हाँगकाँग: कॅरी लॅम पायउतार

हाँगकाँगच्या मुख्य कार्यकारी कॅरी लॅम दुसऱ्यांदा पदावर राहणार नाहीत. व्यापक निषेध, विक्रमी मृत्यू आणि कोविड लाटेमुळे शहर-राज्यातून बाहेर पडलेल्या  विखुरलेल्या विभाजित समाजाचा वारसा तिने मागे सोडला आहे.

तिने हाँगकाँगच्या नोकरशाहीमध्ये जवळपास चार दशके घालवली, मुख्य सचिव या पदापर्यंत पोहोचली – विशेष प्रशासकीय क्षेत्राच्या सरकारच्या वरिष्ठ-सर्वात प्रमुख प्रशासक. या सरकारी कार्यपद्धतीने तिला बेटाच्या राजकारणाचे रिंग-साइड व्ह्यू मिळविण्यात मदत केली, जे शेवटी तिने 2017 मध्ये हाँगकाँगच्या मुख्य कार्यकारी पदासाठी खेळपट्टी तयार केली तेव्हा उपयुक्त ठरली.

मुख्य भूप्रदेश चीन आणि हाँगकाँग विशेष प्रशासकीय क्षेत्र यांच्यातील संबंधांना आधार देणार्‍या ‘एक देश, दोन प्रणाली’ फ्रेमवर्कमध्ये बदल करण्याचा वारसा लॅम नेहमीच मागे सोडतो. मुख्य भूप्रदेश चीनसोबत अधिक एकीकरणाव्यतिरिक्त, तिचा कार्यकाळ हाँगकाँगच्या समाजाच्या तीव्र सुरक्षाकरणाद्वारे चिन्हांकित होता.

पार्श्वभूमी

युनायटेड किंगडम (यूके) ने 1997 मध्ये हाँगकाँग चीनच्या पीपल्स रिपब्लिक ऑफ चायनाकडे सुपूर्द केले की ते ‘एक देश, दोन-प्रणाली’ फ्रेमवर्क अंतर्गत शासित केले जाईल. याचा अर्थ असा होता की बेट स्वायत्ततेचा आनंद घेईल आणि चीनी कम्युनिस्ट पक्षाच्या (CCP) शासनाच्या मोठ्या छत्राखाली आपली भांडवलशाही व्यवस्था टिकवून ठेवेल, ज्यामध्ये नंतरचे संरक्षण आणि परराष्ट्र व्यवहार हाताळले. सीसीपी या व्यवस्थेसोबतच गेली कारण ही चौकट एखाद्या दिवशी तैवानला मुख्य भूभागावर परत येण्यास प्रवृत्त करेल असा विश्वास होता. तथापि, हाँगकाँगच्या लोकांनी हँडओव्हरचा जयजयकार केला असला तरीही CCP नेहमीच त्यांच्यावर अविश्वास दाखवत आहे. हाँगकाँगमधील आपल्या देशबांधवांनी प्रथम देशभक्त व्हावे अशी डेंग झियाओपिंगची इच्छा होती. डेंग म्हणाले की त्यांना बेटाच्या कारभाराचे नेतृत्व करणारे देशभक्त हवे आहेत, ज्यांना चिनी राष्ट्राबद्दल आदर आहे आणि ज्यांना स्थिर हाँगकाँग हवे आहे.[i]

मुख्य भूप्रदेश चीन आणि हाँगकाँग विशेष प्रशासकीय क्षेत्र यांच्यातील संबंधांना आधार देणार्‍या ‘एक देश, दोन प्रणाली’ फ्रेमवर्कमध्ये बदल करण्याचा वारसा लॅम नेहमीच मागे सोडतो.

बेटाच्या लोकसंख्येच्या निष्ठेबद्दलच्या संशयामुळे बीजिंगला लोकसंख्याशास्त्रात सूक्ष्मपणे बदल करण्यास प्रवृत्त केले. वन-वे परमिट स्कीम, जी मुख्य भूप्रदेशातील चिनी लोकांना बेटावर राहणा-या त्यांच्या नातेवाईकांशी पुन्हा एकत्र येण्याची परवानगी देते, हँडओव्हर केल्यापासून 1 दशलक्षाहून अधिक मुख्य लँडर्सचा ओघ वाढला आहे. अलिकडच्या वर्षांत शहर-राज्याच्या लोकसंख्येच्या 90 टक्के वाढीस या ओघाने हातभार लावला आहे. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे हँडओव्हर केल्यापासून, असे दिसते की कामदेवाने हॉंगकॉंगमध्ये येणा-या ओघामध्ये अधिक वेळा घात केला आहे. हस्तांतराच्या एक वर्ष आधी, मुख्य भूभागातील चीनी आणि हाँगकाँगमधील विवाह हाँगकाँगमध्ये नोंदणीकृत एकूण संख्येपैकी केवळ 7 टक्के होते, 2018 मध्ये, हा आकडा जवळपास 33 टक्के होता. वन-वे परमिट योजनेतील १५ वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या स्थलांतरितांपैकी केवळ २१ टक्के लोकांनी माध्यमिक शालेय शिक्षण पूर्ण केले आहे आणि पुनर्मिलन योजनेतील प्रौढ लोकसंख्येपैकी जवळपास ५० टक्के लोकांकडे नोकरी आहे या वस्तुस्थितीमुळे हाँगकाँगच्या लोकांना प्रोत्साहन मिळाले आहे. बीजिंगमधील स्थलांतरितांबद्दल विरोधी भावना.

हाँगकाँगची ओळख

लोकसंख्याशास्त्रातील बदल स्थानिक प्रतिक्रियांना चालना देण्यासाठी ओळखले जातात. या प्रकरणात, ओघाला मिळालेला प्रतिसाद मजबूत ‘हाँगकाँग ओळख’ आणि राजकीय सुधारणेसाठी मोठ्या प्रमाणात चळवळीभोवती स्फटिक आहे. 2019 मध्ये हाँगकाँग विद्यापीठाने केलेल्या सर्वेक्षणात असे दिसून आले आहे की केवळ 11 टक्के मुलाखतींनी त्यांची ओळख ‘चायनीज’ म्हणून नमूद केली आहे – हे हस्तांतरणानंतरचे विक्रमी प्रमाण आहे. सर्वेक्षणात असे नोंदवले गेले की, ‘Hong Kongers’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रतिसादकर्त्यांची संख्या 53 टक्के होती – 1997 नंतरची सर्वाधिक संख्या. 2000 पासून, राजकीय सुधारणांच्या मागणीसाठी निदर्शक अनेक प्रसंगी रस्त्यावर उतरले.

या घडामोडींनी लॅमच्या कार्यकाळावर आणि तिच्या प्रशासनावर छाया पडली आणि बीजिंगने मुख्य भूभागाशी एकरूप होण्यासाठी प्रयत्न वाढवले, ज्याचा परिणाम ‘एक देश, दोन-प्रणाली’ फ्रेमवर्कवर झाला. बीजिंग बेटावरील अंतर कमी करण्याचे काम करत होते. सप्टेंबर 2018 मध्ये हाँगकाँग चीनच्या हाय-स्पीड रेल्वे नेटवर्कशी जोडले गेले. याच्याच पुढे, मुख्य भूमीवरील ग्वांगडोंगला हाँगकाँग आणि मकाऊसह जोडणाऱ्या सागरी पुलाचे उद्घाटन करण्यात आले. फेब्रुवारी 2019 मध्ये, CCP ने ग्रेटर बे एरिया प्रकल्प, हाँगकाँग आणि मकाऊ आणि ग्वांगडोंग प्रांतातील नऊ शहरांचा समावेश असलेला एक आर्थिक क्षेत्र, ग्रेटर बे एरिया प्रकल्पाच्या रूपात या प्रदेशाला मुख्य भूभागाशी जवळून जोडण्यासाठी त्याच्या आर्थिक ब्लूप्रिंटचे अनावरण केले. 2019 मध्ये, लॅमच्या प्रशासनाने एक वैधानिक प्रस्ताव आणला ज्याने मुख्य भूप्रदेश चीनमध्ये प्रत्यार्पणाला परवानगी दिली असती. सामूहिक निदर्शनांनी नंतर तिला बिल मागे घेण्यास भाग पाडले, परंतु हाँगकाँगच्या मुख्य भूभागाच्या वाढत्या आलिंगनाविरुद्ध नियमित निषेध चालूच राहिले.

2019 मध्ये हाँगकाँग विद्यापीठाने केलेल्या सर्वेक्षणात असे दिसून आले आहे की केवळ 11 टक्के मुलाखतींनी त्यांची ओळख ‘चायनीज’ म्हणून नमूद केली आहे – हे हस्तांतरणानंतरचे विक्रमी प्रमाण आहे. सर्वेक्षणात असे नोंदवले गेले आहे की स्वत:ला ‘हाँग काँगर्स’ म्हणून ओळखणाऱ्या प्रतिसादकांची संख्या 53 टक्के होती – 1997 नंतरची सर्वाधिक संख्या.

मात्र, चाके गतिमान झाली होती. जून 2020 मध्ये, बीजिंगने राष्ट्रीय सुरक्षा कायदा जाहीर करण्यासाठी हाँगकाँग विधानपरिषदेला परावृत्त केले, जे CCP द्वारे अलिप्तता, तोडफोड, दहशतवाद आणि परदेशी सैन्याशी मिलीभगत म्हणून वर्णन केलेल्या कृत्यांना प्रतिबंधित करते. 2021 मध्ये, लॅमने निवडणूक प्रतिनिधीत्व कायदा मंजूर केला ज्याने सार्वजनिक पदासाठी उमेदवारांची तपासणी करण्यासाठी एक समिती स्थापन केली, जेणेकरून केवळ ‘देशभक्त’च सत्तेच्या पदावर पोहोचू शकतील, अशा प्रकारे डेंगची इच्छा पूर्ण होईल. तिच्या कार्यकाळात, मुख्य भूमीचे कार्यालय सेफगार्डिंग नॅशनल सिक्युरिटी, राष्ट्रीय सुरक्षा कायद्यांतर्गत स्थापन केलेल्या एजन्सीने बेटावर आपली उपस्थिती वाढवली. राष्ट्रीय सुरक्षा कायद्याची अंमलबजावणी करण्यासाठी हाँगकाँग प्रशासनाला निरीक्षण आणि इनपुट प्रदान करण्याचे काम एजन्सीकडे आहे. हाँगकाँगच्या विधानसभा आणि मुख्य कार्यकारी निवडणुकीसाठी उमेदवारांची पडताळणी करण्यासाठी देखील हे जबाबदार आहे. कायदे आणि एजन्सीद्वारे, बीजिंग हाँगकाँगच्या राजकारणावर उप-समान पकड मिळविण्यास सक्षम आहे.

लॅमला कदाचित वाटले असेल की बीजिंगला चांगल्या विनोदात ठेवणे खूप पुढे जाईल. तिने जुलै 2021 मध्ये CCP च्या शताब्दी समारंभासाठी बीजिंगला प्रवास केला, ही पहिलीच वेळ होती जेव्हा एखाद्या मुख्य कार्यकारी अधिकारीने शहराच्या 1997 च्या हस्तांतराचा अधिकृत स्मरणोत्सव वगळला आणि हाँगकाँगर्सना दाखवून दिले जिथे तिचे प्राधान्यक्रम आहे. तिच्या देखरेखीखाली, हाँगकाँग पोलिसांनी ब्रिटीश-शैलीतील पायांच्या कवायतींमधून मुख्य भूप्रदेश चीनमधील नमुन्याशी समक्रमितपणे नवीन हंस-स्टेप मार्चिंग शैलीकडे स्विच केले. याचा नैसर्गिक परिणाम म्हणजे लॅमच्या कार्यकाळात हाँगकाँगच्या समाजाचे तीव्र सुरक्षाकरण. 2021 मधील ‘राष्ट्रीय सुरक्षा शिक्षण दिना’च्या स्मरणार्थ हाँगकाँग प्रशासनाने हँडओव्हर केल्यापासून प्रथमच शाळांमध्ये साजरा केला होता.

बीजिंग आणि हाँगकाँगमधील संबंधांच्या पुनर्रचनाचे महत्त्वपूर्ण परिणाम होत आहेत. हाँगकाँगच्या न्यायालयांमध्ये परदेशी न्यायाधीश न्यायनिवाडा करतात आणि हाँगकाँगच्या चीनमध्ये परतल्यानंतर याला कायद्याच्या शासनाचे वैशिष्ट्य म्हणून पाहिले जात आहे. मार्च 2022 मध्ये, यूकेच्या सर्वोच्च न्यायालयातील दोन न्यायाधीशांनी राष्ट्रीय सुरक्षा कायद्याचा हवाला देऊन हाँगकाँगच्या अंतिम अपील न्यायालयात यापुढे सेवा देणार नसल्याचे जाहीर केले. केवळ कायदेतज्ज्ञच नाही तर सामान्य हाँगकाँगचे लोकही बाहेर पडण्यासाठी मार्ग काढत आहेत.

2021 मध्ये, राष्ट्रीय सुरक्षा कायद्याला प्रतिसाद म्हणून यूकेने लागू केलेल्या योजनेअंतर्गत, हाँगकाँगच्या नागरिकांना 97,000 हून अधिक व्हिसा मंजूर करण्यात आले. हाँगकाँगमधून कॅनडात होणारे निर्गमन विक्रमी पातळीवर पोहोचले आहे. इमिग्रेशन निर्वासित आणि नागरिकत्व कॅनडाच्या आकडेवारीवरून असे दिसून येते की 22,000 हून अधिक हाँगकाँगरांनी 2021 मध्ये कॅनडात कायमस्वरूपी निवास, काम किंवा अभ्यासाचे परवाने मिळवले, 2019 च्या तुलनेत 250 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. यावरून असे दिसून येते की विद्यार्थी आणि व्यावसायिक सारखेच, त्यांना स्वतःचे भविष्य फारच कमी दिसते. चीनची वाढती पकड असलेले बेट.

स्थापनेशी किंवा सुरक्षा सेवांशी सखोल संबंध असलेल्या आकडेवारीची निवड सूचित करते की बीजिंगचा असा विश्वास आहे की हाँगकाँगचा उपयोग पश्चिमेकडून CCP विरुद्ध ब्रिजहेड म्हणून केला जाऊ शकतो आणि म्हणूनच हॉंगकॉंगला ताब्यात घेण्याचे प्रयत्न लॅमच्या कार्यकाळाच्या पुढेही चालू राहतील.

लॅम-नंतरच्या काळातील हाँगकाँगचे राजकारण फारसे आशादायक दिसत नाही. ‘केवळ-देशभक्त’ तत्त्व आणि 2021 च्या निवडणूक बदलांमुळे स्वतंत्र आवाज तटस्थ झाला आहे. लॅमने कायद्याची अंमलबजावणी करणार्‍या आस्थापनाशी संबंधित व्यक्तींना प्रोत्साहन दिले. सुरक्षा सचिव, जॉन ली यांना मुख्य सचिव म्हणून बढती देण्यात आली, कायद्याची अंमलबजावणी करणार्‍या आस्थापनांशी संबंध असलेल्या अधिकाऱ्याची सर्वोच्च नोकरशाहीच्या पदावर नियुक्ती होण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. ली हा आघाडीवर आहे, ज्याला लॅमच्या शूजमध्ये पाऊल ठेवण्यासाठी CCP चा आशीर्वाद आहे, ही वस्तुस्थिती बेटासाठी येणाऱ्या काळाचा सूचक आहे. लोकशाही समर्थक कार्यकर्त्यांवर कारवाई करण्यात आघाडीवर असलेल्या बेटाच्या पोलीस दलाचे नेतृत्व करणारे ख्रिस टँग यांना सुरक्षा सचिव (जॉन लीचा मागील पोर्टफोलिओ) बनवण्यात आले आहे. चायनीज पीपल्स पॉलिटिकल कन्सल्टेटिव्ह कॉन्फरन्स (चीनची सर्वोच्च राजकीय सल्लागार संस्था) च्या राष्ट्रीय समितीचे उपाध्यक्ष म्हणून काम करणारे हाँगकाँगचे माजी मुख्य कार्यकारी लीउंग चुन-यिंग यांना निवडणूक समितीचे प्रमुख म्हणून नियुक्त केले जाईल, जे निर्णय घेईल. बेटाचा पुढचा नेता. हाँगकाँग आणि मकाओ अफेयर्स ऑफिस (HKMAO), एक एजन्सी जी बीजिंगला विशेष प्रशासकीय क्षेत्रांशी संबंधित बाबी हाताळण्यात मदत करते, त्याचे प्रमुख Xia Baolong होते, जे मुख्य भूमीवरील ख्रिश्चन चर्च नष्ट करण्यासाठी जबाबदार होते. Xia हे CCP सरचिटणीस शी जिनपिंग यांचे सहयोगी आहेत आणि Xia चे अलीकडे HKMAO मध्ये नियुक्त केलेले उपनियुक्त वांग लिंगगुई हे राष्ट्रीय सुरक्षेतील तज्ञ आहेत. स्थापनेशी किंवा सुरक्षा सेवांशी सखोल संबंध असलेल्या आकडेवारीची निवड सूचित करते की बीजिंगचा असा विश्वास आहे की हाँगकाँगचा उपयोग पश्चिमेकडून CCP विरुद्ध ब्रिजहेड म्हणून केला जाऊ शकतो आणि म्हणूनच हॉंगकॉंगला ताब्यात घेण्याचे प्रयत्न लॅमच्या कार्यकाळाच्या पुढेही चालू राहतील. अशाप्रकारे, लॅमचा कार्यकाळ हाँगकाँगच्या इतिहासात समाजातून बाहेर काढण्यात महत्त्वाचा बदल म्हणून खाली जाईल.

^[i] रिचर्ड इव्हान्स, डेंग झियाओपिंग अँड द मेकिंग ऑफ मॉडर्न चायना (वायकिंग पेंग्विन, 1993), पृ. 269-270.

• Neighbourhood
• India
• Carrie Lam
• CCP
• china
• Chris Tang
• COUNCIL
• Hong Kong
• Hong Kong Identity
• HONG KONG LEGISLATIVE

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.

PREV NEXT