जागतिक लोकसंख्या दिवस-2024

संकलन- शोबा सुरी

तीस वर्षांपूर्वी, संपूर्ण जगाचं एका गोष्टीवर एकमत झालं - विकासाच्या वाटेत लोकांना प्राधान्य द्यावं. त्यामुळे महिलांचं आरोग्य, समानता आणि बाळंतपणात होणारे मृत्यू कमी झाले. पण या यशाला मदत करणारी एक गोष्ट अनेकांना माहीत नव्हती ती म्हणजे - डेटा! ICPD कार्यक्रम कृतीमध्ये त्याबद्दल सविस्तर माहिती आहे.

1994 पासून, याच गोष्टीवर भर देणारे अनेक कार्यक्रम आले. त्यापैकीच, संयुक्त राष्ट्रांच्या जनरल सेक्रेटरी यांनी "डेटा रिव्होल्युशन" ची हाक दिली. या क्रांतीमुळे, देशांना त्यांच्या विकासाची प्रगती मोजण्यासाठी आणि "विकासाची उद्दिष्टं" साध्य करण्यासाठी लागणारा डेटा मिळेल. गेली 30 वर्षे डेटा गोळा करण्याच्या आणि तपासण्याच्या पद्धती आधुनिक झाल्या आहेत. तंत्रज्ञानामुळे अधिक डेटा मिळाला आहे, तोही अगदी नेमकी आणि सविस्तर. त्यामुळे जगभरातील समाजांना चांगलं आरोग्य, अधिकार आणि निवड यांची उद्दिष्टं गाठण्यासाठी आणि त्यांची प्रगती मोजण्यासाठी मदत मिळाली.

यूएनएफपीए (UNFPA) च्या 2024 च्या जागतिक लोकसंख्या अहवालात असं दिसून येतंय की, सर्वात मागास असलेल्या समाजाना या प्रगतीपासून वंचित ठेवण्यात आलंय. अनिश्चितता वाढत्या जगात, सर्वांसाठी प्रगतीसाठी विश्वासार्ह आणि सर्वांना समाविष्ट करणारा डेटा खूप महत्वाचा आहे - आणि तो सर्वांच्या विकासासाठी वापरण्याची गरज आहे. या लेखमालिकेतले विषय खूप मोठे आणि वेगवेगळे आहेत. डेटा जबाबदारीने जमवणे, सांभाळणे आणि वापरणे यासाठी चांगले डेटा व्यवस्थापन (data management) आणि वापर किती महत्वाचे आहे हे यातून अधोरेखित केले आहे.

या लेखमालिकेत हवामान बदलांचा सामना करण्यासाठी धोरणांना माहिती देणारा डेटा, डेटामध्ये असलेली अडथळ्यांची माहिती आणि त्यामुळे होणारी असमानता, आरोग्य सुधारणांसाठी डेटाचा वापर, समुदायांच्या सक्षमीकरणासाठी डेटा गोळा करणे आणि लैंगिक समानता वाढवण्यासाठी महिलांच्या डेटाची गरज यावर चर्चा केली आहे. या सर्व गोष्टींवरून हे स्पष्ट होते की, डेटा प्रभावीपणे आणि सर्वांसाठी सारखा वापरला तर तो खूप मोठा बदल घडवून आणू शकतो.