-
CENTRES
Progammes & Centres
Location
चीनने आपली सॉफ्ट पॉवर प्रक्षेपित करण्याच्या प्रयत्नात, व्हायरसच्या उत्पत्तीच्या कथेचा प्रतिकार करण्यासाठी आणि एक विश्वासार्ह प्रतिमा तयार करण्यासाठी दक्षिणपूर्व आशियामध्ये लस कूटनीतिमध्ये गुंतले.
जोसेफ न्येने जेव्हा ‘सॉफ्ट पॉवर’ हा शब्द तयार केला, तेव्हा त्याचा खूप गैरसमज झाला कारण त्याचे अनेक भिन्न अर्थ होते. सॉफ्ट पॉवरची संकल्पना केवळ “सांस्कृतिक आणि व्यावसायिक वस्तूंसारख्या गैर-व्यावसायिक शक्ती” म्हणून पाहिली गेली.
सॉफ्ट पॉवर आज पारंपारिक परराष्ट्र धोरण साधनांना नकार देत आहे आणि त्यांच्या जागी कथन तयार करून, आंतरराष्ट्रीय प्रासंगिकतेचे नियम स्थापित करून आणि देशाच्या संसाधनांकडे लक्ष वेधून “प्रभाव” पसरवण्याच्या कल्पनेने ते जगाला सेंद्रियदृष्ट्या फायदेशीर बनवते.
जरी जागतिक व्यासपीठाला या शब्दाचे खरे सार समजण्यास वेळ लागला असला तरी, तो लवकरच परराष्ट्र धोरणाचा सर्वात पूर्व-अस्तित्वात नसलेला परंतु अपरिचित मूलभूत म्हणून ओळखला जाऊ लागला. पश्चिम आणि युरोप सारख्या काही देशांनी हॉलीवूड, ब्लू जीन्स फॅशन किंवा जागतिक बाजारपेठेद्वारे त्यांच्या संस्कृतीचा प्रसार करून ‘सॉफ्ट पॉवर’ स्वीकारली. परंतु चीनसारखे काही देश उशिराने बहरले होते तरीही ते आता आश्चर्यकारकपणे संबंधित आहेत.
मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासाठी किंवा Nye-संस्कृती, मूल्ये आणि धोरणांद्वारे परिभाषित केलेल्या सॉफ्ट पॉवरच्या त्रिसूत्रीच्या पूर्ततेच्या बाबतीत चीनला अनेकदा संशयास्पदतेने पाहिले जाते.
पाश्चात्य संस्कृती उर्वरित जगामध्ये एक आदर्श बनली आणि जागतिक स्तरावर “नवीन सामान्य” किंवा “आधुनिक” युग म्हणून स्वीकारली गेली; आधुनिक चिनी औषधोपचार, हर्बल टी, कन्फ्यूशियस संस्था, ऐतिहासिक समृद्धता आणि सॉफ्ट पॉवर डिप्लोमसी म्हणून आपल्या भाषेची लोकप्रियता याद्वारे चीनने टेबलवर धार लावून प्रतिकार करण्यास सुरुवात केली.
मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासाठी किंवा Nye-संस्कृती, मूल्ये आणि धोरणांद्वारे परिभाषित केलेल्या सॉफ्ट पॉवरच्या त्रिसूत्रीच्या पूर्ततेच्या बाबतीत चीनला अनेकदा संशयास्पदतेने पाहिले जाते. अमेरिका, जपान आणि दक्षिण कोरियाच्या विपरीत, चीन आपल्या देशाची प्रतिष्ठा परदेशात प्रतिबिंबित करण्यात अयशस्वी ठरतो.
तेथून, आजपर्यंत, बरेच काही बदलले आहे आणि चीनने “बिटविन द लाइन” वैशिष्ट्यांसह आपली सॉफ्ट पॉवर वापरण्यात उत्कृष्ट कामगिरी केली आहे. आज चीनकडे आपल्या “स्मार्ट पॉवर” क्षमतेवर उभ्या असलेल्या राष्ट्राचे प्रमुख उदाहरण म्हणून पाहिले जाऊ शकते. जगभरात कन्फ्यूशियस संस्था स्थापन करण्यापासून ते आजच्या काळातील विविध लस मुत्सद्देगिरीपर्यंत, चीनने जगाचा ड्रॅगन असल्याचे सिद्ध केले आहे, विशेषतः आग्नेय आशियामध्ये.
आग्नेय आशियाच्या प्रदेशात राजकीय फायदा उठवण्याबरोबरच, बीजिंग लस वितरणाद्वारे आपल्या औषधी आणि आर्थिक पराक्रमाचा उपयोग करण्याच्या संधीचा उपयोग करत आहे.
चायना-आसियान पब्लिक हेल्थ को-ऑपरेशन इनिशिएटिव्ह (2005-2010, 2011-2015 आणि 2016-2020 या कालावधीसाठी ASEAN-चीन संवाद अंतर्गत) च्या अंमलबजावणीमुळे ASEAN वैद्यकीय आपत्कालीन वैद्यकीय सामग्री रिझर्व्हला पुरवण्यात येणारे समर्थन वाढले आहे. त्या बदल्यात प्रदेशाची सार्वजनिक आरोग्य क्षमता निर्माण देखील मजबूत केली.
2020 मध्ये, SARS-Cov-2 चा प्रसार हा मुख्यत्वे जागतिक समुदायाने चीनचा दोष किंवा वुहानमधील अधिक निंदनीय प्रयोगशाळेतील दुर्घटना म्हणून पाहिला. वुहान इन्स्टिट्यूट ऑफ व्हायरोलॉजीमधून SARS-CoV-2 विषाणूची गळती झाल्याच्या संकल्पित गृहीतकेला महत्त्व प्राप्त झाले. सॉफ्ट पॉवर वाढविण्याचे चालू असलेले प्रयत्न हाणून पाडले गेले जेव्हा व्हायरसने लवकरच मीडियामध्ये “वुहान व्हायरस” म्हणून लोकप्रियता मिळवण्यास सुरुवात केली.
चीन स्वतःच्या घरात प्रकरणे व्यवस्थापित करण्यात त्वरीत आणि प्रभावी होता जेणेकरून तो बाहेरून पाहू शकेल आणि संकटाच्या सुवर्णकाळात जनसंपर्क धोरण म्हणून फुलू शकेल.
तथापि, लवकरच कथन चीनच्या बाजूने बदलले कारण त्याने साथीच्या रोगाला केवळ त्याच्या प्रतिष्ठेचे नुकसान नियंत्रित केले नाही तर जागतिक स्तरावर लस, किट्स आणि इतर आरोग्यसेवा आवश्यकतेचा पुरवठा करून आघाडीवर येण्याची संधी म्हणूनही घेतले. व्हायरसच्या उत्पत्तीपासून जागतिक प्रेक्षकांचे लक्ष वळवण्यासाठी चीनने आपली लस मुत्सद्देगिरी सॉफ्ट पॉवर वापरण्याचे ठरवले.
चीन स्वतःच्या घरात प्रकरणे व्यवस्थापित करण्यात त्वरीत आणि प्रभावी होता जेणेकरून तो बाहेरून पाहू शकेल आणि संकटाच्या सुवर्णकाळात फुलू शकेल आणि जनसंपर्क धोरण म्हणून हे खेळू शकेल. ही केवळ चीनसाठी जगभरात आपली महान सामर्थ्य स्थिती दर्शविण्याची संधीच नाही तर आपल्या विद्यमान सॉफ्ट पॉवर उपक्रमांना बळकटी देण्याची आणि त्याचा लाभ घेण्याची देखील संधी होती. आग्नेय आशियामध्ये प्रवेश करणाऱ्या लसी या प्रदेशात पुन्हा आपले वर्चस्व प्रक्षेपित करण्याचा एक मार्ग होता. आणि त्याची सॉफ्ट पॉवर पूर्णत: ऑप्टिमाइझ करत आहे.
जुलै 2020 मध्ये, चीनची पहिली लसीची चाचणी ब्राझीलमध्ये झाली आणि त्याच्या लस मुत्सद्देगिरीची सुरुवात झाली. त्यानंतर लवकरच, नोव्हेंबर 2020 मध्ये, चीनने या चिनी बनावटीच्या लसींच्या निर्यातीसाठी बहुतेक मध्यम आणि कमी उत्पन्न असलेल्या देशांतील कंपन्यांशी करार केले. चीनच्या सरकारी मालकीच्या लस निर्माता सिनोफार्मकडून लस स्वीकारणारा इजिप्त हा पहिला देश होता.
न्येच्या वर्णनाच्या अनुषंगाने, “जबरदस्ती किंवा पैसे देण्याऐवजी आकर्षणाद्वारे इच्छित परिणाम मिळविण्यासाठी इतरांवर प्रभाव टाकण्याची क्षमता”, लस कूटनीति हे चीनसाठी आपली सॉफ्ट पॉवर प्रक्षेपित करण्यासाठी एक शक्तिशाली साधन आहे. चीनने एकूण 102 देशांना लस आणि मदत निर्यात केली होती, ज्यामध्ये अंदाजे 476.8 दशलक्ष डोस होते, त्यापैकी अर्ध्याहून अधिक आशिया-पॅसिफिकमध्ये वितरित केले गेले होते. ASEAN ने महामारीला प्रतिसाद देण्यासाठी एप्रिल 2020 मध्ये COVID-19 प्रादेशिक निधीची स्थापना केली आहे. या निधीसाठी चीनने US$ 1 दशलक्ष देणगी दिली आहे.
चीनने या चिनी बनावटीच्या लसींच्या निर्यातीसाठी बहुतांश मध्यम आणि कमी उत्पन्न असलेल्या देशांतील कंपन्यांशी करार केले आहेत.
चिनी उपक्रमांना आग्नेय आशियात अडथळे आले आणि मुख्य ब्लॉक डेल्टा प्रकार होता. मलेशिया, थायलंड आणि व्हिएतनाममध्ये डेल्टा वेरिएंटची दैनिक प्रकरणे खूप जास्त होती, परंतु नवीन विषाणूच्या ताणाचा सामना करण्यासाठी सिनोव्हॅक आणि सिनोफार्म लसी कमी प्रभावी होत्या.
तक्ता 1: चीनच्या लस मुत्सद्देगिरीचे विहंगावलोकन
| Country | Vaccine | Distribution | Total Doses |
| Indonesia | Sinovac, Sinopharm, CanSino | Purchased | 126,000,000;15,000,00; 15,000,000 |
| Vietnam | Sinopharm | Purchased | 500,000 |
| Myanmar | Sinovac | Purchased/Donation | 500,000 |
| Cambodia | Sinopharm | Donation | 10,000,000 |
| Laos | Sinopharm | Donation | 11,00,000 |
| Malaysia | Sinovac, Sinopharm, CanSino | Purchased | 12,000,000; 20,000,000; 3,5000,000 |
| Thailand | Sinovac | Purchased | 20000000 |
| The Philippines | Sinovac | Purchased and Donation | 25,0600,000 (600,000 + 25,000,000) |
स्रोत: इव्हाना कारास्कोवा आणि वेरोनिका ब्लाब्लोव्हा, “चीनच्या लस मुत्सद्देगिरीचे तर्क,” द डिप्लोमॅट, 24 मार्च 2021
25 फेब्रुवारी 2021 च्या ग्लोबल सॉफ्ट पॉवर इंडेक्सनुसार, चीन पाचव्या स्थानावरून आठव्या स्थानावर घसरला आहे. अहवालात असे म्हटले आहे की “वुहान शहरातील COVID-19 प्रकरणांच्या जागतिक मीडिया कव्हरेजमुळे त्याचा परिणाम झाला होता, जरी अधिका-यांनी या संकटाचा अतिशय प्रभावीपणे सामना केला आणि चीन जगातील फक्त काही देशांपैकी एक आहे. महामारी नियंत्रणात आहे आणि 2020 च्या अखेरीस सकारात्मक GDP वाढ नोंदवणे”.
जरी, आग्नेय आशियाई देशांचा संबंध असला तरी, त्यांच्याकडे चीनवर अवलंबून राहण्याशिवाय पर्याय नव्हता. केवळ अलीकडेच, पश्चिम आणि युरोपने त्यांची अंतर्गत प्रकरणे नियंत्रणात आल्यानंतर लसींच्या निर्यातीवर लक्ष केंद्रित केले आहे.
चीनच्या लस मुत्सद्देगिरीने परिणामांची द्विविधा असल्याचे सिद्ध केले आहे. त्याच्या लसीच्या परिणामकारकतेवर कदाचित प्रश्न पडला असेल पण जे खरे आहे ते म्हणजे पश्चिमेकडून शक्य नसताना ती मदतीसाठी आली. आधीच ASEAN च्या माध्यमातून तसेच प्रादेशिक सुरक्षा लाभ; दक्षिणपूर्व आशियाई प्रदेशात चीनला फायदा आहे. त्याच्या प्रयत्नांना जोडून साथीचा रोग केवळ चीनसाठी वरदान ठरला आहे आणि त्याने या प्रदेशात आपले वर्चस्व पुन्हा सिद्ध केले आहे.
हे लेखकाचे वैयक्तिक विचार आहेत
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
PREV
