पश्चिम आशियात बायडेन यांचा विरोधाभास दर्शवणारा दौरा

अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्ष जो बाईडन यांच्या चार दिवसांच्या पश्चिम आशिया दौऱ्यातील दोन विरोधाभास दर्शवणारे फोटो समोर आले आहेत. इज्रायलच्या दौऱ्यात प्रथम अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जो बाईडन यांना पदक देऊन सम्मानित करण्यात आले . तर दुसऱ्या दिवशी सौदी अरेबियाचे  राजपूत्र मोहम्माद बिन सलमान यांनी जो बाईडन यांच्याशी द्विपक्षीय संबंधांबद्दल चर्चा केली .

बाईडन यांनी पुढाकार घेणे आवश्यक 

अमेरिकेचे राष्ट्रधक्ष जो बाईडन यांचा पश्चिम आशिया दौरा स्पष्ट आहे . आमेरिकेच्या पश्चिम आशियायी धोरणात , विशेषतः इजरायल – पॅलेस्टाईन यांच्यातील संघर्ष व इराण आणि अमेरिका यांच्यातील संघर्षांचे व त्यासारख्या असंख्य संकटांना अनेक शतकांपूर्वी   समोरे जावे लागले होते . 

दुसरे म्हणजे  , अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जो बाईडन यांच्या सौदी अरेबिया  दौऱ्याने त्यांच्या प्रशासकीय संबंधांचे पुनर्मूल्यांकन आणि जागतिक अन्न आणि ऊर्जा परिस्थितीवर देखील परिणाम केले आहे . तत्वत: , राजपूत्र यांची भेट म्हणजे 2019 मध्ये हे राष्ट्र  ‘ पारिय ‘ असल्याचे निष्कर्ष गुप्तचरांनी काढला होता . आणि असाच दुसरा निष्कर्ष म्हणजे ,  २०१८ मध्ये  पत्रकार जमाल खागोशी यांच्या हत्ये मागे सौदी अरेबियाच्या नेत्यांचा हात असल्याचे सांगण्यात आले होते . 

बिडेन यांच्या सौदी अरेबिया दौऱ्याने त्यांच्या प्रशासनाच्या हिताच्या पुनरागमनाचे आणि जागतिक अन्न आणि ऊर्जा स्थितीवरील त्याचे परिणाम अधोरेखित करण्यात आले आहे.

बिडेन यांनी सौदी नेत्यावर टीका करण्याचा प्रयत्न केला, मात्र या बैठकीत 5 जी तंत्रज्ञान आणि इंटिग्रेटेड एअर डिफेन्समधील द्विपक्षीय सहकार्याबाबत चर्चा झाली. तसेच जागतिक पायाभूत आणि गुंतवणूक ( PGI ) उद्दिष्टांसाठी अमेरिकेसोबत धोरणात्मक गुंतवणूक करण्याच्या सौदी अरेबियाच्या निर्णयाचे बाईडन यांनी स्वागत केले.सौदी अरेबिया पेक्षा अमेरिकेच्या गरजा अधिक असल्याचे बाईडन यांनी सांगितले.

परंतु त्या काळात कोणत्याही राजकीय पक्षाला बहुमत मिळाले नाही. सौदी अरेबियाबरोबरच्या नातेसंबंधात , बाईडन  यांनी राजकीय कैद्यांची सुटका, राजवटीतील विरोधकांसाठी क्लेमन्सी आणि दोन्ही देशांमध्ये दुहेरी नागरिकत्व धरणाऱ्या लोकांसाठी प्रवास निर्बंध यांसारख्या गंभीर बाबींकडे लक्ष वेधले आहे.

तथापि, बायडेन यांच्या दौऱ्याच्या दोन घडामोडींमुळे या प्रदेशासाठी सकारात्मक परराष्ट्र संबंध निर्माण होऊ शकतात: एक, येमेनमध्ये एक निर्दिष्ट त्रिनिज कायम ठेवण्यासाठी सहमती आणि दोन, इस्रायल आणि इस्रायलमध्ये नागरी विमानांसाठी सौदी हवाई क्षेत्र खुले करणे. येमेन आणि सौदी अरेबिया यांच्यातील युद्धबंदी आणि राजकीय प्रक्रियेमुळे 15 आठवडे शांतता टिकली आहे, युद्धकाळात यमनमध्ये विकासासाठी अनुकूल वातावरण तयार केले आहे आणि येमेन मध्ये मदत केली आहे. ही संस्था युनायटेड एरलाइन्स आणि युनायटेड एरलाइन्सचे प्रतिनिधित्व करते. मार्च 2022 मध्ये झालेल्या नेजीव्ही शिखर परिषदेनंतर बिडेन प्रशासनाने अब्राहम करारास वेगळे स्थान देण्याचा प्रयत्न केला आहे. 

रशियावर कठोर पाश्चिमात्य निर्बंध असल्यामुळे येत्या ५ डिसेंबरला युरोपियन देशांनी तेल वाहून नेणाऱ्या रशियन मालवाहू जहाजांवर पूर्णपणे बंदी घालावी अशी अपेक्षा आहे. 

बिडेन यांच्या पश्चिम आशिया दौऱ्यामुळे जागतिक उर्जा परिस्थिती निर्माण झाली असून युक्रेनमध्ये संघर्ष निर्माण झाला आहे. अमेरिकेच्या मध्यावधी निवडणुकांआधी अमेरिकेच्या सध्याच्या किंमतीपेक्षा गॅसचे दर तीन पटीने वाढण्याची शक्यता आहे. रशियावर कठोर पाश्चिमात्य निर्बंध असल्यामुळे येत्या ५ डिसेंबरला युरोपियन देशांनी तेल वाहून नेणाऱ्या रशियन मालवाहू जहाजांवर पूर्णपणे बंदी घालावी अशी अपेक्षा आहे. या दौऱ्यादरम्यान बायडेन प्रशासनाच्या वतीने ऊर्जा पुरवठा सुनिश्चित करणे, ऊर्जा किंमती स्थिर करणे, महागाईला आळा घालणे, डेमोक्रेटसने युरोपीयन मित्रांना हिवाळा संपण्यापूर्वी ऊर्जा पुरवठा सुनिश्चित करणे आणि मध्यावधी निवडणुकांमध्ये त्यांना स्थानिक पाठिंबा देणे हे प्रमुख मुद्दे होते.

रशियाने युरोपीय देशांना तेल आणि नैसर्गिक वायूचा पुरवठा मोठ्या प्रमाणात कमी केला असल्याने युरोपमध्ये नवीन ऊर्जा मोजण्या इतक्या आहेत .  जे दीर्घकालीन आणि अल्प काळासाठी वैशिष्ट्य आहे. थोडक्यात, जर्मनी आणि ऑस्ट्रिया सारख्या युरोपियन देशांनी मर्यादित ऊर्जा पुरवठा करून आणि रशियाने एकूण एक कट-ऑफ धोका पत्करला आहे. रशियन पुरवठा मर्यादित असूनही युरोपसाठी ऊर्जा सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी, युरोपसाठी पर्यायी ऊर्जा पुरवठा मार्ग स्थापित करण्यासाठी अमेरिकेने दीर्घकालीन प्रयत्न केले आहेत.  

बायडेन यांच्या पश्चिम आशिया दौऱ्याच्या वेळी जेद्दामध्ये आखाती सहकार्य परिषदेतील प्रमुखांबरोबर तसेच इराकचे पंतप्रधान अल कादीमी, संयुक्त अरब अमीरातचे अध्यक्ष शेख मोहम्मद बिन जायद, इजिप्तचे राष्ट्रपती अब्देल फतह अल सिसी, कतारचे राजे शेख तमीम बिन हमद अल थानिदी, बहरीनचे राजे हमाद अल हसन अल हसन अल हसन, जॉर्डनचे राजे अब्दुल्ला आणि जॉर्डनचे राजे अब्दुल्ला बिडेन यांच्या सौदी अरेबिया दौऱ्याच्या पार्श्वभूमीवर इतर प्रादेशिक नेत्यांबरोबरच्या त्यांच्या बैठका कोणत्याही ठोस निष्कर्षाविना संपला.

 संयुक्त राष्ट्राच्या उद्दिष्टाच्या पलीकडे, अफगाणिस्तानमधून आलेल्या सैनिकांच्या पाठबळाबद्दल, सौदी अरेबियाबरोबरचे नव्हे तर अफगाणिस्तानशी असलेले दृढ संबंध आणि इराणबरोबरच्या प्रतिकूल संबंधांबाबतचे हे धोरणात्मक मूल्य आहे.

सहनशीलतेचा शोध

E 2 समूहाच्या (सहकारी भारत, इस्रायल, संयुक्त अरब अमीरात आणि अमेरिका) पहिल्या नेत्यांच्या भेटी घेऊन जो बायडन यांना पश्चिम आशियाई गट (पश्चिम आशियाई गट) म्हणून संबोधले जाते. i2, संयुक्त राष्ट्राच्या उद्दिष्टाच्या पलीकडे, अफगाणिस्तानमधून आलेल्या सैनिकांच्या पाठबळाबद्दल, सौदी अरेबियाबरोबरचे नव्हे तर अफगाणिस्तानशी असलेले दृढ संबंध आणि इराणबरोबरच्या प्रतिकूल संबंधांबाबतचे हे धोरणात्मक मूल्य आहे. अन्न सुरक्षा आणि ऊर्जा सुरक्षेवरील या बैठकीत मर्यादित लक्ष केंद्रित करण्यात आले आहे, परंतु नाविन्य, खाजगी क्षेत्रातील गुंतवणूक, पाणी, ऊर्जा, वाहतूक, अंतराळ, आरोग्य आणि महत्वपूर्ण आणि हरित तंत्रज्ञानाच्या विकासाद्वारे पश्चिम आशियाई क्षेत्र जखमेवर नियंत्रण ठेवणे हा या मागचा उद्देश आहे. 

आपल्या कार्यकाळाची सुरुवात झाल्यापासून बायडन यांनी अमेरिकेच्या पश्चिम आशिया धोरणात पुनरागमन करण्याची इच्छा व्यक्त केली आहे. या करारात अमेरिका परत येणार आहे, अफगाणिस्थानमधून सैन्य बाहेर पडणार आहे, जे प्रादेशिक सुरक्षा नियमांचे पालन करत आहे आणि प्रादेशिक ऑटोक्रेटीस मधून लोकशाहीच्या तत्वांचे मुल्यांकन करण्यासाठी तत्त्वतः पाठिंबा आहे. जो बायडन यांना त्रास द्यायचा नव्हता तो अमेरिका आणि इस्रायल यांच्यातील संबंध.

रशिया-युक्रेन युद्ध आणि त्याच्या परिणामांनी हे सिद्ध केले आहे की, अमेरिका मानवी हक्क आणि राजकीय स्वातंत्र्याबद्दल चिंता असूनही या प्रदेशातील देशाशी काही महत्वाचे संबंध कायम राहतील. सध्या, वॉशिंग्टनसाठी जे काही केले आहे, ते खऱ्या अर्थाने राजकीयदृष्ट्या आणि अनिवार्य आहे ते बायडेन प्रशासनातर्फे केवळ तत्त्वांवर आधारित आहेत. अमेरिकेच्या देशांतर्गत राजकीय पाठिंबा आणि जो बायडेनसाठी अधिक अनुकूल पश्चिम आशिया असेल, तर शेवटी ही निवड योग्य ठरेल.