अमेरिकेच्या मदतीतील कपातीनंतर माता आणि बाल आरोग्याचे भवितव्य

Image Source: Getty

हा जागतिक आरोग्य दिन 2025: निरोगी सुरुवात, आशावादी भविष्य या लेख मालिकेचा एक भाग आहे.

महिला आणि मुलांना त्यांच्या आरोग्याच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी जागतिक एकता आणि वचनबद्धतेची आवश्यकता आहे. जानेवारी 2025 मध्ये जागतिक आरोग्य क्षेत्रात अभूतपूर्व धक्क्यांच्या लाटांची मालिका सुरू झाली. अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी अमेरिकेला जागतिक आरोग्य संघटनेतून औपचारिकपणे माघार घेण्याचे कार्यकारी आदेश जारी केले, युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एड (USAID) ने HIV/एड्सचा एक अग्रगण्य उपक्रम थांबवला आणि ग्लोबल गॅग नियम पुनर्संचयित केला. WHO कडून एक वर्षाचा संक्रमण कालावधी आणि संसदेची मंजुरी आवश्यक असूनही जागतिक आरोग्य क्रियाकलापांना मर्यादित करणाऱ्या कृती आधीच सुरू झाल्या आहेत, तर USAID च्या विलगीकरणामुळे अमेरिकेच्या संविधानाचे उल्लंघन झाले असण्याची शक्यता आहे. या कृतींचा जागतिक आरोग्यावर खोल आर्थिक आणि तांत्रिक परिणाम झाल्यामुळे, या कृतींनी एकत्रितपणे महिला आणि मुलांची आरोग्य सुरक्षा एका गंभीर वळणावर आणली आहे.

जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अंदाजानुसार दरवर्षी 300,000 स्त्रिया गर्भधारणेमुळे किंवा प्रसूतीमुळे आपला जीव गमावतात, 20 लाखांहून अधिक बाळं मृतावस्थेत जन्माला येतात आणि तेवढीच बाळं आयुष्याच्या पहिल्या महिन्यात मरतात. प्रसवोत्तर रक्तस्त्राव हे मातेच्या मृत्यूचे सर्वात सामान्य कारण आहे, त्यानंतर अप्रत्यक्ष प्रसूती मृत्यू (गर्भधारणेमुळे वाढलेल्या अंतर्निहित वैद्यकीय परिस्थितीमुळे होणारे मृत्यू) आणि उच्च रक्तदाब. प्रसूतीनंतरच्या रक्तस्त्रावामुळे होणारे मातामृत्यू टाळता येण्याजोगे आहेत आणि उच्च उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये ते जवळजवळ पूर्णपणे नष्ट झाले आहेत. भौगोलिकदृष्ट्या, उप-सहारा आफ्रिका, पश्चिम आशिया, उत्तर आफ्रिका, लॅटिन अमेरिका आणि कॅरिबियनमध्ये मातामृत्यूंचे प्रमाण सर्वाधिक आहे.

WHO कडून एक वर्षाचा संक्रमण कालावधी आणि संसदेची मंजुरी आवश्यक असूनही जागतिक आरोग्य क्रियाकलापांना मर्यादित करणाऱ्या कृती आधीच सुरू झाल्या आहेत, तर USAID च्या विलगीकरणामुळे अमेरिकेच्या संविधानाचे उल्लंघन झाले असण्याची शक्यता आहे.

जागतिक आरोग्य संघटनेच्या ताज्या अहवालात असे दिसून आले आहे की 2000 ते 2015 दरम्यान जागतिक मातृमृत्यू दर (MMR) कमी करण्यात लक्षणीय प्रगती झाली असली तरी, जिथे वर्ष 2000 मध्ये प्रति 100,000 जिवंत जन्मांमागे 339 मातामृत्यू आणि 2015 मध्ये प्रति 100,000 जिवंत जन्मांमागे 227 मातामृत्यू होते, 2016 पासून मातृमृत्यू दर स्थिर आहे आणि 2020 मध्ये 223 असल्याचे आढळून आले. 2030 पर्यंत मातृमृत्यू दर प्रति 100,000 जिवंत जन्मांमागे 70 पर्यंत कमी करण्याचे शाश्वत विकास लक्ष्य (SDG- 3.1) सध्याच्या स्थितीत मिळण्याची शक्यता नाही आणि आरोग्य प्रणाली बळकट करण्यासाठी निधीची तफावत पुरेशी हाताळली गेली नाही तर आणखी बिघडण्याची शक्यता आहे.

USAID चे विघटन

वेळ यापेक्षा वाईट असू शकत नाही. जागतिक आरोग्य परिदृश्य भूकंपाच्या बदलांमधून जात आहे. युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एड, शीतयुद्धाचा वारसा आणि सॉफ्ट पॉवरचे एक जबरदस्त साधन ज्याने जगभरात महत्त्वपूर्ण मानवतावादी सहाय्य प्रदान केले आहे, ते नव्याने स्थापन झालेल्या अमेरिकन सरकारने नष्ट केले आहे. HIV/एड्स, क्षयरोग, मलेरिया, मानवतावादी मदत आणि लसींसाठी आरोग्य उपक्रमांमध्ये पसरलेल्या अमेरिकन परदेशी मदतीद्वारे दरवर्षी जागतिक स्तरावर अंदाजे 3,296,991 जीव वाचवले जातात. ट्रम्प प्रशासनाने एजन्सीच्या कामकाजाचा आढावा घेतल्यानंतर आतापर्यंत युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एडचे 80 टक्क्यांहून अधिक प्रकल्प रद्द करण्यात आले आहेत. अमेरिकेचे परराष्ट्रमंत्री मार्को रुबिओ यांच्या म्हणण्यानुसार यापैकी अनेक कार्यक्रम अमेरिकेच्या मुख्य राष्ट्रीय हितसंबंधांशी सुसंगत होते. युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एडने माता आणि बालरोगतज्ञांच्या आरोग्यासाठी (आर्थिक वर्ष 2024 साठी) दिलेल्या 83 टक्के निधीमध्ये कपात केली आहे, ज्यामुळे ते सर्वात गंभीरपणे प्रभावित क्षेत्रांपैकी एक बनले आहे.

जागतिक एड्स 

विशिष्ट कार्यक्रमांमधून निधीचे व्यवस्थापन करणाऱ्या युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एडच्या करारांनाही स्थगिती देण्यात आली आहे. अमेरिकेचा जागतिक एड्स कार्यक्रम प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफ (PEPFAR) हा कोणत्याही एका देशाने एड्ससाठी केलेला सर्वात मोठा संकल्प आहे. 2003 मध्ये तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज डब्ल्यू बुश यांच्या नेतृत्वाखाली सादर करण्यात आलेल्या कार्यक्रम प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफने एड्सवर उपचार करून आणि लाखो लोकांना संसर्ग होण्यापासून रोखून 2 कोटी 60 लाखांहून अधिक लोकांचे प्राण वाचवले आहेत आणि हे  'HIV/एड्स विरुद्ध जागतिक प्रगतीचा आधारस्तंभ' मानला जातो. HIV/एड्सवरील संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या कार्यक्रमाचा (युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एड) अंदाज आहे की प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफ च्या निधीच्या हानीमुळे HIV शी संबंधित मृत्यूंमध्ये 10 पट वाढ होईल, जे वर्ष 2035 पर्यंत अंदाजे 6.3 दशलक्ष होण्याची शक्यता आहे.

कार्यक्रम प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफ (PEPFAR) ने माता आणि बाल आरोग्यसेवेच्या इतर मार्गांमध्येही सुधारणा केली आहे, म्हणजे गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाची तपासणी करणे, कारण HIV संक्रमित महिलांना गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्याची शक्यता जास्त असते आणि बालपणातील नियमित लसीकरण पद्धतशीरपणे होते हे सुनिश्चित करणे.

कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये (LMIC) माता आणि बालरोगतज्ञांच्या आरोग्याकडे लक्ष देणे हे HIV चे कायमचे आव्हान आहे. प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफने गर्भवती महिलांना HIV उपचार मिळविण्यात आणि HIV चे संक्रमण रोखण्यासाठी मदत केली आहे. HIV चे अनुलंब संक्रमण किंवा आईकडून मुलामध्ये संक्रमण हे गर्भधारणेदरम्यान, प्रसूतीदरम्यान किंवा स्तनपानादरम्यान होते. अँटीरेट्रोव्हायरल उपचार (ART) गर्भामध्ये HIV संक्रमणाचा धोका 1 टक्क्यांपेक्षा कमी करतो आणि अशा प्रकारे अत्यंत प्रभावी आहे. प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफचा विस्तार मुलांसाठीच्या उपचारांमध्येही होतो; जगभरात अंदाजे 1.37 दशलक्ष मुले HIV सह जगत आहेत. 2023 मध्ये 0 ते 14 वयोगटातील मुलांमध्ये जागतिक स्तरावर 100,000 हून अधिक नवीन HIV संसर्ग झाल्याचे नोंदवले गेले. प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफ कार्यक्रमांचा विस्तार दोन महिने, नऊ महिने आणि 18 महिने वयाच्या अर्भकांमध्ये नियमित HIV चाचणीपर्यंत होतो. HIV/एड्समुळे प्रभावित झालेली अनाथ आणि असुरक्षित मुले (उदाहरणार्थ HIV ने ग्रस्त असलेली किशोरवयीन मुले ज्यांनी एड्समुळे एक किंवा दोन्ही पालक गमावले आहेत) समुपदेशन, शिक्षण, HIV चाचणी आणि उपचार प्राप्त करतात. प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफने माता आणि बाल आरोग्यसेवेच्या इतर मार्गांमध्येही सुधारणा केली आहे, म्हणजे गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाची तपासणी करणे, कारण HIV संक्रमित महिलांना गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्याची शक्यता जास्त असते आणि बालपणातील नियमित लसीकरण पद्धतशीरपणे होते हे सुनिश्चित करणे. 

प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफचे काही कार्यक्रम यूएस सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल अँड प्रिव्हेंशन (CDC) द्वारे चालवले जातात जे अजूनही कार्यरत आहेत. तरीसुद्धा, युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एड ही प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफची प्राथमिक अंमलबजावणी संस्था आहे आणि उप-सहारा आफ्रिकेसह प्रदेश HIV संबंधित कलंक दूर करण्यासाठी HIV चाचणी, ART आणि सामाजिक सेवा प्रदान करण्याच्या त्यांच्या क्षमतेवर परिणाम करतील. भारतात, ART आणि HIV चाचण्या प्रामुख्याने देशांतर्गत निधीतून घेतल्या जातात आणि भारताच्या HIV/एड्स अर्थसंकल्पाच्या केवळ 5.6 टक्के निधीसाठी चा वाटा आहे. एचआयव्ही-काळजी सेवांसाठी नाविन्यपूर्ण दृष्टीकोन लागू करणारे भारतातील प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफ कार्यक्रम ईशान्येकडील राज्यांवर परिणाम करतील, तर वैद्यकीय चाचण्या आणि पाळत ठेवण्यासह तांत्रिक क्रियाकलापांवरही परिणाम होण्याची शक्यता आहे.

प्रजननक्षम आरोग्य हक्कांमध्ये अडथळा आणणे

अखेरीस, ग्लोबल गॅग रूल (GGR) ची पुनर्स्थापना एक धोरण जे अमेरिका जागतिक आरोग्य निधी प्राप्त करणाऱ्या संस्थांना वकिली आणि समुपदेशनाच्या प्रयत्नांसह गर्भपात सेवा प्रदान करण्यास प्रतिबंधित करते आणि महिलांच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम करते. या धोरणानुसार, जागतिक आरोग्य निधी प्राप्त करणाऱ्या कोणत्याही परदेशी स्वयंसेवी संस्थेने या धोरणाचे पालन करणे आवश्यक आहे की, ते बिगर-अमेरिकी निधीसह कोणत्याही निधी स्त्रोताकडून 'कुटुंब नियोजनाची पद्धत म्हणून गर्भपात करणार नाहीत किंवा सक्रियपणे प्रोत्साहन देणार नाहीत'. हे धोरण अनपेक्षित गर्भधारणा, मातामृत्यू आणि लैंगिक संक्रमित रोग (STD) यांना संबोधित करणाऱ्या आरोग्य कार्यक्रमांमधील आव्हाने आणखी बिघडवेल, ज्यामुळे महिलांना लैंगिक आणि पुनरुत्पादक आरोग्य अधिकार (SRHR) मिळण्याच्या अधिकारात गंभीर अडथळा निर्माण होईल. धोरणाचे पालन करण्यात अयशस्वी झाल्यास निधीत कपात होते ज्यामुळे मातेचे आरोग्य, गर्भनिरोधक तरतूद, HIV/एड्स उपचार आणि गर्भपातानंतरची काळजी यासारख्या अत्यावश्यक आरोग्य सेवांच्या वितरणात अडथळा निर्माण होतो. जेव्हा कायदेशीर आणि सुरक्षित गर्भपात सेवा मिळणे कठीण असते, तेव्हा महिला इतर पर्यायांकडे वळू शकतात जे धोकादायक असू शकतात आणि त्यांचे जीवन धोक्यात आणू शकतात. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अहवालात असे दिसून आले आहे की असुरक्षित गर्भपातामुळे जागतिक स्तरावर मातांच्या मृत्यूंपैकी 13 टक्के मृत्यू होतात. ग्लोबल गॅग रूलमुळे या वर्तणुकीच्या पद्धतींमध्ये वाढ होऊन महिलांचे जीवन गंभीररीत्या धोक्यात येण्याची आणि पुनरुत्पादक आरोग्य अधिकारांची (SRHR) अधोगती होण्याची शक्यता आहे. अध्यक्ष ट्रम्प यांच्या पहिल्या कार्यकाळात, ग्लोबल गॅग रूलने महत्त्वपूर्ण पुनरुत्पादक अधिकारांवर विनाशकारी परिणाम केला; गर्भधारणेशी संबंधित मृत्यूच्या घटना वाढल्या, गर्भनिरोधकांचा वापर कमी झाला आणि पुनरुत्पादक जबरदस्ती दिसून आली आणि उपेक्षित समुदायातील महिलांवर असमान परिणाम झाला.

जेव्हा कायदेशीर आणि सुरक्षित गर्भपात सेवा मिळणे कठीण असते, तेव्हा महिला इतर पर्यायांकडे वळू शकतात जे धोकादायक असू शकतात आणि त्यांचे जीवन धोक्यात आणू शकतात.

जागतिक आरोग्यावर पुनर्विचार

अमेरिकेच्या जागतिक आरोग्य मदतीच्या अनुपस्थितीमुळे कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये परिस्थिती आणखीच बिकट होत जाईल, परंतु जागतिक आरोग्य समुदायाला दुर्लक्षित समस्यांची दखल घेण्याची आणि माता आणि बाल आरोग्यासाठी कृती करण्यायोग्य धोरणे आखण्याची ही एक संधी म्हणून काम करू शकते. दक्षिण आफ्रिकेने या बदलांना निर्णयप्रक्रियेत स्वयंपूर्णता आणि स्वायत्ततेची संधी म्हणून घोषित केले आहे, तर इतर बहुसंख्य आफ्रिकन देश शांत राहिले आहेत. विशिष्ट आरोग्य समस्यांच्या धोरणात्मक प्राधान्याचा अभाव, लक्षणीय देखरेखीचा अभाव, प्रकल्पांचा मागोवा किंवा प्रगतीचा अभाव आणि स्थानिकीकरणासाठी लक्षणीय गुंतवणूक असूनही मध्यस्थांचे वर्चस्व अशी वैशिष्ट्ये असलेल्या युनायटेड स्टेट्स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल एडच्या लेखापरीक्षणासह सध्याच्या मदत नमुन्यांच्या कार्यक्षमतेवर विस्तृत चर्चा झाली आहे. त्याऐवजी, लोकसंख्येच्या विशिष्ट गरजा पूर्ण करत आहेत हे सुनिश्चित करण्यासाठी आणि दीर्घकाळासाठी माता आणि बालरोगतज्ञांची आरोग्यसेवा बळकट करण्यासाठी विद्यमान मदतीचे पुनर्मूल्यांकन केले जाऊ शकते. आणखी एक विचार म्हणजे प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफच्या उपक्रमांचे पुनर्मूल्यांकन आणि प्राप्तकर्ता देशांमध्ये HIV कार्यक्रम शाश्वतपणे बळकट करण्यासाठी ते अनुकूल होऊ शकते की नाही. उदाहरणार्थ, प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफने एक नाविन्यपूर्ण वित्तपुरवठा मॉडेल लागू करून व्हिएतनामच्या राष्ट्रीय आरोग्य विम्यात HIV सेवांच्या समावेशास पाठिंबा दिला. यामुळे 2022 मध्ये एचआयव्हीसह जगणाऱ्या 100% लोकांना विमा संरक्षण मिळाले. प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफअंतर्गत इतर कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये मध्ये अशाच मॉडेल्सचा वापर केला जाऊ शकतो. प्रेसिडेन्ट्स इमर्जन्सी प्लॅन फॉर एड्स रिलीफच्या इतर सुधारणांमध्ये दीर्घकाळ कार्यरत असलेल्या प्री-एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिस (PREP) उपचारपद्धतीतील वाढीव गुंतवणुकीचा समावेश आहे, जी अत्यंत प्रभावी मानली जाते आणि व्यावसायिक वापर आणि संशोधन आणि विकासाच्या विविध टप्प्यांवर आहे आणि रोगाच्या प्रवृत्तींचा अंदाज लावण्यासाठी आणि मॉडेलिंग करण्यासाठी डिजिटल आरोग्य तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो.

लोकसंख्येच्या विशिष्ट गरजा पूर्ण करत आहेत हे सुनिश्चित करण्यासाठी आणि दीर्घकाळासाठी माता आणि बालरोगतज्ञांची आरोग्यसेवा बळकट करण्यासाठी विद्यमान मदतीचे पुनर्मूल्यांकन केले जाऊ शकते.

शेवटी, मदत कपातीमुळे राष्ट्रीय सरकारांना आरोग्यसेवेमध्ये स्वावलंबनाच्या मार्गावर जाण्यासाठी चालना मिळते. उदाहरणार्थ, पुनरुत्पादक आरोग्य अधिकार सुधारण्यासाठी गेल्या काही दशकांत प्रगती केलेली इथिओपिया ही मोठ्या प्रमाणात अमेरिकेच्या मदतीवर अवलंबून आहे. दोन प्रमुख स्वयंसेवी संस्था ट्रम्प 1.0 दरम्यान GGR चे पालन करण्यात अयशस्वी ठरल्या, गर्भनिरोधक वापरामध्ये घट, वाढीव जन्म आणि गर्भपातानंतरच्या काळजी सेवांमध्ये घट झाल्यामुळे पुनरुत्पादक आरोग्य सेवांवर गंभीर परिणाम झाला. तथापि, इथिओपियन सरकारने पुनरुत्पादक अधिकारांना पाठिंबा देत आपल्या सार्वजनिक आरोग्य सुविधांमध्ये सुरक्षित गर्भपात सेवा प्रदान करणे सुरू ठेवले.

निष्कर्ष

आपण बहुधा 'जागतिक आरोग्याच्या सुवर्णयुगाच्या समाप्ती' वर पोहोचलो आहोत. माता आणि बालरोगतज्ञांचे आरोग्य हा सार्वजनिक आरोग्य सुरक्षेचा पाया आहे आणि प्रत्येक गर्भधारणा, प्रसूतीनंतरचा कालावधी आणि जन्म निरोगी आहे हे सुनिश्चित करण्यासाठी एकत्रित प्रयत्नांची आवश्यकता आहे. अचानक निधीत कपात करण्याविषयीचे निषेध न्याय्य असले तरी, हा टप्पा अनुपस्थितीमुळे कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांसाठी विकासासाठी उत्प्रेरक म्हणून मदतीची कल्पना करण्याची संधी म्हणून काम करतो ज्यामुळे त्यांना स्वयंपूर्णतेच्या मार्गावर नेले जाते. तथापि, सॉफ्ट पॉवरचा एक प्रकार म्हणून जागतिक आरोग्याचा लाभ घेण्यास अमेरिकेची सध्याची अनिच्छा क्षणिक असू शकते. माता आणि बालरोगतज्ञांच्या आरोग्यामध्ये जागतिक आरोग्य उपक्रमांच्या कार्यान्वयनाची संपूर्ण जगाला फायदा होईल अशा शाश्वत पद्धतींमध्ये पुनर्रचना करण्याची क्षमता आहे.

लक्ष्मी रामकृष्णन ह्या ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाऊंडेशनमधील हेल्थ इनिशिएटिव्हचे असोसिएट फेलो आहेत.

• Healthcare
• India
• USA and Canada
• health programs and usaid
• Healthcare
• India
• us global health assistance
• USA and Canada
• usaid for maternal and child health
• usaid fund freeze
• usaid funding cuts
• usaid withdrawal

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.

PREV NEXT