इंटरनेट सर्च इंजिन आणि मानवी आकलनशक्ती

शोध इंजिन सत्य नाही

खरंच, शोध इंजिनच्या पृष्ठ एकच्या निकालांद्वारे सत्य वारंवार दर्शविले जात असल्यास खरे काय आहे? जर अल्गोरिदमिक जाहिरात-चालित शोध इंजिन परिणाम सार्वजनिक प्रवचन नियंत्रित करतात, ज्यावर लोक सत्याची सुवार्ता म्हणून विश्वास ठेवतात? शोध इंजिनांद्वारे “मानवी आकलन” चे आव्हान गहन आहे, कारण सरासरी व्यक्ती तीन ते चार किंवा अधिक शोध घेते. उदाहरणार्थ, Google दररोज 8.5 अब्ज शोधांवर प्रक्रिया करते. याशिवाय, भारतातील 600 दशलक्ष उपकरणांपैकी 97 टक्के अँड्रॉइडवर चालतात. अभ्यास दर्शविते की शोध इंजिनचा बाजारातील हिस्सा 93.34 टक्क्यांहून अधिक आहे आणि दरवर्षी 3.3 ट्रिलियन-अधिक शोध प्राप्त होतात.

तर, जेव्हा “सर्च इंजिन” म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या “प्रभावी डिजिटल जाहिरात जाईंट” लोकांच्या माहितीवर “मोफत प्रवेश” दलाली आणि फिल्टरिंगमध्ये मक्तेदारी घेतात तेव्हा काय परिणाम होऊ शकतो? शोध इंजिन परिणाम पृष्ठांच्या परिणामी खालावलेल्या गुणवत्तेला तोंड देत तुम्ही काय करता? शोध इंजिन ऑप्टिमायझेशन (SEO) आर्बिट्रेजर्स, जाहिराती आणि सहयोगींनी युक्त असलेले परिणाम; वापरकर्त्यांना सर्वाधिक बोली लावणारे परिणाम; तात्कालिक अनुभवांना चालना देणारे परिणाम, तुमची विचारसरणी आणि वर्तनावर सूक्ष्मपणे नियंत्रण ठेवतात आणि शोध इंजिन मॅनिप्युलेशन इफेक्ट – कोणत्याही पेपर ट्रेलशिवाय. तुमच्या आकलनशक्तीला फसवण्यासाठी तुमच्या स्क्रीनवर “अनेक पर्याय” दिल्यास आणि तुमचा मेंदू उथळ शिक्षणाकडे वळवला आणि चिंतन कमी केले तर तुम्ही काय कराल? अधिक म्हणजे शोध परिणाम जगभरातील व्यवसाय, स्वारस्य गट आणि सरकारद्वारे चालवल्या जाणार्‍या मानवी क्युरेशनमध्ये व्यत्यय आणू शकतात.

Sapir-Whorf गृहीतकानुसार, आपले जग शब्दांद्वारे आकारले जाते – आपल्या भावना, आपले वर्तन, आपली संस्कृती, आपली लोकशाही आणि आपले भविष्य.

खोल मनाचा विक्षेप

शोध इंजिन ऑटोकम्प्लीट हे तुमच्या टाइप केलेल्या पहिल्या वर्णापासूनच विचलित झाले तर, “निवड ओव्हरलोड” आणि संज्ञानात्मक कमजोरी, निवडक लोक, संकल्पना किंवा विचारसरणीकडे लक्ष वेधून घेण्यास कारणीभूत ठरले आणि परिणामी विकृत निर्णय- तयार करणे? अल्गोरिदमला खोट्या संगती आणि असत्याला प्रवृत्त करणारे विचार पूर्ण करू देणे विश्वास प्रणालीसाठी हानिकारक आहे.

Sapir-Whorf गृहीतकानुसार, आपले जग शब्दांद्वारे आकारले जाते – आपल्या भावना, आपले वर्तन, आपली संस्कृती, आपली लोकशाही आणि आपले भविष्य. नव्वद टक्के लोक परिणामांच्या समोरच्या संचावर क्लिक करतील, जे एखाद्याच्या विचार प्रक्रियेवर मर्यादा घालतात आणि सशुल्क बातम्या शीर्षस्थानी दिसू लागल्याने वाजवी प्रवचन आणि स्वायत्ततेला प्रतिबंधित करते, शोध इंजिनच्या महसूल मॉडेलद्वारे चालवले जाते, डेटा-चालित, लक्ष्यित जाहिराती-निरीक्षण प्लॅटफॉर्मद्वारे-संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह फीड करण्यासाठी डिझाइन केलेले.

महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, ‘न कळण्याची किंमत’ अमर्याद असू शकते, ज्यामुळे आपल्या विचार प्रक्रियेला अडथळा येतो, वास्तविकता कमी होते आणि तर्कशुद्ध निर्णय घेण्यावर परिणाम होतो. पक्षपाती शोध परिणाम मानवी आकलनशक्ती कमी करतात कारण आम्ही उथळ माहिती शोधतो जी कदाचित विचलित होण्याने भरलेली असू शकते आणि वर्तनात्मक अर्थशास्त्राद्वारे मार्गदर्शित असलेली आमची “निवड आर्किटेक्चर” खंडणीवर ठेवते.

लोकशाही निर्णयांना बाधा 

एकदा तुम्ही “डिजिटल जाहिरात प्लॅटफॉर्म” किंवा “माहिती मध्यस्थांवर” “शोध इंजिन” किंवा निष्पक्ष माहिती सुलभ करण्यासाठी साधने म्हणून आंधळेपणाने विश्वास ठेवला की मानवी आकलनशक्ती फसवली जाते. उदाहरणार्थ, युनायटेड स्टेट्स (यूएस), युनायटेड किंगडम (यूके) किंवा ब्रेक्झिट प्रमाणेच, संशोधन इंटरनेट शोध परिणाम रँकिंग दर्शविते की युनायटेड स्टेट्स (यूएस), युनायटेड किंगडम (यूके) प्रमाणेच उमेदवारांबद्दल वापरकर्त्यांच्या मतांवर आणि निवडणूक निकालांवर जोरदारपणे प्रभाव पाडतात. हे असे आहे की शोध परिणाम स्कॅन करणार्‍या नागरिकांनी यादीच्या शीर्षस्थानी आणि पहिल्या पृष्ठावरील निकालांवर जोर देऊन, अंदाज लावता येण्याजोग्या नमुन्यांमधील लिंकवर क्लिक केले आहे.

एकदा तुम्ही “डिजिटल जाहिरात प्लॅटफॉर्म” किंवा “माहिती मध्यस्थांवर” “शोध इंजिन” किंवा निष्पक्ष माहिती सुलभ करण्यासाठी साधने म्हणून आंधळेपणाने विश्वास ठेवला की मानवी आकलनशक्ती फसवली जाते.

जर प्रबळ शोध इंजिनने उमेदवार, राजकीय पक्ष किंवा प्रबळ शक्तीच्या बाजूने क्रमवारीत फेरफार करणे निवडले, तर विरोधकांकडे त्या फेरफारांचा प्रतिकार करण्यासाठी थोडेच असेल. उदाहरणार्थ, राजकीय उमेदवारांचे संरक्षण करण्यासाठी किंवा त्यांना बदनाम करण्यासाठी स्वयंपूर्ण काळ्यासूचीचा वापर केला जाऊ शकतो. स्वयंपूर्ण वापरकर्त्याने काय टाइप करणे सुरू केले आणि निवडणूक प्रक्रियेच्या अखंडतेवर अन्यायकारक परिणाम होऊ शकतो यावर आधारित संभाव्य शोध संज्ञा सुचवते. अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याप्रमाणेच मानवी हक्क कायद्यात विचारस्वातंत्र्याचा अधिकारही सर्वोच्च आहे. निवडणूक प्रक्रियेदरम्यान वर्तणुकीशी संबंधित मनोविज्ञान संभाव्यतः लोकशाहीला कमकुवत करू शकते, त्यासाठी कोण पैसे देत आहे किंवा तुम्ही कोणत्या पद्धतीने मतदान केले आहे याची पर्वा न करता.

राष्ट्रीय सुरक्षेचे रक्षण करणे

आतापर्यंत, सामाजिक संदर्भात शोध इंजिनांनी कसे वागावे हे स्पष्टपणे परिभाषित करण्यात जागतिक नियामक प्रयत्न अयशस्वी झाले आहेत. वेगाने विकसित होणारे तंत्रज्ञान क्षेत्र, जटिल समस्या, अपुरे उद्योग कौशल्य, कमी बजेट, कमी संसाधने, पुरातन कायदे, लांबलचक प्रक्रिया आणि कायदे आणण्यासाठी पक्षपाती दृष्टीकोन नियामक एजन्सींना अविश्वास कायद्याची प्रभावीपणे अंमलबजावणी करण्यापासून प्रतिबंधित करते. याशिवाय, प्रतिस्पर्ध्यांचा डेटा पद्धतशीरपणे नाकारण्यासाठी “डिफॉल्ट एक्सक्लुझिव्हिटी” द्वारे शोध वर्चस्व राखण्यासाठी मक्तेदारी तंत्रज्ञान कंपन्यांद्वारे मोठ्या रकमेचा भरणा केला जातो. वापरकर्त्यांसाठी वैयक्तिकृत शोध रँकिंगसह, सानुकूलित रँकिंगचा वापर निवडणुकीच्या अगोदरच्या आठवड्यात मतदारांना विषमतेने प्रभावित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. रेग्युलेटर्सच्या स्क्रीनवर निःपक्षपाती दिसणारी क्रमवारी निवडक व्यक्तींच्या स्क्रीनवर पक्षपाती असू शकते – नियामकांना हेराफेरी शोधणे कठीण बनवते, वैयक्तिक विचार धोक्यात घालतात, कारण पेपर ट्रेल नाही.

प्रवचनावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी प्रचंड शक्ती एकाग्रतेमुळे राष्ट्रीय सुरक्षेला धोका निर्माण होतो. राज्ये फायद्यासाठी असलेल्या संस्थेला परवानगीयोग्य भाषण, जाहिरात, सामायिकरण किंवा माहितीच्या निवडींमध्ये फेरफार करण्यासाठी मध्यस्थ बनण्याची परवानगी देऊ शकत नाहीत. लोकांना हे माहित असले पाहिजे की शोध इंजिन हे माहितीचे वस्तुनिष्ठ स्रोत नाहीत. आपल्या घटनात्मक तत्त्वांनुसार मजबूत कायदे आणि कायदे तयार करण्याची हीच वेळ आहे. भारताने आता कृती केली पाहिजे आणि युरोपियन युनियन, युनायटेड स्टेट्स, फ्रान्स किंवा जर्मनीच्या उदयोन्मुख सर्वोत्तम पद्धतींचा काळजीपूर्वक अभ्यास केला पाहिजे. सार्वजनिक हितासाठी जागतिक नियमांपासून शिकण्यात आणि स्वीकारण्यात कोणतीही हानी नाही.

वेगाने विकसित होणारे तंत्रज्ञान क्षेत्र, जटिल समस्या, अपुरे उद्योग कौशल्य, कमी बजेट, कमी संसाधने, पुरातन कायदे, लांबलचक प्रक्रिया आणि कायदे आणण्यासाठी पक्षपाती दृष्टीकोन नियामक एजन्सींना अविश्वास कायद्याची प्रभावीपणे अंमलबजावणी करण्यापासून प्रतिबंधित करते.

कल्पना, नावीन्य, स्पर्धा, मुक्त अभिव्यक्ती, स्पर्धा आणि बाजारपेठेतील वाजवी संधी, ग्राहक, अर्थव्यवस्था आणि लोकशाही यांना हानी पोहोचवण्यासाठी डिजिटल जाहिरात तंत्रज्ञानातील बाजारपेठेतील आघाडीच्या कंपन्यांच्या वर्चस्वाचा गैरवापर रोखण्याची ही वेळ आहे. Google विरुद्ध जानेवारी 2023 यूएस न्याय विभागाचा खटला हुकूमशाही मध्यस्थ असण्याबद्दल गंभीर प्रश्न उपस्थित करतो. विशेष म्हणजे, गुगलचे होम स्टेट, कॅलिफोर्नियासह आठ राज्ये न्याय विभागाशी खटल्यात सामील झाली.

अनुभूतीचा पुन्हा दावा

उच्च जोखीम कमी करण्यासाठी, शोध इंजिने त्यांच्या जबाबदाऱ्या पूर्ण करतात याची खात्री करण्यासाठी आणि लाखो असुरक्षित नागरिक आणि व्यवसायांच्या डेटाची सत्यता, गोपनीयता आणि सुरक्षिततेचे संरक्षण करण्यासाठी भारताने त्वरीत कार्य केले पाहिजे. भारताने जनरल डेटा प्रोटेक्शन रेग्युलेशन (GDPR), डिजिटल सर्व्हिसेस ऍक्ट (DSA), डिजिटल मार्केट्स ऍक्ट (DMA) आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता कायदा यांसारखे डिजिटल संवैधानिक नियमपुस्तक विकसित करणे आवश्यक आहे, ज्यामध्ये जागतिक स्तरावर 10 टक्के दंड समाविष्ट आहे. उलाढाल, पालन न झाल्यास.

भारत 2047 पर्यंत जागतिक स्तरावर स्पर्धात्मक US$40 ट्रिलियन अर्थव्यवस्था बनण्याची आकांक्षा बाळगत असताना, राष्ट्राने एक “स्वदेशी” शोध इंजिन विकसित केले पाहिजे जे सर्वांसाठी न्याय्य प्रवचन आणि नवकल्पना वाढीस प्रोत्साहन देते. डेटा-चालित जगात भरभराट होण्यासाठी जगातील सर्वात मोठ्या लोकशाहीला निःपक्षपाती ऑनलाइन शोध परिणामांची आवश्यकता आहे. मोठ्या टेक दिग्गजांना प्रतिस्पर्ध्यांना अयोग्यरित्या वगळण्यासाठी त्यांच्या मजबूत बाजार स्थितीचा गैरवापर करण्याची परवानगी दिली जाऊ शकत नाही. ग्राहकांना पुरेशा, पारदर्शक आणि सोप्या निवडींवर मर्यादा घालणे हा विश्वासाचा गंभीर भंग आहे.

उच्च जोखीम कमी करण्यासाठी, शोध इंजिने त्यांच्या जबाबदाऱ्या पूर्ण करतात याची खात्री करण्यासाठी आणि लाखो असुरक्षित नागरिक आणि व्यवसायांच्या डेटाची सत्यता, गोपनीयता आणि सुरक्षिततेचे संरक्षण करण्यासाठी भारताने त्वरीत कार्य केले पाहिजे.

तंत्रज्ञानाचा अवलंब करण्याचा वेग सध्याच्या नियम आणि कायद्यांपेक्षा वेगवान असल्याने, सुरक्षित, नैतिक, जबाबदार आणि विश्वासार्ह तंत्रज्ञान सेवा सुलभ करण्यासाठी आम्हाला एक मजबूत, चपळ नियामक फ्रेमवर्क आवश्यक आहे. लोकांच्या हिताचे रक्षण करण्यासाठी, भारतीय कायद्यांनी उच्च-जोखीम असलेल्या कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या (AI) प्रगतीसह गती राखली पाहिजे. पारंपारिक गुणवत्ता आश्वासनाने EU AI कायद्यासारख्या उदयोन्मुख नियमांना मार्ग देणे आवश्यक आहे जे AI मधील उत्कृष्टतेला प्रोत्साहन देते जे सुरक्षित, मानव-केंद्रित आहे आणि मूलभूत अधिकारांवरील विद्यमान कायद्यांचा आदर करतात. कायदेशीर निश्चितता, प्रभावी प्रशासन आणि अंमलबजावणी करणार्‍यांना जागतिक स्तरावर स्पर्धा करण्यासाठी राष्ट्राने गंभीर संगणन आणि नवकल्पनांमध्ये गुंतवणुकीला चालना दिली पाहिजे. लोक, समाज आणि जगासाठी कार्य करणारे नैतिक तंत्रज्ञान चालवणे.

भारताचा सर्वोच्च न्यायालयाचा अविश्वास आदेश हा एक ऐतिहासिक निर्णय आहे, परंतु तपासाची व्याप्ती अधिक विस्तृत केली जाऊ शकते. हे घडण्यासाठी, माहितीच्या द्वारपालांपासून नागरिकांचे संरक्षण करण्यासाठी संपूर्ण ग्लोबल इनोव्हेशन इकोसिस्टमने हातमिळवणी केली पाहिजे. राज्ये, नागरी समाज आणि नागरिकांना अधिक चांगल्यासाठी तंत्रज्ञान संभाषणांवर नियंत्रण मिळवावे लागेल. शोध परिणामांचा मागोवा घेणारी तटस्थ देखरेख प्रणाली सेट केल्याने जोखीम कमी होऊ शकतात. योग्य माहिती जनतेपर्यंत पोहोचवण्यात अयशस्वी झाल्यास मानवी दृष्टीकोन आणि प्रगतीच्या संधी गमावल्या जातील. आपल्या बुद्धिमत्तेच्या शोधाची पुन्हा कल्पना करूया.