युद्धखोरीला नकार: शांतता स्वीकारून भारताचा पाकिस्तानला शह

Image Source: Getty

पहलगाममधील भीषण दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारताने गेल्या आठवड्यात 'ऑपरेशन सिंदूर' सुरू केले, जे शनिवारी शस्त्रसंधीने संपले. मात्र, पाकिस्तानने आपला खोडसाळपणा थांबवला नाही आणि शनिवारी संध्याकाळीही काही ठिकाणी हल्ले केले, ज्याला भारताने योग्य उत्तर दिले. एकूणच पाहता, भारताच्या तीन दिवसांच्या या लष्करी मोहिमेने आपले उद्दिष्ट साध्य करण्यात यश मिळवले. याआधीही भारताने पाकिस्तानला अशक्त करण्यासाठी नागरी पातळीवर अनेक उपाय केले होते. या प्रयत्नांनी निर्माण झालेल्या दबावामुळे पाकिस्तानला जागतिक शक्तींना विनवण्या कराव्या लागल्या आणि अमेरिकेसह काही आखाती देशांच्या हस्तक्षेपामुळे शनिवारी शस्त्रसंधीकडे वाटचाल झाली.

पहलगाम हल्ल्यामागे कुणाचे हात?

ऑपरेशन सिंदूरद्वारे भारताने पाकिस्तानचे जिहादी जनरल असीम मुनीर यांचे कटकारस्थान उधळून लावले. पहलगामवरील दहशतवादी हल्ला हा पूर्णतः असीम मुनीरचाच डाव होता, असे मानण्याचे ठोस कारण आहे. हल्ल्याच्या काही दिवसांपूर्वीच त्याने एक द्वेषपूर्ण भाषण केले होते. त्यात हिंदू-मुस्लीम फूट, दोन राष्ट्रांचा सिद्धांत आणि काश्मीर हे पाकिस्तानच्या "गळ्याची नस" आहे, असे सांगितले होते. काश्मीर खोऱ्यातील वाढती शांतता आणि सामान्य जीवनाशी त्याचा होत चाललेला संबंध मुनीर आणि पाक लष्कराला सहन होत नव्हता.

ऑपरेशन सिंदूर अंतर्गत भारताने पाकिस्तानातील नऊ दहशतवादी तळं उद्ध्वस्त केली आणि सर्व शंकांना पूर्णविराम दिला.

उरी आणि पुलवामा हल्ल्यांनंतर मोदी सरकारने जसे उत्तर दिले होते, त्यावरून हे निश्चित होते की पहलगामच्या हल्ल्याची किंमत पाकिस्तानला मोजावी लागणार. प्रत्यक्षात पाकिस्तानच साशंक होता, की भारत कधी आणि कशा प्रकारे प्रत्युत्तर देईल. ऑपरेशन सिंदूर अंतर्गत भारताने पाकिस्तानातील नऊ दहशतवादी तळं उद्ध्वस्त करून सर्व शंका दूर केल्या. या कारवाईत दहशतवाद्यांबरोबरच त्यांची संपूर्ण यंत्रणाच नष्ट झाली, ज्याचा जबरदस्त धक्का पाकिस्तानला बसला. ही कारवाई पाक लष्कराला अजून हादरवणारी ठरेल, असीम मुनीरची पकड कमकुवत होईल आणि त्याचे सेवा वाढवण्याचे स्वप्नही उध्वस्त होऊ शकते.

भारताची संतुलित पण ठाम भूमिका

निर्दोष नागरिकांवर झालेल्या भयानक दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारताने आपली रणनीती बदलली. पाकिस्तानातील नागरी सरकार कमकुवत आहे, हे सर्वश्रुत आहे. तसेच खरे नियंत्रण लष्कराकडेच आहे, हेही उघड आहे. हे लक्षात घेऊन भारताने पाकिस्तानविषयी आपली संपूर्ण भूमिका पुन्हा आखली. सिंधू नदी पाणी करार थांबवणे, व्हिसा बंदी, व्यापार रोखणे आणि बंदर वापरावर निर्बंध ही सर्व पावले उचलण्यात आली. यातून भारताने स्पष्ट केले की पाकिस्तानला त्याच भाषेत उत्तर दिले जाईल. यानंतर अचूक लष्करी कारवायांद्वारे काम पूर्ण झाले. दहशतवादी तळं आणि त्यांची रचना प्रथम नष्ट करण्यात आली. प्रत्युत्तरादाखल भारतीय सैन्याने पाकिस्तानचे ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ले निष्फळ केलेच, शिवाय पाक लष्कराच्या तळांवर इतके नुकसान केले की त्यांना स्वतःचा सन्मान टिकवणेही कठीण झाले.

पाकिस्तानमधील नागरी सरकार किती कमकुवत आहे आणि खरे नियंत्रण लष्कराकडेच आहे, हे सर्वांना माहीत आहे.

या साऱ्या घडामोडींमध्ये भारतीय हल्ले पाक लष्करी मुख्यालय व हवाई तळांजवळ झाले, यामुळे हे सिद्ध झाले की भारत पाकिस्तानच्या अंतर्गत भागात अचूक हल्ला करू शकतो. भारताच्या या प्रत्युत्तरातून हे स्पष्ट झाले की भारतावर हल्ला करण्याचा कुठलाही प्रयत्न मोडून काढण्यासाठी भारत कोणतीही जोखीम पत्करण्यास मागे-पुढे पाहणार नाही. यापूर्वी भारताने अनेकदा संयम बाळगला होता, कारण भारत हे जबाबदार राष्ट्र आहे आणि वादांपासून दूर राहावे, हा दृष्टिकोन होता. पण मोदी सरकारच्या नेतृत्वाखाली ही भूमिका पूर्णपणे बदलली आहे.

शस्त्रसंधी का आवश्यक होती?

भारताने नेहमीच सांगितले आहे की तो युद्ध टाळू इच्छितो. आणि ज्या वेळेस प्रत्युत्तर दिले, तेव्हाही केवळ दहशतवाद्यांच्या तळांवरच हल्ले केले. सुरुवातीला पाक लष्करी तळांवर हल्ला केला गेला नव्हता. पण पाकिस्तानच्या सातत्याने चालू असलेल्या उकसवणुकीमुळे भारताला आपली भूमिका बदलावी लागली. तरीही भारताने कमालीचा संयम दाखवला. उलट पाकिस्तानने मात्र नामर्दपणे सांबा ते जम्मूपर्यंत सामान्य नागरिक आणि त्यांच्या मालमत्तांवर निशाणा साधला. भारताच्या एकूण दबावामुळे शेवटी पाकिस्तानला मोठ्या शक्तींना विनवण्या करून शस्त्रसंधीची मागणी करावी लागली.

या कारवाईत भारताने आपले उद्दिष्ट साध्य केले – पाकिस्तानचे मोठे नुकसान केले आणि भविष्यातील दहशतवादी हल्ला म्हणजे सरळ युद्ध समजले जाईल, हे स्पष्ट केले.

भारताने या संघर्षात विजय मिळवला असला, तरी देशातील काही लोकांनी शस्त्रसंधीवर नाराजी व्यक्त केली, कारण त्यांच्या मते पाकिस्तानला यावेळी सोडू नये अशी इच्छा होती. अशी नाराजी वरकरणी समजण्यासारखी असली, तरी जेव्हा आपण मोठा विचार करतो, तेव्हा कळते की असे निर्णय सर्व बाजूंचा विचार करूनच घेतले जातात. भारताने या ऑपरेशनद्वारे आपल्या ध्येयांपर्यंत पोहोचले – पाकिस्तानचे मोठे नुकसान केले आणि भविष्यातील कोणत्याही दहशतवादी कारवाईला युद्ध मानले जाईल, हा ठाम संदेश दिला. या संघर्षाला पुढे नेणे भारताच्या हिताचे नव्हते. भारताची आंतरराष्ट्रीय प्रतिमा आणि जागतिक व्यासपीठावरील मान्यता ही प्रामुख्याने त्याच्या वाढत्या आर्थिक शक्तीमुळे आहे. या बळावर भारताने पाकिस्तानला जागतिक पातळीवर दुय्यम स्थानावर ढकलले आहे. पाकिस्तानची इच्छा भारताला संघर्षात ओढण्याची आहे, जेणेकरून दोघांनाही समकक्ष मानले जाईल. पण आजचा भारत यापेक्षा मोठी उद्दिष्टे ठेवून आहे जसे की आर्थिक प्रगती आणि आत्मनिर्भरता. सततचा सैनिकी संघर्ष या महत्त्वाकांक्षांपासून फक्त लक्ष विचलितच करील.

अमेरिका-चीन संबंधांचा प्रभाव

भारत-पाकिस्तान संघर्षाकडे पाहताना अमेरिका आणि चीन यांच्यातील शक्तिसंतुलनाचाही विचार करायला हवा. अमेरिका शस्त्रसंधी घडवून आणण्यासाठी जे प्रयत्न करत होती, ते या पार्श्वभूमीवर समजावं लागतं की अमेरिका भारताला इंडो-पॅसिफिक भागात एक महत्त्वाचा धोरणात्मक भागीदार मानते, तसेच एक महत्त्वाचा व्यापारी भागीदारही समजते. म्हणूनच अमेरिका भारताने पाकिस्तानवर वेळ, संसाधन आणि शक्ती वाया घालवू नये, असेच पाहते. दुसरीकडे, चीन पाकिस्तानला पाठिंबा देताना दिसला. पाकिस्तानने केवळ चिनी बनावटीची शस्त्रे वापरली नाहीत, तर चीनने खुले समर्थनही निवेदनांद्वारे दिले.

जे लोक या संघर्षाची तुलना 1971च्या युद्धाशी किंवा रशिया व इस्रायलच्या प्रतिक्रियांशी करत आहेत, त्यांनी हे समजून घ्यायला हवे की आजचा दक्षिण आशियाई संदर्भ खूप वेगळा आहे.

हा लेख मूळतः NDTV मध्ये प्रकाशित झाला आहे.

• International Affairs
• India
• Neighbourhood
• Pakistan
• asim munir
• ceasefire agreement
• cross-border strikes
• India
• india pakistan conflict
• Indian military response
• International Affairs
• Kashmir terrorism
• Modi government strategy
• Operation Sindoor
• Pahalgam attack
• Pakistan
• Pakistan army

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.

PREV NEXT