बुलेट्स आणि बिटकॉइन: आर्थिक संघर्ष

भू-राजकारणाच्या सतत विकसित होत असलेल्या क्षेत्रात क्रिप्टोकरन्सीची भूमिका ही गुंतागुंतीची गुंतागुंत असलेली कथा आहे. विशेषत: सध्याच्या जागतिक व्यवस्थेतील प्रवाह आणि गोंधळाची स्थिती लक्षात घेता, ही कथा आशावाद नाही तर अनेकदा चिंता निर्माण करते.रशिया-युक्रेन संघर्षाने क्रिप्टोकरन्सी आणि जागतिक घडामोडी यांच्यातील गुंतागुंतीच्या नातेसंबंधावर लक्ष केंद्रित केले, हे कनेक्शन सरळ नाही. असाच ट्रेंड आता इस्रायल-पॅलेस्टाईन संघर्षातही दिसून येत आहे. इस्रायल-पॅलेस्टिनी संघर्ष चालू असलेल्या आणि तीव्र होत चालल्याने महत्त्वपूर्ण प्रश्न निर्माण होतात: अशा वादग्रस्त कृतींमागील आर्थिक यंत्रणा काय आहे? आणि अशा गुंतागुंतीच्या कोड्यात क्रिप्टोकरन्सी किती खोलवर गुंतलेली आहेत?

रणांगणावर डिजिटल नाणी

युक्रेनमधील युद्धात क्रिप्टोकरन्सी मध्यवर्ती भूमिका बजावत असल्याचे दिसून आले. US$ 212 दशलक्ष पेक्षा जास्त क्रिप्टो देणग्या युक्रेनियन समर्थक प्रयत्नांमध्ये प्रवाहित झाल्या आहेत, ज्यात US $80 दशलक्ष थेट युक्रेनियन सरकारला आहे. क्रिप्टोकरन्सीच्या जलद आणि विकेंद्रित स्वरूपामुळे या निधींनी संरक्षणात्मक उपकरणांपासून वैद्यकीय पुरवठ्यापर्यंत विविध युद्ध-संबंधित गरजा पूर्ण केल्या आहेत.

त्याचप्रमाणे, गाझामधील हमासच्या अलीकडील हल्ल्यांमागील निधी स्रोतांचा उलगडा केल्याने क्रिप्टोकरन्सीची भूमिका चर्चेत आली आहे. हमास, पॅलेस्टिनी इस्लामिक जिहाद आणि हिजबुल्लाह यासह इस्रायल-पॅलेस्टिनी संघर्षात सक्रिय असलेल्या गटांना क्रिप्टोकरन्सीच्या भरीव प्रवाहावर तपासांनी प्रकाश टाकला आहे. या खुलाशांमुळे क्रिप्टोकरन्सी या गटांना त्यांच्या ऑपरेशन्समध्ये कितपत मदत करत आहे याबद्दल प्रश्न उपस्थित केले आहेत.

पॅलेस्टिनी इस्लामिक जिहादला ऑगस्ट 2021 आणि या वर्षाच्या जून दरम्यान क्रिप्टोकरन्सीमध्ये आश्चर्यकारक US $ 93 दशलक्ष मिळाल्याचे एका विस्तृत विश्लेषणाने अनावरण केले. दरम्यान, हमासने ऑगस्ट 2021 ते जून 2023 दरम्यान US$ 41 दशलक्ष क्रिप्टोकरन्सी देणगी मिळवण्यात यश मिळवले.

जानेवारी 2019 मध्ये, हमासने, त्याच्या लष्करी शाखा, अल-कसाम ब्रिगेड्स (AQB) द्वारे निधी उभारणीसाठी क्रिप्टोकरन्सी वापरण्यास सुरुवात केली. त्यांनी त्यांच्या अतिरेकी कारवायांचे समर्थन करण्यासाठी सोशल मीडिया मोहीम सुरू केली. सुरुवातीला, बिटकॉइन देणग्या माफक होत्या, काही महिन्यांत एकूण फक्त काही हजार डॉलर्स. त्यांनी सोशल मीडियावर बिटकॉइन-संबंधित इन्फोग्राफिक्स आणि देणगीचा पत्ता शेअर केला, एका दिवसात सुमारे US$ 900 वेगाने प्राप्त झाले, जरी या निधीचा स्रोत असत्यापित राहिला. काही मोठ्या योगदानांसह बहुतेक देणग्या लहान होत्या. त्यांनी एका आठवड्यापेक्षा कमी कालावधीत US$ 2,500 पेक्षा जास्त किमतीचे बिटकॉइन जमा करून अतिरिक्त बिटकॉइन पत्ता पोस्ट केला.

क्रिप्टो मालमत्तेकडे वाटचाल कदाचित समूहाच्या पर्यायी निधी उभारणीच्या मार्गांच्या शोधामुळे झाली असेल, विशेषत: पारंपारिक बँकिंग आणि मनी रेमिटन्स क्षेत्रांचा वापर लक्ष्यित करणार्‍या मागील दहशतवादविरोधी वित्तपुरवठा उपायांना प्रतिसाद म्हणून. इस्त्रायली संरक्षण दलाच्या हवाई हल्ले आणि आर्थिक संकटानंतर डिसेंबर 2018 मध्ये त्यांच्या टेलिव्हिजन स्टेशनचे प्रसारण जवळजवळ बंद झाल्यानंतर हमासने पोहोचण्यासाठी सोशल मीडियावर जोरदारपणे अवलंबून राहिलो. बिटकॉइन लोकांकडून निधी उभा करून सोशल मीडिया वापरण्याची किफायतशीरता हा एक महत्त्वाचा फायदा होता.

2021 च्या उन्हाळ्यात, इस्रायलशी वाढलेल्या संघर्षादरम्यान, अल-कसाम ब्रिगेड्स ने क्रिप्टो देणग्यांमध्ये लक्षणीय वाढ पाहिली आणि काही दिवसांत बिटकॉइन देणग्यांमध्ये US$ 73,000 पेक्षा जास्त जमा केले. जुलै 2021 पर्यंत, अल-कसाम ब्रिगेड्स च्या वॉलेटमध्ये बिटकॉइन्स,Tether स्टेबलकॉइन टिथर आणि अगदी डोगेकॉइनसह सारख्या इतर क्रिप्टोकरन्सीसह US$ 7.7 दशलक्ष किमतीची क्रिप्टो मालमत्ता होती.

तथापि, इस्रायलने अल-कसाम ब्रिगेड्स द्वारे नियंत्रित 84 क्रिप्टो पॉकेट ओळखले, ज्यामुळे त्यांच्यामध्ये ठेवलेला निधी जप्त करण्याचे आदेश देण्यात आले. त्यानंतर, एप्रिल 2023 मध्ये, हमासने क्रिप्टो देणग्या थांबवण्याचा निर्णय जाहीर केला, त्यांच्या क्रियाकलापांना निधी देण्यासाठी क्रिप्टोकरन्सी वापरण्याची असुरक्षा ओळखून, ब्लॉकचेनच्या पारदर्शकतेमुळे अवैध निधीचा मागोवा घेण्यासाठी परवानगी दिली गेली आणि दहशतवादी गटांच्या ताब्यातील मालमत्ता यशस्वीरित्या गोठवण्यास मदत झाली.

त्याच वेळी, पॅलेस्टिनी इस्लामिक जिहाद (पीआयजे) कडून मिळालेले क्रिप्टो व्यवहार, या प्रदेशात अमेरिकेने नियुक्त केलेली आणखी एक दहशतवादी संघटना देखील कमी झाली. याने असे सुचवले की पॅलेस्टिनी-इस्त्रायली संघर्षात सामील असलेल्या गटांनी क्रिप्टोकरन्सीला निधी उभारणीचे साधन म्हणून सोडून दिले होते, त्याच्या वापराशी संबंधित जोखीम लक्षात घेऊन.

अल-कसाम ब्रिगेड्स ने बिटकॉइन, स्टेबलकॉइन टिथर आणि अगदी डोगेकॉइनसह लाखो डॉलर्सचे क्रिप्टोकरन्सी ट्रान्सफर देखील पाहिले. हमासच्या राजवटीत गाझाने आर्थिक अलगाव अनुभवला असूनही, या गटांसाठी निधी आखाती क्षेत्रातील खाजगी देणगीदारांसह अनेक स्त्रोतांकडून आला आहे, इराण हा प्रमुख आर्थिक पाठीराखांपैकी एक आहे, दरवर्षी अंदाजे US$ 100 दशलक्ष प्रदान करतो. कतार आणि तुर्किये यांनीही हमासला आर्थिक पाठबळ दिले आहे, जे या गटांच्या निधी यंत्रणेचे बहुआयामी स्वरूप स्पष्ट करते.

अशा संघटनांद्वारे क्रिप्टोकरन्सीचा अवलंब केल्याने दहशतवादाला वित्तपुरवठा करण्याच्या आव्हानामध्ये गुंतागुंतीचा एक स्तर जोडला जातो, ज्यामुळे या विकसित होत असलेल्या लँडस्केपचे निराकरण करण्यासाठी सतत प्रयत्न करणे आवश्यक होते. बर्‍याचदा, अशा व्यवहारांना गोंधळात टाकणारा चक्राकार मार्ग असतो.

आश्चर्यकारकपणे, 2022 मध्ये एका भारतीय क्रिप्टो चोरीने हमासशी एक धक्कादायक संबंध उलगडला. त्याच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात, हे प्रकरण क्रिप्टोकरन्सी – बिटकॉइन्स, इथरियम आणि बिटकॉइन कॅशच्या संशयास्पद हस्तांतरणाभोवती फिरत होते – ज्यांचे मूल्य अंदाजे भारतीय रुपयात 30 लाख आहे, हे सर्व भारतातील क्रिप्टोकरन्सी पॉकेटमधून उद्भवते.

तपासकर्त्यांनी क्रिप्टोकरन्सी रॅबिट होलचा शोध घेतला असता, अनपेक्षित खुलासे झाले. ट्रेलमुळे अल-कसाम ब्रिगेड्स शी लिंक केलेले पॉकेट आले. विशेष म्हणजे, यापैकी काही पाकीट पूर्वी इस्रायलच्या नॅशनल ब्युरो फॉर काउंटर-टेरर फायनान्सिंगच्या छाननीखाली आले होते, त्यात कोणतीही कसर सोडली नाही.

जलद प्रतिसादात, इस्रायलने निर्णायकपणे कृती केली, हमासशी जोडलेली क्रिप्टोकरन्सी खाती गोठवली आणि निधी राज्याच्या तिजोरीकडे वळवला. उल्लेखनीय म्हणजे, क्रिप्टोकरन्सीज हे हमाससाठी एक पसंतीचे निधी उभारणीचे चॅनेल असताना, या गटाने, वाढत्या छाननीखाली, अलीकडेच बिटकॉइन देणग्या स्वीकारणे थांबवण्याचा निर्णय घेतला.

दुधारी तलवार

क्रिप्टोकरन्सी आणि जागतिक संघर्षांच्या छेदनबिंदूने या नाविन्यपूर्ण आर्थिक परिदृश्याचे दुहेरी स्वरूप प्रकाशित केले आहे. एकीकडे, युक्रेन संघर्षाने जलद आपत्कालीन निधी उभारणी सक्षम करण्यात आणि विकेंद्रित वित्त, नॉन-फंजिबल टोकन (क्रिप्टोकरन्सी प्रमाणे,एनफटी खरेदी आणि विक्रीसाठी विशेष ठिकाण) आणि विकेंद्रित स्वायत्त संस्थांच्या संभाव्यतेचा प्रचार करण्यासाठी क्रिप्टोची उल्लेखनीय चपळता दाखवली. तथापि, ही उज्वल बाजू संभाव्य घृणास्पद हेतूंसाठी क्रिप्टो स्वीकारणाऱ्या रशियन समर्थक संस्थांनी टाकलेल्या सावल्यांमुळे विस्कळीत झाली आहे.

इस्रायल-पॅलेस्टाईन संघर्ष हा बहुआयामी आहे, ज्यामध्ये राष्ट्रीयत्व, राजकारण, प्रदेश, संस्कृती आणि धर्म यांच्याशी निगडीत खोलवर बसलेले मुद्दे आहेत. जगाला या गुंतागुंतींचा सामना करताना, सुरक्षा आणि नवकल्पना यांच्यात सुरू असलेली रस्सीखेच युद्ध पुढे जात आहे.

सौरदीप बाग ऑब्झर्वर रिसर्च फाउंडेशनचे असोसिएट फेलो आहेत.