Expert Speak Raisina Debates
Published on Oct 15, 2024 Updated 1 Hours ago

जपानच्या हवाई क्षेत्रात गेल्या काही दिवसात चीनची घुसखोरी ही चिंताजनक घटना आहे, जी या भागात तणाव वाढण्याचे संकेत देते.

जपानच्या हवाई क्षेत्रात चीनी विमानांची घुसखोरी!

इंडो-पॅसिफिकमध्ये तणावाचा एक नवा बिंदू ऑगस्ट 2024 च्या अखेरीस समोर आला, जेव्हा चीनचं इलेक्ट्रॉनिक गुप्तचर माहिती गोळा करणारं सैन्य विमान PLA Y-9DZ नागासाकी प्रीफेक्चर (प्रांत) जवळ जपानच्या हवाई क्षेत्रात दिसून आलं. चीनची विमाने नेहमीच जपानच्या परिसरातील आंतरराष्ट्रीय हवाई क्षेत्रात दिसतात, पण जपानच्या संरक्षण मंत्रालयाने या उल्लंघनाला जपानच्या हवाई क्षेत्रात चीनच्या सैन्याने केलेली पहिली ज्ञात घुसखोरी म्हणून घोषित केलं.

गेल्या दोन दशकांमध्ये जपानला अनेक वेळा परदेशी विमानांच्या अतिक्रमणाचा सामना करावा लागला आहे. जपानच्या संरक्षण मंत्रालयाच्या मते, 2023 मध्ये जपानच्या सेल्फ-डिफेन्स फोर्सला (आत्मरक्षा बल) 669 वेळा परदेशी विमानांना रोखण्यासाठी लढाऊ विमाने तैनात करावी लागली. त्यापैकी 479 वेळा चीनची विमाने दिसल्यानंतर लढाऊ विमाने तयार ठेवावी लागली. ऑगस्ट 2024 मधील ताज्या प्रकरणात जपानच्या संरक्षण मंत्रालयाने जारी केलेल्या एका नकाशात दाखवले आहे की चीनचे टोही विमान Y-9 डॅन्जो बेटाच्या पूर्व भागात आयताकृती सर्किट पॅटर्नमध्ये उड्डाण करत होते. त्या वेळी विमान काही काळ पश्चिमेकडे गेले आणि बेटाच्या हवाई क्षेत्रात 2 मिनिटांसाठी दाखल झाले, जे बेटाच्या किनारपट्टीपासून 12 नॉटिकल मैलांपर्यंत पसरलेले आहे.

ओकिनावाच्या नैऋत्येस निर्जन बेटांच्या साखळीवरून चीन आणि जपानमध्ये दीर्घकाळापासून वाद सुरू आहे. पूर्व चिनी समुद्रातील ही बेटे, ज्यांना जपानमध्ये सेनकाकू आणि चीनमध्ये दियायू म्हणून ओळखले जाते, ते 1895 पासून जपानच्या ताब्यात आहेत.

ओकिनावाच्या दक्षिण-पश्चिमेला असलेल्या निर्जन बेटांच्या मालिकेवरून चीन आणि जपान यांच्यात अनेक वर्षांपासून वाद सुरू आहे. पूर्व चीन समुद्रातील या बेटांवर, ज्यांना जपानमध्ये सेनकाकू आणि चीनमध्ये दियायू म्हणून ओळखले जाते, 1895 पासून जपानचा ताबा आहे. तरीही, मिंग आणि किंग राजवटींच्या ऐतिहासिक नोंदींवर आधारित चीन देखील या बेटांवर दावा करतो. ऑगस्टमधील घटना जपानच्या हवाई क्षेत्रात चीनच्या पीपल्स लिबरेशन आर्मी एअरफोर्सच्या विमानाने केलेले पहिले उल्लंघन होते, परंतु सेनकाकू बेटाजवळ अशा दोन घटना यापूर्वी घडल्या आहेत. जपान सरकारच्या म्हणण्यानुसार, 2012 मध्ये चीनचे एक समुद्री निरीक्षण विमान सेनकाकूच्या जवळच्या हवाई क्षेत्रात घुसले होते, आणि 2017 मध्ये चीनच्या कोस्ट गार्ड जहाजातून सोडलेल्या एका ड्रोननेही असेच केले. 2012 मध्ये तणाव वाढला तेव्हा जपान सरकारने एका जपानी मालकाकडून काही बेटांची खरेदी केली. चीनने याला त्यांच्या सार्वभौमत्वाच्या दाव्याला थेट आव्हान मानले. या वर्षाच्या सुरुवातीला, चीनने त्यांच्या दाव्यांना बळकट करण्यासाठी बेटांभोवतीच्या समुद्रात वारंवार आपल्या कोस्ट गार्ड आणि इतर सरकारी जहाजे पाठवली. जपान सरकारच्या म्हणण्यानुसार, चीनची ही उपस्थिती विक्रमी 158 दिवसांपर्यंत होती. 

सैन्य विश्लेषकांचे म्हणणे आहे की सेनकाकू जवळ चीन आणि जपान यांच्यातील कोणतीही घटना जपान आणि अमेरिकेच्या परस्पर संरक्षण करारामुळे व्यापक संघर्षात बदलण्याचा धोका वाढवते, कारण अमेरिकेने अनेक वेळा स्पष्ट केले आहे की ते सेनकाकूला संरक्षण करारांतर्गत येणारा प्रदेश मानतात. हवाई क्षेत्रातील घुसखोरी चीनकडून अनवधानाने झाली असल्याचा दावा असला, तरी ही एक धोरणात्मकदृष्ट्या विचारपूर्वक उचललेली पावले असू शकतात. मात्र, घटनेदरम्यान चीनच्या विमान चालकांनी जपानच्या प्रशासनाने दिलेली जवळ येऊ नका अशी चेतावणी दुर्लक्षित केली. चीनची विमाने अनेक तास जपानच्या हवाई क्षेत्राच्या अगदी बाहेर निरीक्षण करत राहिली.

सप्टेंबरच्या अखेरीस झालेल्या एका पत्रकार परिषदेदरम्यान जपानचे मुख्य कॅबिनेट सचिव योशिमासा हायाशी यांनी सांगितले की जपानच्या आसपास चीनच्या लष्करी हालचाली अधिक सक्रिय झाल्या आहेत. हायाशी यांनी म्हटले की हवाई क्षेत्राचे अतिक्रमण "केवळ जपानच्या सार्वभौमत्वाचे गंभीर उल्लंघन नव्हते, तर ते आमच्या सुरक्षेलाही धोका पोहोचवते." त्यांनी असेही म्हटले की, सरकार जपानजवळील चीनच्या वाढत्या लष्करी हालचालींचे निरीक्षण करत राहील आणि अशा प्रकारच्या घटनांसाठी पूर्णपणे सज्ज आहे. चीनची ही घुसखोरी धोरणात्मकदृष्ट्या विचारपूर्वक उचललेली पावले असू शकतात, ज्याचा उद्देश या भागातील अमेरिकेच्या आघाडीला कमकुवत करणे आणि जपानच्या लष्करी प्रतिसाद क्षमतांची चाचणी घेणे असू शकते.

याचा एक अर्थ येणाऱ्या निवडणुकीपूर्वी जपानला धमकावणे किंवा नेटोच्या युरोपीय सदस्यांना इंडो-पॅसिफिकमधील त्यांची वाढलेली हालचाल कमी करण्याची चेतावणी देणे असू शकते. याशिवाय, चीनचे विमान नागासाकी प्रांतातील सासेबो येथील मोठ्या अमेरिकन आणि जपानी नौदल केंद्राच्या देखरेख मिशनसाठी तैनात केले गेले असण्याची शक्यता आहे, ज्याद्वारे जपानच्या शोध क्षमता आणि त्याच्या लढाऊ विमानांच्या प्रतिसादाचा वेळ तपासला गेला असेल. तसेच हे देखील शक्य आहे की चीनच्या विमानाने दक्षिण कोरिया आणि ब्रिटिश सैन्यासह संयुक्त लष्करी सरावात सामील असलेल्या अमेरिकन नौदल आणि हवाई युनिट्सबाबत गुप्तचर माहिती गोळा केली असेल. जपानच्या परराष्ट्र मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, जपानचे उप परराष्ट्र मंत्री मसाकाता ओकानो यांनी 26 ऑगस्ट रोजी चीनचे प्रभारी राजदूत यांना पाचारण करून आपला "तीव्र विरोध" नोंदवला. त्यांनी चीनला अशी कृती पुन्हा होऊ नये याची खात्री करण्यास सांगितले. त्यानंतर जपानने औपचारिकरित्या आक्षेप नोंदवला, जेव्हा 31 ऑगस्ट रोजी चीनचे नौदल सर्वेक्षण जहाज जपानच्या समुद्रात दाखल झाले. एक आठवड्याच्या आत चीनच्या सैन्याने जपानच्या भौगोलिक क्षेत्रात दुसऱ्यांदा घुसखोरी केली होती.

जपानची रणनीती 

जपान आपल्या देखरेख आणि टोही क्षमतांना वाढवण्यासाठी व्यापक संरक्षणात्मक उपग्रह नेटवर्क विकसित करण्यासाठी 2 अब्ज अमेरिकन डॉलर्सची गुंतवणूक करणार आहे. या नेटवर्कमध्ये आधुनिक उपग्रहांचा एक समूह समाविष्ट असेल, जो प्रत्यक्ष वेळेत डेटा आणि चित्रे पुरवून देखरेख आणि प्रतिसाद क्षमतांमध्ये सुधारणा करेल. संरक्षण मंत्रालयाने देशाच्या पंचवार्षिक संरक्षण योजनेचा एक भाग म्हणून, ज्याअंतर्गत मार्च 2028 पर्यंत संरक्षण तयारीवर 43 ट्रिलियन येन खर्च होणार आहे, पुढील आर्थिक वर्षासाठी 8.5 ट्रिलियन येन (59 अब्ज अमेरिकन डॉलर्स) ची मागणी केली आहे, जो आतापर्यंतचा सर्वात मोठा प्रारंभिक बजेट प्रस्ताव आहे. संरक्षण मंत्रालयाच्या विनंतीमध्ये क्षेपणास्त्र आणि ड्रोनद्वारे दूरच्या लक्ष्यांवर हल्ला करण्याच्या उद्देशाने क्षमतांना वाढवण्यासाठी निधीचा समावेश आहे. ही मागणी गेल्या वर्षीच्या मंत्रालयाच्या 7.7 ट्रिलियन येनच्या प्रारंभिक विनंतीपेक्षा जास्त आहे, परंतु चालू आर्थिक वर्षासाठी मंजूर 9.4 ट्रिलियन येनच्या वास्तविक बजेटपेक्षा कमी आहे.

जपानच्या हवाई क्षेत्रात चीनची घुसखोरी ही निर्विवादपणे आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे उल्लंघन करते आणि या क्षेत्रात चीनच्या हट्टीपणात महत्त्वपूर्ण वाढ दर्शवते. आतापर्यंत, चीनने थेट जपानच्या हवाई क्षेत्रात प्रवेश करण्यापासून मोठ्या प्रमाणात टाळलं आहे, ज्यामुळे ही घटना चिंताजनक बनली आहे, जी चीनच्या अधिक गंभीरतेचे संकेत देते. घुसखोरीचा कालावधी विशेषतः उल्लेखनीय आहे, कारण ही घटना अमेरिका यांच्या राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार जेक सुलिव्हन तैवानच्या मुद्द्यावर चर्चा करण्यासाठी चीनच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांबरोबर बीजिंगकडे रवाना होण्याच्या अगोदरच्या एक दिवस झाली. यामुळे असे दिसून येते की, ही घुसखोरी अमेरिका विषयी चीनच्या वाढत्या असंतोष आणि तैवान संकटावर जपानच्या वाढत्या मुखरतेचे व मजबूत वर्तनाचे संकेत असलेल्या अमेरिका आणि जपानसाठी एक जाणूनबुजून दिलेला इशारा असू शकतो.


प्रत्नाश्री बसू ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनमधील इंडो-पॅसिफिकमधील असोसिएट फेलो आहेत.

राका बर्मन ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनमध्ये रिसर्च इंटर्न आहेत.

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.

Authors

Pratnashree Basu

Pratnashree Basu

Pratnashree Basu is an Associate Fellow, Indo-Pacific at Observer Research Foundation, Kolkata, with the Strategic Studies Programme and the Centre for New Economic Diplomacy. She ...

Read More +
Raka Barman

Raka Barman

Raka Barman is a Research Intern at the Observer Research Foundation. ...

Read More +