झेलेन्स्की यांची वॉशिंग्टन भेट आणि युक्रेन युद्ध

युद्धासाठी अमेरिकेचा पाठिंबा मिळविण्यासाठी अत्यंत प्रतिकात्मक भेट म्हणून पाहिले जात असलेल्या युक्रेनियन राष्ट्राध्यक्ष वोलोडिमिर झेलेन्स्की यांनी वॉशिंग्टनला भेट दिली. रशियन राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांनी कमांडरकडून अल्प आणि मध्यम-मुदतीच्या रणनीती प्रस्तावांद्वारे उणीवांचे मूल्यांकन करण्यासाठी रशियाच्या सैन्याच्या उच्च पदाधिकाऱ्यांशी व्यापक बैठका घेतल्या. खरंच, युक्रेनला रशियन पायदळाच्या हिवाळ्यातील ब्लिट्झक्रीगची अपेक्षा असतानाही, हिवाळा हा दोन्ही बाजूंसाठी तयार होण्याची आणि पुन्हा एकत्र येण्याची वेळ असल्याचे दिसते. युक्रेनला ‘जेवढा वेळ लागेल तोपर्यंत’ युक्रेनला दिलेला पाठिंबा आणि पुतिन यांच्या या युद्धात कोणतीही आर्थिक अडचण नसल्याच्या दाव्यात आणि त्यांचे सरकार आपल्या सशस्त्र दलांना सर्व काही पुरवत असल्याच्या दाव्यात, युद्ध करणार्‍या पक्षांची निर्विवाद नोंद, एक अस्पष्ट आणि अंधकारमय स्थिती दर्शवते.

युक्रेनला ‘जोपर्यंत लागेल तोपर्यंत’ युक्रेनला दिलेला पाठिंबा आणि या युद्धात कोणतीही आर्थिक अडचण नसल्याच्या पुतीनच्या दाव्यात, लढाऊ पक्षापुढे एक अंधकारमय आणि वादग्रस्त कालावधी दर्शवते.

राष्ट्राध्यक्ष झेलेन्स्की यांची वॉशिंग्टन भेट काही अर्थाने अत्यंत प्रतिकात्मक होती. वर्षभरापूर्वी युद्ध सुरू झाल्यापासून युक्रेनबाहेरचा हा त्याचा पहिला प्रवास होता; या भेटीमध्ये अमेरिकेच्या नेतृत्वाखाली पश्चिमेकडील कीवसाठी राजकीय पाठिंबा दर्शविला गेला; त्याच्या उत्कट वैयक्तिक आवाहनामुळे युद्ध टिकवून ठेवण्यासाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या धोरणात्मक लष्करी मदतीचे आश्वासन मिळाले; याने युक्रेनसाठी दीर्घकाळ चाललेल्या युद्धात एक समजूतदार सोयी निर्माण केली आणि कदाचित सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, अमेरिकेच्या मदतीला ‘धर्मादाय नव्हे’ म्हणून वेगळे करण्याचा झेलेन्स्कीचा ठाम टोन आणि चालू असलेल्या ‘केवळ शांतता’ साध्य करण्याच्या राष्ट्राध्यक्ष बिडेन यांच्या महत्त्वाकांक्षेपेक्षा फरक असलेली त्यांची सूक्ष्म स्थिती. रशिया-युक्रेन युद्धाने त्यांना रशियाबरोबर शांतता मिळविण्याच्या विरोधात लढण्याच्या उद्देशाने एक मजबूत नेता म्हणून प्रक्षेपित केले. त्याचा पवित्रा आणि राजकीय हेतू जितके भव्य दिसू शकतील तितकेच, ऑपरेशनल अडचणी, इतर देशांवर आर्थिक आणि शस्त्रास्त्र अवलंबित्व, कोसळणारी गंभीर पायाभूत सुविधा आणि सतत रशियन आक्रमण या सर्वांमुळे युक्रेनमध्ये एक अतुलनीय ब्रेक-मेक अंतर निर्माण होऊ शकते.

युक्रेनला मदत पॅकेज

झेलेन्स्कीच्या भेटीमुळे व्यावहारिक नफ्यामध्ये, यूएस काँग्रेसने कीव आणि यूएसच्या NATO सहयोगींना वाटप केलेल्या US$45 अब्ज पेक्षा जास्त असलेल्या युक्रेनला सर्वात मोठ्या मदत पॅकेजपैकी एक मंजूर केले. या मंजुरीमुळे, युक्रेनला एकूण यूएस मदत यूएस $100 अब्जच्या जवळपास आली आहे.

कदाचित, झेलेन्स्कीच्या भेटीची सर्वात मोठी उपलब्धी म्हणजे अमेरिकेकडून पॅट्रियट क्षेपणास्त्र प्रणालीचे आश्वासन. पॅट्रियट एअर डिफेन्स सिस्टीम ही यूएस कंपनी रेथिऑनने बनवली आहे आणि ती अमेरिकेतील सर्वात प्रगत हवाई संरक्षण प्रणालींपैकी एक मानली जाते. प्रत्येक पॅट्रियट बॅटरीची किंमत US$1 बिलियनपेक्षा जास्त असू शकते आणि सध्या 18 देश वापरत आहेत. रणांगणातील प्रासंगिकता असूनही, युक्रेनला देशभक्त प्रणालीचा पुरवठा युक्रेनच्या विरूद्ध गैरसोयीने रचलेल्या काही परिणामांना उत्तेजन देऊ शकतो. रशिया विरुद्ध युक्रेनियन लांब पल्ल्याची क्षमता वाढवत असताना, देशभक्त प्रणाली युक्रेनियन शहरांवर अधिक लक्ष्यित लांब पल्ल्याच्या प्रत्युत्तराच्या हल्ल्यांना आमंत्रित करू शकते, हे खेरसनमधील नवीनतम क्षेपणास्त्र हल्ल्यांद्वारे स्पष्ट होते. युक्रेनमध्ये देशभक्त प्रणाली तैनात केल्यामुळे रशियाला युक्रेनमधील शहरे आणि गंभीर पायाभूत सुविधांना लक्ष्य करण्यासाठी ओव्हर-द-हॉरिझन ऑपरेशनसाठी अधिक ड्रोन वापरण्यास भाग पाडले जाऊ शकते. झेलेन्स्कीने बिडेनला वैयक्तिक आवाहन करूनही युक्रेनला पुरवठा मर्यादित असलेल्या पॅट्रियट सिस्टीमच्या वापरावर खूप स्वस्त ड्रोनचा वापर रोखू शकतो. युक्रेनला युद्ध वळवण्याची क्षमता असलेला खुला आणि अनिर्बंध लष्करी पुरवठा या युद्धात अमेरिकेला थेट रशियाच्या विरोधात उभे करू शकतो, जे अमेरिकन सरकार, काँग्रेस किंवा अमेरिकन लोकांना नको आहे. शिवाय, युक्रेनियन लोकांना प्रथम प्रशिक्षित करणे आवश्यक असल्याने देशभक्त प्रणालीच्या वितरणास ते तैनात होण्यापूर्वी काही महिने लागू शकतात.

युक्रेनला अधिक आर्थिक आणि लष्करी पाठबळ देऊन सध्या सुरू असलेल्या युद्धातील अमेरिकेची स्थिती अधिक स्पष्ट होत असताना, रशिया अमेरिकेच्या प्रतिस्पर्धी आणि शत्रूंना गुंतवून ठेवण्यात कोणतीही अनिच्छा सोडत आहे.

दुसरा परिणाम भू-राजकीय पातळीवर जाणवत आहे. युक्रेनला अधिक आर्थिक आणि लष्करी पाठबळ देऊन सध्या सुरू असलेल्या युद्धातील अमेरिकेची स्थिती अधिक स्पष्ट होत असताना, रशिया अमेरिकेच्या प्रतिस्पर्धी आणि शत्रूंना गुंतवून ठेवण्यात कोणतीही अनिच्छा सोडत आहे. या संदर्भात दोन घडामोडी समोर आल्या आहेत: रशियाचे चीनसोबतचे संबंध मजबूत करण्याचे प्रयत्न आणि इराण आणि उत्तर कोरियासोबतचे संरक्षण संबंध दृढ करणे. झेलेन्स्की यांनी अमेरिकेला भेट दिली असतानाही, रशियाचे माजी राष्ट्राध्यक्ष दिमित्री मेदवेदेव यांची चीनचे राष्ट्राध्यक्ष शी जिनपिंग यांच्याशी झालेली भेट “रशियन-चीनी संवाद आणि व्यावहारिक सहकार्याची अभूतपूर्व पातळी” असा संदेश देणारी होती. काहीही असले तरी, युरोपमधील युद्ध सुरू झाल्यापासूनच इराण-रशिया संबंध दृढ झाले आहेत. इराणने रशियाला आपल्या शाहेद-१३६ ड्रोनचा पुरवठा केल्याची कबुली आणि त्यांच्या ‘प्रभावीपणा’ची बढाई मारणे हे रशियाच्या दिशेने एक अनियंत्रित इराणी सहकारी धोरण दर्शवते जे दुहेरी उद्देश पूर्ण करू शकते: अमेरिकेविरुद्ध पर्यायी भू-राजकीय अक्ष मजबूत करणे आणि भविष्यातील वाटाघाटींमध्ये सवलती देणे भाग पाडणे जसे की रखडलेले संयुक्त व्यापक कृती योजना (JCPOA) द्वारे आण्विक वाटाघाटी.

अमेरिका युक्रेनच्या मागे आपला संपूर्ण राजकीय पाठिंबा आणि लक्षणीय लष्करी सहाय्य टाकू पाहत असताना, जागतिक पॉवर मॅट्रिक्सच्या विरुद्ध टोकांवर शक्ती केंद्रीकरण सुरू झाल्याची भीती वाटते. उत्तर कोरिया-रशिया अक्ष मजबूत असल्याचा स्पष्ट पुरावा आहे. उत्तर कोरियाने रशियाच्या वॅगनर ग्रुपला पायदळ रॉकेट आणि क्षेपणास्त्रे दिली आणि मॉस्कोला अधिक लष्करी उपकरणे वितरीत करण्याची योजना आखत असल्याचा ठोस पुरावा अमेरिकेने दावा केला आहे. पश्चिम-विरोधी युतीसाठी वाढत्या जागेच्या पार्श्वभूमीवर, रशियाने युद्ध लांबणीवर टाकल्याचा ठपका पुतिन यांनी अमेरिकेवर ठेवला आहे. लष्करी ऑपरेशन्ससाठी मोक्याची जागा म्हणून बेलारूसचा रशियाचा संभाव्य वापर युद्धात एक न तपासलेला बदल आहे. विशेषतः, बेलारूसमधील इस्कंदर सामरिक क्षेपणास्त्र प्रणाली आणि S-400 हवाई संरक्षण प्रणालीची तैनाती, जी लढाऊ सज्ज आहे, रशियन हल्ल्यांसाठी तसेच संरक्षणासाठी नवीन ऑपरेशनल आणि सामरिक पर्याय उघडते. याशिवाय, रशिया युक्रेनियन हल्ल्यांविरूद्ध हवाई संरक्षण सुधारण्यासाठी झपाट्याने झटपट करत आहे.

रशिया-युक्रेन युद्ध स्पष्टपणे स्थिरतेच्या थंड टप्प्यात प्रवेश केला आहे. तथापि, जसजसे युद्ध उलगडत जाईल, तसतसे जमिनीवरील वास्तव खूप वेगाने बदलू शकतात. युक्रेन आणि रशिया दोघेही अप्रत्याशित भविष्याच्या उंबरठ्यावर बसले आहेत. युक्रेनला पाठिंबा देण्यावरून डेमोक्रॅट्स आणि रिपब्लिकन यांच्यातील स्वतःच्या अंतर्गत राजकीय विभागणीचा सामना करत असतानाही, केवळ अमेरिकेच्या समर्थनावर खूप अवलंबून राहणे युक्रेनसाठी मूर्खपणाचे ठरेल. US $45 अब्ज मदत पॅकेजच्या नवीनतम मंजुरीद्वारे युक्रेनला युक्रेनला मिळालेला मोठा पाठिंबा दर्शवितो की प्रदीर्घ युद्धाच्या दरम्यान डेमोक्रॅट्स युक्रेनला रिपब्लिकन समर्थनासाठी फारसे आशावादी नसतील. रिपब्लिकन जानेवारीपासून हाऊसवर ताबा घेण्यास तयार दिसत असताना, यूएस हाऊस ऑफ रिप्रेझेंटेटिव्हचे अल्पसंख्याक रिपब्लिकन नेते केविन मॅककार्थी यांनी त्या संदर्भात आधीच सांगितले आहे की ते “कोणत्याही गोष्टीसाठी रिक्त धनादेशासाठी नाहीत”.