आज जनरेटिव्ह आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) मध्ये लोकांचा प्रवेश वाढत असल्याने, त्याचा उपयोग एकाकीपणा कमी करण्यासाठी तसेच मानवी काळजी आणि कृत्रिमरित्या निर्माण केलेल्या नातेसंबंधांना पुनर्स्थित करण्यासाठी केला जात आहे.
हा लेख AI F4: Facts, Fiction, Fears and Fantasies या मालिकेचा भाग आहे.
16 नोव्हेंबर 2023 रोजी, जागतिक आरोग्य संघटनेने (WHO) एकाकीपणाला 'जागतिक आरोग्य चिंता' म्हणून घोषित केले. जागतिक आरोग्य संघटनेने ही घोषणा अशा वेळी केली आहे जेव्हा जागतिक संस्था कोविड-19 नंतरच्या वास्तवाशी जुळवून घेत आहे आणि त्यांच्या प्राधान्यक्रमांवर पुनर्विचार करत आहेत. अशा परिस्थितीत, ही घोषणा आपल्या सर्वांसाठी डिजिटल एकाकीपणाचे अनुभव आणि लोकांच्या जीवनातील राजकीय व्यावहारिकतेचा विचार करण्याची एक महत्त्वाची संधी आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) च्या विकासामुळे एकाकीपणाच्या मानवी स्थितीत कल्पनाशक्ती आणि भीतीचा एक नवीन आयाम जोडला जात आहे. आपण अल्गोरिदमच्या ब्लॅक बॉक्सद्वारे आमची आभासी वास्तविकता हाताळून आमच्या माहितीचा प्रवाह 'काय', 'केव्हा' आणि 'कसे' नियंत्रित करतो. अशा परिस्थितीत, एकाकीपणाशी आपले नाते निश्चित करण्यासाठी एआय हा एक महत्त्वाचा पैलू बनला.
जर्मन मानसशास्त्रज्ञ आणि इतिहासकार हॅना एरेन्ड्ट यांनी, राजकीय व्यावहारिकतेच्या थीमवर, तिच्या द ओरिजिन ऑफ टोटालिटेरिनिझम या पुस्तकात, सामाजिक अलगाव आणि एकाकीपणा यांच्यातील एक मार्मिक संबंध रेखाटला आहे, ज्यामुळे हुकूमशाही आणि एकाधिकारशाही वाढण्याची शक्यता निर्माण होते. विशेषतः, त्यांनी एकाकीपणा - अलगाव आणि सामान्य सामाजिक संबंधांचा अभाव - लोकांना राष्ट्रवादाच्या हिंसक प्रकारांना कसे असुरक्षित बनवते यावर प्रकाश टाकला. त्या लिहितात की सर्वसाधारणपणे, 'पृथक्करण जीवनाच्या केवळ राजकीय पैलूवर परिणाम करते. तर एकाकीपणाचा परिणाम संपूर्ण आयुष्यावर होतो. सर्व दडपशाहीमध्ये जीवनाचा सार्वजनिक पैलू नष्ट केल्याशिवाय निरंकुश सरकार नक्कीच अस्तित्वात असू शकत नाही. याचा अर्थ 'लोकांना आणि त्यांच्या राजकीय क्षमतांना नष्ट केल्याशिवाय आणि वेगळे केल्याशिवाय ते प्रभावी होऊ शकत नाही. पण शासनाचा एक प्रकार म्हणून एकपक्षीय व्यवस्थेचे वर्चस्व केवळ लोकांना दुरावून टाकण्यावर समाधानी नाही, तर ते लोकांचे वैयक्तिक जीवनही उद्ध्वस्त करते. अशी व्यवस्था एकाकीपणावर आधारीत आहे, ज्यामध्ये एखाद्याला या जगाशी काही संबंध नाही असे वाटते. हा कोणत्याही माणसाचा सर्वात क्रांतिकारी आणि निराशाजनक अनुभव आहे.
कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) च्या विकासामुळे एकाकीपणाच्या मानवी स्थितीत कल्पनाशक्ती आणि भीतीचा एक नवीन आयाम जोडला जात आहे.
जर आपण निषेध किंवा प्रतिकाराचा राजकीय इतिहास पाहिला तर आपल्याला दिसेल की एकता आणि सामूहिक कृती मध्यवर्ती भूमिका बजावतात. जर आपण अलीकडील अलिप्ततेच्या अनुभवांवर नजर टाकली, तर आपल्याला असे आढळून येते की डिजिटल तंत्रज्ञान (विशेषत: आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स) एक विभाजनकारी भूमिका बजावतात . हा लेख आपल्या जीवनातील काल्पनिक आणि वास्तविक अंतर कमी करण्याचा आणि त्याचे राजकीय परिणाम समजून घेण्याचा एक प्रयत्न आहे. जनरेटिव्ह एआय-सक्षम ‘ग्रिफबॉट्स’ चा समावेश असलेल्या चीनच्या विशिष्ट केस स्टडीवर रेखाटून, हा लेख एआय-मध्यस्थ जगात ऑरंटच्या एकाकीपणाचे संबंध उघड करतो.
एप्रिल 2023 मध्ये, चीनमधील हजारो लोक जनरेटिव्ह आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (GenAI) वापरत असल्याची नोंद आढळली. प्रथमतः कोविड-19 साथीच्या आजारादरम्यान मरण पावलेल्या लोकांच्या मृत्यूबद्दल शोक व्यक्त करण्यासाठी याचा वापर करण्यात आला. नंतर जुनी छायाचित्रे, मजकूर संदेश, ई-मेल आणि इतर प्रकारचे लिखित संप्रेषण आणि छायाचित्रे याद्वारे चीनमधील या लोकांनी त्यांच्या मृत प्रियजनांना त्यांच्या आयुष्यात परत आणले.
AI आणि GenAI तंत्रज्ञानाचे हे डिजिटल संकलन 2020 मध्ये प्रथम लॉन्च करण्यात आले. याचे नेतृत्व तरुण चीनी व्यावसायिक यू जियालिन यांनी केले. जियालिनसाठी त्याच्या आजोबांच्या मृत्यूवर शोक व्यक्त करण्यासाठी हा वैयक्तिक प्रकल्प म्हणून सुरू झाला. जुआलिन आपल्या आजोबांसोबतच्या सर्व संभाषणांचा प्रयत्न करत होता जे त्याला हयात असेल तर करायचे होते. 2022-23 पर्यंत, त्यांनी तंत्रज्ञान इतके परिष्कृत केले की हजारो चीनी नागरिक कोविड-19 नंतर त्यांच्या वैयक्तिक नुकसानासाठी शोक करू शकतील. बहुतेक लोकांनी असा दावा केला की त्यांना त्यांच्या मृत नातेवाईकांच्या या एआय-निर्मित अवतारांकडून मिळालेल्या मानसिक आधाराची किंमत आहे. या लोकांना बऱ्याचदा असे आढळले की त्यांना वास्तविक लोकांपेक्षा 'डिजिटल मानवांशी' बोलणे सोपे होते. चीनच्या प्रसिद्ध ब्लॉग वू वुलियनच्या रूपात आपण त्याचा एक लोकप्रिय वापर पाहू शकतो. गेल्या वर्षी मार्चमध्ये वुलियनने कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या साधनांचा वापर करून आजीची आभासी डिजिटल आवृत्ती तयार केली, या शीर्षकाचा व्हिडिओही बनवला होता. या व्हिडिओमध्ये, त्याने चॅट GPT, AI पेंटिंग आणि स्पीच सिंथेसिस प्रक्रियेच्या मदतीने त्याच्या आजीचा प्रतिसादात्मक डिजिटल अवतार कसा तयार करायचा हे दर्शकांना दाखवले. स्ट्रेट्स टाईम्समध्ये प्रकाशित झालेल्या एका ब्लॉगमध्ये तो म्हणाला , 'मी बनवलेल्या या व्हिडिओचा मुख्य उद्देश माझा पश्चात्ताप कमी करण्यासाठी आणि भूतकाळाबद्दल जास्त विचार करू नये यासाठी एआय तंत्रज्ञानाचा वापर करणे हा होता.
एप्रिल 2023 मध्ये, चीनमधील हजारो लोक जनरेटिव्ह आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (GenAI) वापरत असल्याची नोंद आढळली.
या वैयक्तिक वापराच्या प्रकरणांच्या पलीकडे जाऊन शांघाय फुशुन सारख्या व्यवसायांनी देखील या तंत्रज्ञानाचा वापर करून अंत्यसंस्कार करणाऱ्यांना या कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या साधनांच्या मदतीने मृतांचे अंतिम संस्कार करण्यात मदत करण्यास सुरुवात केली आहे. फुशुनचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी यू हाओ यांनी ग्वांगझो डेलीला सांगितले की , 'आम्ही जिवंत लोकांना हे समजावण्याचा प्रयत्न करत आहोत की मृत्यू हा जीवनाचा अंत नाही. लोकांना एआयचा वापर मृतांना जिवंत करण्यासाठी करायचा आहे कारण त्यांना त्यांच्या भावना व्यक्त करायच्या आहेत.
जर आपण शोक आणि अंत्यसंस्कारांच्या जगाच्या पलीकडे पाहिले तर आपल्याला आढळेल की एआय थेरपी आणि डिजिटल गर्लफ्रेंडच्या उदयामागे समान तंत्रज्ञान वापरले जात आहे. एकटेपणा आणि अलिप्तपणाची मूलभूत चिंता तशीच आहे.
जागतिक आरोग्य संघटनेने एकाकीपणाला 'जागतिक आरोग्य चिंता' घोषित केल्यामुळे, हाना ऑर्टची एकाकीपणाच्या राजकीय परिणामांबद्दलची दूरदर्शी भविष्यवाणी खरी ठरली आहे. आपण पाहत आहोत की आज जगातील लोक एकाकीपणाचे इतक्या मोठ्या प्रमाणावर बळी पडत आहेत की मानवी इतिहासात यापूर्वी कधीही झाले नव्हते. तथापि, आव्हान फक्त एकटेपणाचे प्रमाण नाही.
जसजसे जनरेटिव्ह एआय अधिक व्यावसायिकरित्या उपलब्ध होत जाईल, तसतसे एआयचा वापर नवीन मार्गांनी, एकटेपणा वाढवणारा आणि मानवी काळजी आणि नातेसंबंधांच्या जागी कृत्रिम नातेसंबंधाने पाहणार आहोत. एआयच्या मदतीने निर्माण केलेल्या एकाकीपणाची पोहोच किंवा रुंदी हे मोठे आव्हान नाही, परंतु तंत्रज्ञानामुळेच एकटेपणाचे स्वरूप बदलते. हे वास्तविक मानवांमध्ये अंतर निर्माण करते आणि नंतर हे अंतर खास डिझाइन केलेल्या तंत्रज्ञानाने कमी करते जे वापरल्यावर, आपल्याला प्रेम समजते. पण, काही क्षणांनंतर या तंत्रज्ञानामुळे आपण किती एकाकी आहोत याचीही जाणीव होते. प्रेम आणि एकाकीपणाचे हे चक्र एक दुष्टचक्र निर्माण करते ज्याचे कमोडिटाइज्ड आणि विकले जाते आणि राजकारण केले जाते.
या संदर्भात, हाना ऑर्टचा निरंकुशतावादावरील अभ्यास आम्हाला काही मार्गदर्शक मुद्दे प्रदान करतो ज्यातून आम्ही डिजिटल अलगाव तपासू शकतो. योग्य लक्ष पुरवण्यासाठी आणि आवश्यक संसाधने मिळवण्यासाठी हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. आज ज्या प्रकारे डिजिटल तंत्रज्ञान विकसित होत आहे, त्यावरून लोकांच्या मनात युद्धाच्या आधुनिक आघाड्या तयार होत असल्याचे आपल्याला दिसून येईल. एकाकीपणाचा सामना करणे हा एक मजबूत डिजिटल भविष्य घडवण्याचा एक महत्त्वाचा मार्ग आहे.
वर्या श्रीवास्तव ह्या नेटवर्क कॅपिटल येथे व्हीपी आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
VVarya Srivastava - Varya is the VP of Product and Govt. Affairs atNetwork Capital. In this capacity she works closely with the Government of India's ...
Read More +
PREV
