महिन्यात घडले. यासह ट्रम्प यांनी त्यांच्या कार्यकाळातील पुढील 47 महिन्यांत राबवल्या जाणाऱ्या उपक्रमांची पायाभरणी केली आहे.
गौतम चिकरमाने हे ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाऊंडेशनचे उपाध्यक्ष आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
PREV
