“जर तुम्हाला श्रीमंत व्हायचे असेल तर आधी रस्ते बांधा” या चिनी म्हणीनुसार बीआरआयची संकल्पना करण्यात आली; तथापि, चीन वेगाने बदलणाऱ्या जगाशी आपला दृष्टिकोन जुळवून घेत आहे.
17 ते 18 ऑक्टोबर दरम्यान, चीनने बीजिंगमध्ये आंतरराष्ट्रीय सहकार्यासाठी तिसरा बेल्ट अँड रोड फोरम (BRF) आयोजित केला. बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह (BRI) च्या 10 व्या वर्धापन दिनानिमित्त या वर्षीचा मंच अद्वितीय होता. बीजिंगमधील शिखर परिषदेत 130 देश आणि 30 आंतरराष्ट्रीय संघटनांचे मंत्री आणि वरिष्ठ अधिकारी सहभागी झाले होते. रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन हे प्रमुख पाहुण्यांपैकी एक होते ज्यांनी राष्ट्राध्यक्ष शी यांच्याशी बोलले होते, जसे त्यांनी 2017 आणि 2019 मधील मागील दोन शिखर परिषदेदरम्यान केले होते. तथापि, भारताने मागील दोन आवृत्त्यांमध्ये केल्याप्रमाणे शिखर परिषद वगळली.
चीनने 150 हून अधिक देश आणि 30 आंतरराष्ट्रीय संस्थांसोबत 200 हून अधिक बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह सहकार्य करार केले आहेत.
दहा वर्षांपूर्वी, जेव्हा चीनने बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह लाँच केले, तेव्हा आफ्रिकेमार्गे आशिया आणि युरोपमध्ये जमीन आणि सागरी संपर्क प्रस्थापित करण्याचा हेतू होता. तेव्हापासून चीनने 150 हून अधिक देश आणि 30 आंतरराष्ट्रीय संस्थांसोबत 200 हून अधिक बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह सहकार्य करार केले आहेत. या काळात, बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह सदस्यांसह चीनचा व्यापार US$19.1 ट्रिलियनपर्यंत पोहोचला, जो सरासरी वार्षिक 6.4 टक्के दराने वाढत आहे. चीन आणि त्याच्या भागीदारांमधील द्विमार्गी गुंतवणूक देखील US$380 अब्जपर्यंत पोहोचली आहे.
आफ्रिकेचा विचार केला तर, बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह लाँच झाल्यापासून, खंडात चीनचा प्रभाव सातत्याने वाढत आहे. सध्या आफ्रिकेतील 54 पैकी 53 राष्ट्रे बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह चा भाग आहेत. तथापि, 2016 मध्ये शिखर गाठल्यानंतर, आफ्रिकेतील चिनी कर्जाचे प्रमाण सातत्याने कमी होत गेले. 2020-2022 दरम्यान, कोविड-19 महामारीच्या आर्थिक परिणामांमुळे ही घसरण झपाट्याने झाली कारण कर्जाची सरासरी US$213.03 दशलक्ष वरून US$135.15 दशलक्ष पर्यंत घसरली पूर्व-महामारी वर्ष (2017-2019) आणि कोरोनाच्या साथीच्या वर्षांमध्ये (२०२०-२०२२)
खरंच, या स्थिर घसरणीसाठी अनेक स्पष्टीकरणे आहेत. कोविड-19 च्या उद्रेकामुळे आणि नंतर युक्रेनमध्ये सुरू असलेल्या गोंधळामुळे ताणलेली जागतिक आर्थिक व्यवस्था यामुळे चिनी सार्वजनिक निधी कमी झाला आहे. शिवाय, या काळात चीनने देशांतर्गत आव्हाने अनुभवली. चीनच्या वाढीमध्ये स्थानिक सरकारी महसुलाने नेहमीच महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. तरीही, 2021 मधील साथीच्या आजारादरम्यान, मालमत्ता आणि जमिनीची घसरण आणि सरकारी खर्चात वाढ झाल्यामुळे स्थानिक सरकारांसाठी महसुलाची कमतरता निर्माण झाली. 2022 च्या पहिल्या आठ महिन्यांत, प्रांतांची महसुली तूट US$948 अब्ज होती. तरुणांची वाढती बेरोजगारी, वयोवृद्ध लोकसंख्या आणि भू-राजकीय अशांतता या सर्वांचा मोठ्या प्रमाणावर कर्जे कमी करण्याच्या चिनी निर्णयावर परिणाम झाला.
या काळात चीनने देशांतर्गत आव्हाने अनुभवली. चीनच्या वाढीमध्ये स्थानिक सरकारी महसुलाने नेहमीच महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.
याच्या प्रकाशात, आफ्रिकेसोबत चीनच्या अलीकडील आर्थिक परस्परसंवादाचा तथ्यात्मक आढावा सध्याच्या ट्रेंडचे विश्लेषण करण्यास आणि अलीकडील BRF आणि त्यापुढील आफ्रिकेसाठी काही परिणामांचा अंदाज लावण्यास मदत करेल.
2022 मध्ये आफ्रिकेने चीनकडून एकूण US$994.48 दशलक्ष नऊ कर्ज घेतले होते, जे 2021 मधील US$1.22 बिलियन वरून खाली आले होते, जे आफ्रिकेला चीनकडून $2 अब्ज डॉलर्सपेक्षा कमी मिळाले तेव्हा हे सलग दुसरे वर्ष बनले आहे. एक्सपोर्ट-इम्पोर्ट बँक ऑफ चायना (CHEXIM) आणि चायना डेव्हलपमेंट बँक (CDB) यांनी मिळून एकूण रकमेच्या 79 टक्के कर्जे आहेत. चायना शिपबिल्डिंग ट्रेडिंग कंपनी (CSTC), चायना नॅशनल एरो-टेक्नॉलॉजी इम्पोर्ट अँड एक्सपोर्ट कॉर्पोरेशन (CATIC), आणि बँक ऑफ चायना (BoC) हे इतर कर्जदार होते.
एक्सपोर्ट-इम्पोर्ट बँक ऑफ चायना (CHEXIM) आणि चायना डेव्हलपमेंट बँक (CDB) यांनी मिळून एकूण रकमेच्या 79 टक्के कर्ज घेतले आहे.
परिवहन, पर्यावरण, आसिटी, शिक्षण, संरक्षण आणि सैन्य, पाणी/स्वच्छता/कचरा, उद्योग, व्यापार आणि सेवा हे पारंपारिक आणि अपारंपारिक क्षेत्रांपैकी होते ज्यांना 2021-2022 मध्ये निधी मिळाला होता. असे असले तरी, चीनसाठी पायाभूत सुविधांच्या विकासाचे महत्त्व अधोरेखित करून, सर्व कर्ज वचनबद्धतेपैकी 72 टक्के वाहतूक, ऊर्जा आणि आयसीटी उद्योगांसाठी निर्देशित केले गेले.
2000 ते 2022 या कालावधीत झालेल्या निधीपैकी ६९ टक्के निधी अंगोला, इथिओपिया, केनिया, झांबिया, इजिप्त, नायजेरिया, सुदान, दक्षिण आफ्रिका, कॅमेरून आणि घाना या देशांमध्ये गेला, जे संपूर्ण खंडातील प्रमुख कर्जदारांचे वितरण दर्शविते. याव्यतिरिक्त, कर्जदारांची भौगोलिक रचना मागील वर्षांपेक्षा वेगळी होती. 2021 आणि 2022 मध्ये, पश्चिम आफ्रिकन राष्ट्रे जे मागील 20 वर्षांमध्ये मोठे कर्जदार नव्हते त्यांना मोठ्या प्रमाणात कर्ज मिळाले.
जेव्हा बीआरआयचे अनावरण करण्यात आले तेव्हा केवळ पूर्व आफ्रिका आणि आफ्रिकेचा शिंग बीआरआयचा भाग होता ज्यामुळे हिंदी महासागर आणि स्वेज कालवा जोडणारा सागरी व्यापार मार्ग तयार झाला.
चायनीज स्कीम ऑफ थिंग्समध्ये दक्षिण आणि पूर्व आफ्रिकेचे महत्त्व लक्षात घेता, 2021-2022 मध्ये पश्चिम आफ्रिकेने घेतलेले कर्ज लक्षणीय आहे. एक संभाव्य कारण म्हणजे पश्चिम आफ्रिकन देश अधिकृतपणे बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह योजनेत खूप नंतर सामील झाले. 2013 मध्ये, जेव्हा बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह चे अनावरण करण्यात आले, तेव्हा फक्त पूर्व आफ्रिका आणि हॉर्न ऑफ आफ्रिका हिंद महासागर आणि सुएझ कालव्याला जोडणारा सागरी व्यापार मार्ग तयार करण्यासाठी बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह चा भाग होते. याने इतर आफ्रिकन देशांना चिनी कर्ज घेण्यापासून वगळले नाही, तर पूर्व आफ्रिकेमध्ये अनेक बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह प्रकल्प विकसित केले गेले, जसे की 2013 मध्ये इथिओपिया-जिबूती स्टँडर्ड गेज रेल्वे (SGR) आणि 2014 मध्ये केनियन SGR. त्यामुळे पूर्व आफ्रिकेला कर्ज देण्याची वचनबद्धता 2013 मध्ये सर्वाधिक झाली. तथापि, आफ्रिकेच्या पश्चिम किनार्‍यावरील बंदरांसाठी चीनचे लक्ष्य असल्याने, 2018 पासून, पश्चिम आफ्रिकेला दिलेली चिनी कर्जे प्रामुख्याने घाना आणि नायजेरियाला दिलेल्या कर्जामुळे प्रचंड वाढली आहेत.
COVID-19 साथीच्या रोगाचा परिणाम म्हणून, अंदाजे 40 टक्के आफ्रिकन देशांना 2021 मध्ये कर्जाच्या संकटाचा उच्च धोका होता आणि 2021 मध्ये सुमारे 18 टक्के कर्जाच्या संकटात होते. 2021 मध्ये, 48 पैकी 30 देश जे G20 कर्जाचा भाग होते सर्व्हिस सस्पेंशन इनिशिएटिव्ह (DSSI) हे आफ्रिकेतील होते. इथिओपिया आणि झांबियासह आघाडीच्या आफ्रिकन कर्जदारांनी 2021 मध्ये G20 कॉमन फ्रेमवर्क कर्जमुक्तीसाठी अर्ज केला; घानाने 2022 मध्ये त्याचे अनुकरण केले. DSSI कालावधीत, अंगोलाला US$6.2 अब्ज कर्ज स्थगन मंजूर करण्यात आले. चीनला 17 आफ्रिकन देशांसाठी 23 कर्ज माफ करावे लागले आणि इतर अनेक आफ्रिकन राष्ट्रांना कर्ज पुनर्वित्त आणि स्थगिती द्यावी लागली.
इथिओपिया आणि झांबियासह आघाडीच्या आफ्रिकन कर्जदारांनी 2021 मध्ये G20 कॉमन फ्रेमवर्क कर्जमुक्तीसाठी अर्ज केला.
अयशस्वी वाटाघाटी आणि सोडल्या गेलेल्या प्रकल्पांच्या काही प्रमुख कारणांमध्ये अटींवरील मतभेद, आफ्रिकन देश त्यांच्या प्रकल्पाच्या खर्चाचा वाटा देणार नसल्याची जोखीम, आफ्रिकन कर्ज पातळीबद्दल चिंता आणि परदेशात कोळसा प्रकल्पांना हळूहळू निधी देणे थांबवण्याचे चीनचे वचन यांचा समावेश आहे. उदाहरणार्थ, थांबलेल्या वाटाघाटीमुळे, बोत्सवानाने 300 किमी रस्त्याच्या पुनर्वसन प्रकल्पातून माघार घेतली. कारण अटी आणि शर्तींमधील विसंगतीमुळे आर्थिक वाटाघाटी अपेक्षेपेक्षा जास्त वेळ लागला. केनिया आणि युगांडा यांनी याच कारणास्तव 2023 मध्ये नैवाशा ते कंपाला स्टँडर्ड गेज रेल्वे (SGR) साठी वाटाघाटीतून माघार घेतली. तत्पूर्वी, इंडस्ट्रियल अँड कमर्शियल बँक ऑफ चायना लिमिटेड (ICBC) ने झिम्बाब्वेमधील सेंगवा कोळसा-आधारित ऊर्जा प्रकल्प आणि केनियामधील लामू कोळसा-आधारित वीज केंद्रासाठी US$3 अब्ज किमतीचा निधी देणे थांबवले.
“तुम्हाला श्रीमंत व्हायचे असेल तर आधी रस्ते बांधा” या चिनी म्हणीप्रमाणे बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह ची संकल्पना चायनीज लोकभावनेनुसार करण्यात आली. तथापि, जग सध्या तीव्र अशांतता आणि वेगवान परिवर्तनाच्या काळातून जात आहे. परिणामी, या वेगाने बदलणाऱ्या जगाला प्रतिसाद म्हणून आफ्रिकेतील चिनी बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह प्रकल्पही विकसित होत आहेत. 2021 च्या बेल्ट अँड रोड कन्स्ट्रक्शन सिम्पोजियममध्ये, चीनचे अध्यक्ष शी जिनपिंग यांनी ग्रीन बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह आणि “xiao er mei स्ट्रॅटेजीज” द्वारे आंतरराष्ट्रीय कर्ज देण्याच्या सर्जनशील दृष्टिकोनाच्या गरजेवर भर दिला.
अलीकडील बेल्ट अँड रोड फोरम आणि 2024 मध्ये आगामी एफओसीएसी सत्रे आफ्रिकेतील चीनच्या बीआरआय प्रकल्पांच्या भविष्यात या कर्ज देण्याच्या व्यवस्थेतील बदल कायम राहतील की नाही यावर अधिक प्रकाश टाकतील.
“xiao er mei” या वाक्यांशाचा शब्दशः अनुवाद “लहान आणि सुंदर” असा होतो, जे सूचित करते की कर्जदारांनी माफक आणि मौल्यवान दोन्ही प्रयत्नांना समर्थन देण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. येथे, US$50 दशलक्ष किंवा मोठ्या सिंडिकेटेड कर्जांखालील कर्जे, जिथे अनेक सावकार प्रत्येकाने कर्जाचा मोठा वाटा उचलला आहे, त्यांना “लहान” मानले जाते. आणि महत्त्वपूर्ण आर्थिक व्यवहार्यता, अनुकूल सामाजिक आणि पर्यावरणीय परिणाम आणि/किंवा राजकीय महत्त्व असलेले प्रकल्प “सुंदर” मानले जातात.
पुढे, गेल्या महिन्याच्या अखेरीस, बीजिंगने “अ ग्लोबल कम्युनिटी ऑफ शेअर्ड फ्युचर: चायनाज प्रपोजल्स अँड अॅक्शन्स” नावाची श्वेतपत्रिका प्रसिद्ध केली. हा दस्तऐवज शिखर परिषदेच्या संभाव्य विषयांची अंतर्दृष्टी प्रदान करतो. आफ्रिकेतील चिनी कर्ज वित्तपुरवठ्याचा ट्रेंड पुन्हा वाढेल, परंतु निश्चितपणे शिखर वर्षांच्या उंचीवर नाही. अलीकडील बेल्ट अँड रोड फोरम आणि 2024 मधील आगामी FOCAC सत्रे आफ्रिकेतील चीनच्या बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह प्रकल्पांच्या भविष्यात हे पाहिलेले कर्ज व्यवस्था बदल कायम राहतील की नाही यावर अधिक प्रकाश टाकतील. तथापि, आता जसे आहे, US$50 दशलक्षपेक्षा कमी किमतीची कर्जे आणि अधिक अनुकूल सामाजिक आणि पर्यावरणीय परिणामांसह कर्जे आफ्रिकेतील भविष्यातील बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह प्रकल्पांवर वर्चस्व गाजवतील.
समीर भट्टाचार्य हे विवेकानंद इंटरनॅशनल फाऊंडेशनचे वरिष्ठ संशोधन सहकारी आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
Samir Bhattacharya is an Associate Fellow at ORF where he works on geopolitics with particular reference to Africa in the changing global order. He has a ...
Read More +
PREV
